Strákapör sögunnar Pétur Gunnarsson skrifar 31. janúar 2017 07:00 „Bragðvísi sögunnar“ er hugtak sem leikur stórt hlutverk í heimspeki Hegels og gerir honum fært að líta sögu mannkyns sem samfellda þróun til hins æskilegasta ástands. Í Fyrirbærafræði andans frá árinu 1807 kynnir hann til leiks Heimsandann sem er í raun lífið sjálft frá því að það kviknar, tekur á sig ótal myndir og form, stöðugt háþróaðri uns við stígum á svið, því við erum hluti af þessari alheimsveru og þau okkar sem skara fram úr verða gerendur hennar (Napóleon á dögum Hegels) og málpípur (Hegel sjálfur). En á þessari þroskagöngu heimsandans er stundum eins og slái í bakseglin og rás viðburðanna taki öndverða stefnu við heillasporin (styrjaldir og plágur). Sem þegar frá líður kemur einatt í ljós að voru liður í að koma til leiðar hinni æskilegustu niðurstöðu, úthugsuð gabbhreyfing eða bragðvísi sögunnar. Öldin tuttugasta átti eftir að setja gæsalappir á þessa bláeygu sýn. Hver óskapnaðurinn rak annan: heimsstyrjaldir, gúlög, gasofnar, hírósímu ... Í stað þess að vera þunguð af fagnaðarerindi tók sagan á sig mynd martraðar. „Sagan er martröð sem ég er að reyna að vakna af“ segir Stefán Dedalus í Ódisseifi Joyce. Og Freud smíðaði hugtakið „dauðahvöt“ til að skýra sjálfseyðingaráráttu mannsskepnunnar, að dauðahvötin væri eftir allt saman sterkari en lífshvötin – þrá mannsins eftir að komast aftur í vökvaform. Að vísu gekk kenning Hegels í skamma endurnýjun lífdaga á tíunda áratug síðustu aldar í verki bandaríska stjórnmálafræðingsins Francis Fukyama, Endalokum sögunnar (1992). Sovétríkin voru nýfallin saman og kapítalisminn stóð einn eftir á sviðinu, keppninni lokið og endanlegt jafnvægi virtist fundið undir samhentri forystu kínverska kommúnistaflokksins og Wall Street. En eins og Halldór Laxness orðar svo ágætlega í viðtali við Örn Ólafsson, bókmenntafræðing, árið 1981: „Heimurinn er fljótur að skipta um grímu. Stundum fellur meira að segja allt í ljúfa löð sem snöggvast í veraldarsögunni – og þá er sjaldan von á góðu.“ Lygnan reyndist svikalogn, undanfari djöfulgangs sem ekki sér fyrir endann á. Um þessar mundir er talið að eitt hundrað milljónir Asíu- og Afríkubúa séu að sýna á sér fararsnið upp til Evrópu ýmist á flótta undan styrjöldum eða búsifjum vegna manngerðra loftslagsbreytinga. Ef okkur væri sjálfrátt væri búið að breyta heiminum í allsherjar stjórnstöð almannavarna. En því er aldeilis ekki að heilsa, á valdastól í voldugasta ríki veraldar er sestur fársjúkur einstaklingur sem ætlar að gefa orkusóðunum lausan tauminn og sendir heimsbyggðinni fingurinn með þeim hætti að kjarnorkuvofan, sem friðarhreyfingum tókst að svæfa á níunda áratug síðustu aldar, er komin á kreik á nýjan leik. Og í Evrópu gera þjóðflutningarnir nýju að verkum að afneitunarsinnaðir hægrimenn komast til valda á þjóðrembunni einni. Í Frakklandi er talið meira en hugsanlegt að forsetakosningar á vori komanda leiði til valda Marie Le Pen, en hún aðhyllist stefnu mjög í anda Donalds Trump. Sérstaka athygli vekur fylgispekt þeirra beggja við Pútín Rússlandsforseta sem raunar er talinn hafa átt þátt í kjöri Trumps og fjármagnar að hluta kosningabaráttu Le Pen. Næði hún kjöri hefði Pútín eignast volduga bandamenn beggja vegna Atlantsála sem aftur gæfi honum frjálsar hendur til að hefja sömu ásælni við Eystrasaltslöndin og Úkraínu. Upp úr því klórinu væri Evrópustyrjöld ekki fjarlægur möguleiki. Af öllu þessu og fleiru sem rúmast ekki í lítilli blaðagrein má ljóst vera að við erum stödd á ískyggilegum stað. Nema þetta séu enn eina ferðina „klækjabrögð sögunnar“. Að ástandinu sé ætlað að knýja okkur til viðbragða. Og víst er að andmælaöldur eiga eftir að rísa austan hafs og vestan með allsherjarverkföllum, uppreisnum og Austurvöllum á færibandi. Því eins og segir í Hamlet, fyrsta þætti, senu fimm:„Úr liði er öldin! Ó, mig hryllir viðþeim örlögum að kippa henni í lið ...“ Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Valdatafl Skák og Mát! Lárus Guðmundsson Skoðun Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir Skoðun Íslensk kjör á íslenskum vinnumarkaði Kristrún Frostadóttir Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson Skoðun Viðbrögð við vanlíðan ungmenna Sandra Björk Birgisdóttir Skoðun Nýtt upphaf hjá Vinstri grænum Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Við getum ekki beðið í 131 ár Jódís Skúladóttir Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Laxalús og varnir gegn henni Jón Sveinsson skrifar Skoðun En hér er ég ekkert... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Við getum ekki beðið í 131 ár Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Nýtt upphaf hjá Vinstri grænum Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslensk kjör á íslenskum vinnumarkaði Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Viðbrögð við vanlíðan ungmenna Sandra Björk Birgisdóttir skrifar Skoðun Valdatafl Skák og Mát! Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun FO: Hvernig getur þú skipt sköpum fyrir konur í Súdan? Áslaug Eva Björnsdóttir skrifar Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir skrifar Skoðun Við stöndum saman með réttindum táknmálsins! Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir skrifar Skoðun Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar Skoðun Um orkuskort, auðlindir og endurvinnslu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar Skoðun Rannsökum og ræðum menntakerfið Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Horfið á möguleikana í samfélagslegri ábyrgð Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Sjá meira
„Bragðvísi sögunnar“ er hugtak sem leikur stórt hlutverk í heimspeki Hegels og gerir honum fært að líta sögu mannkyns sem samfellda þróun til hins æskilegasta ástands. Í Fyrirbærafræði andans frá árinu 1807 kynnir hann til leiks Heimsandann sem er í raun lífið sjálft frá því að það kviknar, tekur á sig ótal myndir og form, stöðugt háþróaðri uns við stígum á svið, því við erum hluti af þessari alheimsveru og þau okkar sem skara fram úr verða gerendur hennar (Napóleon á dögum Hegels) og málpípur (Hegel sjálfur). En á þessari þroskagöngu heimsandans er stundum eins og slái í bakseglin og rás viðburðanna taki öndverða stefnu við heillasporin (styrjaldir og plágur). Sem þegar frá líður kemur einatt í ljós að voru liður í að koma til leiðar hinni æskilegustu niðurstöðu, úthugsuð gabbhreyfing eða bragðvísi sögunnar. Öldin tuttugasta átti eftir að setja gæsalappir á þessa bláeygu sýn. Hver óskapnaðurinn rak annan: heimsstyrjaldir, gúlög, gasofnar, hírósímu ... Í stað þess að vera þunguð af fagnaðarerindi tók sagan á sig mynd martraðar. „Sagan er martröð sem ég er að reyna að vakna af“ segir Stefán Dedalus í Ódisseifi Joyce. Og Freud smíðaði hugtakið „dauðahvöt“ til að skýra sjálfseyðingaráráttu mannsskepnunnar, að dauðahvötin væri eftir allt saman sterkari en lífshvötin – þrá mannsins eftir að komast aftur í vökvaform. Að vísu gekk kenning Hegels í skamma endurnýjun lífdaga á tíunda áratug síðustu aldar í verki bandaríska stjórnmálafræðingsins Francis Fukyama, Endalokum sögunnar (1992). Sovétríkin voru nýfallin saman og kapítalisminn stóð einn eftir á sviðinu, keppninni lokið og endanlegt jafnvægi virtist fundið undir samhentri forystu kínverska kommúnistaflokksins og Wall Street. En eins og Halldór Laxness orðar svo ágætlega í viðtali við Örn Ólafsson, bókmenntafræðing, árið 1981: „Heimurinn er fljótur að skipta um grímu. Stundum fellur meira að segja allt í ljúfa löð sem snöggvast í veraldarsögunni – og þá er sjaldan von á góðu.“ Lygnan reyndist svikalogn, undanfari djöfulgangs sem ekki sér fyrir endann á. Um þessar mundir er talið að eitt hundrað milljónir Asíu- og Afríkubúa séu að sýna á sér fararsnið upp til Evrópu ýmist á flótta undan styrjöldum eða búsifjum vegna manngerðra loftslagsbreytinga. Ef okkur væri sjálfrátt væri búið að breyta heiminum í allsherjar stjórnstöð almannavarna. En því er aldeilis ekki að heilsa, á valdastól í voldugasta ríki veraldar er sestur fársjúkur einstaklingur sem ætlar að gefa orkusóðunum lausan tauminn og sendir heimsbyggðinni fingurinn með þeim hætti að kjarnorkuvofan, sem friðarhreyfingum tókst að svæfa á níunda áratug síðustu aldar, er komin á kreik á nýjan leik. Og í Evrópu gera þjóðflutningarnir nýju að verkum að afneitunarsinnaðir hægrimenn komast til valda á þjóðrembunni einni. Í Frakklandi er talið meira en hugsanlegt að forsetakosningar á vori komanda leiði til valda Marie Le Pen, en hún aðhyllist stefnu mjög í anda Donalds Trump. Sérstaka athygli vekur fylgispekt þeirra beggja við Pútín Rússlandsforseta sem raunar er talinn hafa átt þátt í kjöri Trumps og fjármagnar að hluta kosningabaráttu Le Pen. Næði hún kjöri hefði Pútín eignast volduga bandamenn beggja vegna Atlantsála sem aftur gæfi honum frjálsar hendur til að hefja sömu ásælni við Eystrasaltslöndin og Úkraínu. Upp úr því klórinu væri Evrópustyrjöld ekki fjarlægur möguleiki. Af öllu þessu og fleiru sem rúmast ekki í lítilli blaðagrein má ljóst vera að við erum stödd á ískyggilegum stað. Nema þetta séu enn eina ferðina „klækjabrögð sögunnar“. Að ástandinu sé ætlað að knýja okkur til viðbragða. Og víst er að andmælaöldur eiga eftir að rísa austan hafs og vestan með allsherjarverkföllum, uppreisnum og Austurvöllum á færibandi. Því eins og segir í Hamlet, fyrsta þætti, senu fimm:„Úr liði er öldin! Ó, mig hryllir viðþeim örlögum að kippa henni í lið ...“ Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar
Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar