Gaf hvergi afslátt í baráttunni fyrir betra samfélagi Forlagið 5. desember 2023 12:10 Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir, ritstjóri Heimildarinnar, skrifaði söguna um ævi Guðrúnar Jónsdóttur, sem er oftast kennd við Stígamót, kvennaframboðið í Reykjavík, Kvennalistann og brautryðjendastarf í jafnréttismálum. Ævisagan Ég verð aldrei ungfrú meðfærileg segir frá stórmerkilegu lífi Guðrúnar Jónsdóttur sem oftast er kennd við Stígamót, kvennaframboðið í Reykjavík, Kvennalistann og mikið brautryðjendastarf í jafnréttismálum hér á landi. Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir, ritstjóri Heimildarinnar, skrifaði söguna sem hefst þegar Guðrún er lítil stúlka í Mýrdalnum og nær fram á síðustu ár. Við kynnumst áföllum í fjölskyldu hennar sem áttu eftir að setja mark sitt á afkomendur og fáum svipmyndir út uppvextinum sem mótuðu Guðrúnu og réttlætiskennd hennar. Þetta er saga um réttindabaráttu og taugastríð, baráttusaga konu sem vildi aldrei vera „meðfærileg“ heldur spurði erfiðra spurninga og barðist fyrir réttindum sem þóttu á sínum tíma ekki jafn sjálfsögð og nú. Þetta er saga konu sem alls staðar þurfti að brjóta veggi og rjúfa þök. Um leið er þetta þjóðarsaga um miklar samfélagshræringar þar sem Guðrún var í hringiðunni – og jafnframt falleg fjölskyldusaga um ást og tryggð, gleði og sorgir, vináttu og samheldni. Í mars 1984 gerðu konur uppreisn í kjörbúð og neituðu að borga nema því sem nam hlutfalli kvenna af kynbundnum launamun. Guðrún er fyrir miðri mynd. Mynd/Úr einkasafni Ingibjörg segir að Guðrún hafi ekki viljað „hefðbundna ævisögu karlmanns“, þar sem flotið væri um á yfirborðinu eða barið sér á brjóst. „Frá upphafi var hún staðráðin í að segja allt og hlífa sér hvergi. Fyrir vikið er hún á köflum ansi berskjölduð og fólk talar um að það finni sterkt fyrir henni, með öllum sínum kostum og göllum.“ Hún segir að Guðrún sé auðvitað kona andstæðna, en þannig er saga eins harðasta femínista landsins líka ástarsaga og uppfull af mýkt. „Saga Guðrúnar er samofin sögu kvennahreyfingarinnar nýju, þannig að um leið og þetta er ævi- og baráttusaga hennar, er þetta baráttusaga íslenskra kvenna og saga af samfélagi, sem byggir ekki aðeins á viðtölum við hana heldur einnig viðtölum við samferðafólk hennar og mjög umfangsmikilli heimildarvinnu.“ Guðrún fæddist í Vík í Mýrdal árið 1931, inn í heim sem er ekki lengur til og mótaðist mjög af uppvaxtarárum sínum, sem einkenndust meðal annars af sundrung fjölskyldunnar, fátækt og stéttaskiptingu segir Ingibjörg. „Hún þurfti að yfirstíga áföll og erfiðleika í sínu einkalífi til þess að verða sú kona sem við þekktum. Þar má meðal annars nefna sáran missi, ofbeldi og drusluskömmun samfélagsins þegar hún varð barnshafandi utan hjónabands, en hún skildi barnunga dóttur sína eftir heima á Íslandi þegar hún hélt utan til háskólanáms.“ Magdalena Schram (t.v.) og Guðrún Jónsdóttir sem fegurðardrottningar á borgarstjórnarfundi árið 1985. Stuttu áður hafði Davíð Oddsson, þáverandi borgarstjóri, látið umdeild ummæli falla við krýningu á fegurðardrottningu Íslands á Broadway. Mynd/Úr einkasafni Eftir heimkomuna hóf hún störf fyrir barnaverndaryfirvöld þar sem hún sinnti fjölskyldum sem bjuggu í braggahverfum, en á þeim árum var úrræðaleysið algjört. „Lýsingarnar þaðan eru vægast sagt skelfilegar. Hún átti eftir að koma víða við og hafa mikil áhrif, til dæmis í menntamálum, áður en hún varð þekkt fyrir kvenfrelsisbaráttuna. Allt gerði þetta það að verkum að þegar henni tókst loks að losa sig undan fjötrum þess hlutverks sem henni var ætlað við fæðingu, sem stelpa í þessum heimi og síðar húsmóðir, gaf hún hvergi afslátt af hugsjónum sínum í baráttunni fyrir betra samfélagi, ekki síst fyrir konur og börn.“ Bókin var nokkur ár í vinnslu og segir Ingibjörg það hafa verið mjög dýrmætt að verja öllum þessum tíma með Guðrúnu og eignast í henni góða vinkonu. „Á þeim árum frá því að við byrjuðum að hittast hef ég skilið, farið í krefjandi meistaranám, sameinað fjölskyldu og stofnað nýtt fyrirtæki og það hefur alltaf verið jafn nærandi að koma til hennar. Hún er auðvitað alveg einstök kona. Eins hefur verið vægast sagt áhugavert að fara í gegnum heimildir og sjá hvaða andstöðu konur mættu á þessari vegferð, skoða viðhorf samfélagsins sem birtust meðal annars í réttarkerfinu og umfjöllun fjölmiðla, átta mig á því hvernig íslenskar konur breyttu samfélaginu með samtakamætti sínum, en um leið hversu margt af því sem þær settu á dagskrá á sínum tíma á enn við í dag.“ Bókaútgáfa Bókmenntir Menning Mest lesið „Ef við erum lausnamiðuð þá sköpum við tækifærin“ Lífið Steinunn vill fá Ásdísi með sér í „Kynbombuflokkinn“ Lífið Bannaði Snorra að kjósa Arnar Þór Lífið Myndaveisla: Sjómannadagurinn í Reykjavík og Gummi Emil í koddaslag Lífið „Svo góð tilfinning að endurheimta sjálfa sig“ Tónlist Fékk að heyra að konur ættu ekki heima á sjó Lífið Dóttir Jolie og Pitt vill ekki heita Pitt lengur Lífið „Býr ekki lítil kerling innra með okkur öllum?“ Lífið Klæddu sig upp sem frambjóðendur Lífið Ofboðslega stolt af dóttur sinni Lífið Fleiri fréttir Bylgjulestin af stað - fyrsta stopp Vestmannaeyjar „Tek bara þátt til að vinna“ - Marthe sigraði uppskriftakeppni Bylgjunnar og Gott í matinn Barnið þitt verður forseti Íslands í persónusniðinni barnabók Verndum andlitið alla daga með NIVEA sólarvörn „Gerið hjartastuðtækið klárt“ – úrslit í Leikið um landið Kolsýrður íslenskur próteindrykkur slær í gegn Afmælisafsláttur Skanva í fullum gangi Spennan í hámarki fyrir lokadaginn Handgerðir leirpottar fyrir kröfuharða kaupendur Nutrilenk liðbætiefnin breyta öllu á álagstímum „Bannað að hvísla að dómaranum!!“ Átakanleg saga um erfiðar ákvarðanir, sekt og áföll, fegurð og ást, líf og dauða Í sumarform á 6 vikum Sigurviss lið hefja leikinn í Leikið um landið Langar þig að fylgjast með vinsælum húðmeðferðum? Sameinaðu hreyfingu og hlátur í Lyfjugöngunni Endurkast sólarljóss jafn skaðlegt og beint sólarljós X-ið ógnar en Bylgjan ekki? Heldur FM957 bikarnum? Nýja línan frá Barton Perreira kynnt í Auganu Óreiðulaus eldhús með þráðlausu kerfi KitchenAid Verum viðbúin með góðri vörn þegar sólin skín! Magnesíum potturinn í Laugardalslaug snýr aftur! Bill Barton kemur í Augað í Kringlunni Sumar að hætti Múmínálfanna lokkar þig út í góða veðrið Einstakar húðmeðferðir sem auka heilbrigði húðarinnar „Okkar sérsvið liggur í sætindum“ – mæðradagsbombur frá 17 sortum Glæsileg dagskrá á Þjónustudegi Toyota á laugardag Umfram allt að húsgögnin þoli íslenskt veðurfar Nýi Draumurinn slær í gegn Dáleiðsludagurinn 11. maí Sjá meira
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir, ritstjóri Heimildarinnar, skrifaði söguna sem hefst þegar Guðrún er lítil stúlka í Mýrdalnum og nær fram á síðustu ár. Við kynnumst áföllum í fjölskyldu hennar sem áttu eftir að setja mark sitt á afkomendur og fáum svipmyndir út uppvextinum sem mótuðu Guðrúnu og réttlætiskennd hennar. Þetta er saga um réttindabaráttu og taugastríð, baráttusaga konu sem vildi aldrei vera „meðfærileg“ heldur spurði erfiðra spurninga og barðist fyrir réttindum sem þóttu á sínum tíma ekki jafn sjálfsögð og nú. Þetta er saga konu sem alls staðar þurfti að brjóta veggi og rjúfa þök. Um leið er þetta þjóðarsaga um miklar samfélagshræringar þar sem Guðrún var í hringiðunni – og jafnframt falleg fjölskyldusaga um ást og tryggð, gleði og sorgir, vináttu og samheldni. Í mars 1984 gerðu konur uppreisn í kjörbúð og neituðu að borga nema því sem nam hlutfalli kvenna af kynbundnum launamun. Guðrún er fyrir miðri mynd. Mynd/Úr einkasafni Ingibjörg segir að Guðrún hafi ekki viljað „hefðbundna ævisögu karlmanns“, þar sem flotið væri um á yfirborðinu eða barið sér á brjóst. „Frá upphafi var hún staðráðin í að segja allt og hlífa sér hvergi. Fyrir vikið er hún á köflum ansi berskjölduð og fólk talar um að það finni sterkt fyrir henni, með öllum sínum kostum og göllum.“ Hún segir að Guðrún sé auðvitað kona andstæðna, en þannig er saga eins harðasta femínista landsins líka ástarsaga og uppfull af mýkt. „Saga Guðrúnar er samofin sögu kvennahreyfingarinnar nýju, þannig að um leið og þetta er ævi- og baráttusaga hennar, er þetta baráttusaga íslenskra kvenna og saga af samfélagi, sem byggir ekki aðeins á viðtölum við hana heldur einnig viðtölum við samferðafólk hennar og mjög umfangsmikilli heimildarvinnu.“ Guðrún fæddist í Vík í Mýrdal árið 1931, inn í heim sem er ekki lengur til og mótaðist mjög af uppvaxtarárum sínum, sem einkenndust meðal annars af sundrung fjölskyldunnar, fátækt og stéttaskiptingu segir Ingibjörg. „Hún þurfti að yfirstíga áföll og erfiðleika í sínu einkalífi til þess að verða sú kona sem við þekktum. Þar má meðal annars nefna sáran missi, ofbeldi og drusluskömmun samfélagsins þegar hún varð barnshafandi utan hjónabands, en hún skildi barnunga dóttur sína eftir heima á Íslandi þegar hún hélt utan til háskólanáms.“ Magdalena Schram (t.v.) og Guðrún Jónsdóttir sem fegurðardrottningar á borgarstjórnarfundi árið 1985. Stuttu áður hafði Davíð Oddsson, þáverandi borgarstjóri, látið umdeild ummæli falla við krýningu á fegurðardrottningu Íslands á Broadway. Mynd/Úr einkasafni Eftir heimkomuna hóf hún störf fyrir barnaverndaryfirvöld þar sem hún sinnti fjölskyldum sem bjuggu í braggahverfum, en á þeim árum var úrræðaleysið algjört. „Lýsingarnar þaðan eru vægast sagt skelfilegar. Hún átti eftir að koma víða við og hafa mikil áhrif, til dæmis í menntamálum, áður en hún varð þekkt fyrir kvenfrelsisbaráttuna. Allt gerði þetta það að verkum að þegar henni tókst loks að losa sig undan fjötrum þess hlutverks sem henni var ætlað við fæðingu, sem stelpa í þessum heimi og síðar húsmóðir, gaf hún hvergi afslátt af hugsjónum sínum í baráttunni fyrir betra samfélagi, ekki síst fyrir konur og börn.“ Bókin var nokkur ár í vinnslu og segir Ingibjörg það hafa verið mjög dýrmætt að verja öllum þessum tíma með Guðrúnu og eignast í henni góða vinkonu. „Á þeim árum frá því að við byrjuðum að hittast hef ég skilið, farið í krefjandi meistaranám, sameinað fjölskyldu og stofnað nýtt fyrirtæki og það hefur alltaf verið jafn nærandi að koma til hennar. Hún er auðvitað alveg einstök kona. Eins hefur verið vægast sagt áhugavert að fara í gegnum heimildir og sjá hvaða andstöðu konur mættu á þessari vegferð, skoða viðhorf samfélagsins sem birtust meðal annars í réttarkerfinu og umfjöllun fjölmiðla, átta mig á því hvernig íslenskar konur breyttu samfélaginu með samtakamætti sínum, en um leið hversu margt af því sem þær settu á dagskrá á sínum tíma á enn við í dag.“
Bókaútgáfa Bókmenntir Menning Mest lesið „Ef við erum lausnamiðuð þá sköpum við tækifærin“ Lífið Steinunn vill fá Ásdísi með sér í „Kynbombuflokkinn“ Lífið Bannaði Snorra að kjósa Arnar Þór Lífið Myndaveisla: Sjómannadagurinn í Reykjavík og Gummi Emil í koddaslag Lífið „Svo góð tilfinning að endurheimta sjálfa sig“ Tónlist Fékk að heyra að konur ættu ekki heima á sjó Lífið Dóttir Jolie og Pitt vill ekki heita Pitt lengur Lífið „Býr ekki lítil kerling innra með okkur öllum?“ Lífið Klæddu sig upp sem frambjóðendur Lífið Ofboðslega stolt af dóttur sinni Lífið Fleiri fréttir Bylgjulestin af stað - fyrsta stopp Vestmannaeyjar „Tek bara þátt til að vinna“ - Marthe sigraði uppskriftakeppni Bylgjunnar og Gott í matinn Barnið þitt verður forseti Íslands í persónusniðinni barnabók Verndum andlitið alla daga með NIVEA sólarvörn „Gerið hjartastuðtækið klárt“ – úrslit í Leikið um landið Kolsýrður íslenskur próteindrykkur slær í gegn Afmælisafsláttur Skanva í fullum gangi Spennan í hámarki fyrir lokadaginn Handgerðir leirpottar fyrir kröfuharða kaupendur Nutrilenk liðbætiefnin breyta öllu á álagstímum „Bannað að hvísla að dómaranum!!“ Átakanleg saga um erfiðar ákvarðanir, sekt og áföll, fegurð og ást, líf og dauða Í sumarform á 6 vikum Sigurviss lið hefja leikinn í Leikið um landið Langar þig að fylgjast með vinsælum húðmeðferðum? Sameinaðu hreyfingu og hlátur í Lyfjugöngunni Endurkast sólarljóss jafn skaðlegt og beint sólarljós X-ið ógnar en Bylgjan ekki? Heldur FM957 bikarnum? Nýja línan frá Barton Perreira kynnt í Auganu Óreiðulaus eldhús með þráðlausu kerfi KitchenAid Verum viðbúin með góðri vörn þegar sólin skín! Magnesíum potturinn í Laugardalslaug snýr aftur! Bill Barton kemur í Augað í Kringlunni Sumar að hætti Múmínálfanna lokkar þig út í góða veðrið Einstakar húðmeðferðir sem auka heilbrigði húðarinnar „Okkar sérsvið liggur í sætindum“ – mæðradagsbombur frá 17 sortum Glæsileg dagskrá á Þjónustudegi Toyota á laugardag Umfram allt að húsgögnin þoli íslenskt veðurfar Nýi Draumurinn slær í gegn Dáleiðsludagurinn 11. maí Sjá meira