Aðför að eftirliti Sigurbjörg Sigurgeirsdóttir skrifar 17. apríl 2012 06:00 Fjármálaeftirlitið (FME) er sjálfstæð eftirlitsstofnun sem hefur það hlutverk að gæta hagsmuna almennings gagnvart aðilum á markaði. Því er ætlað að tryggja heilbrigða viðskiptahætti, traust á fjármálamörkuðum og almannahag með því að fylgja eftir reglum sem gilda um starfsemi fjármálastofnana. Það er kunnara en frá þurfi að segja að aðilar á markaði reyna með ýmsu móti að fara í kringum slíkar reglur. En þessir aðilar beita líka ýmsum ráðum til að draga úr áhrifum eftirlitsins. Það er gert með því að: a) veikja getu eftirlitsins til að sinna skyldum sínum, t.d. með því að bjóða starfsfólki eftirlitsins hærri laun á markaði, b) hafa eftirlitið á valdi sínu með því að mynda náin samstarfstengsl við starfsmenn og yfirmenn eftirlitsins, eða c) grafa undan trúverðugleika eftirlitsins með því að gera aðför að trúverðugleika yfirmannsins. Fyrir hrunið 2008 var FME á valdi þeirra sem það átti að hafa eftirlit með og brást þannig trausti almennings með ómældum skaða fyrir efnahag landsins. Almenningur þekkti ekki hættumerkin og svo fór sem fór.Á aðferðunum skulum við þekkja það – því á ávöxtunum er það of seint Eftir hrun hófst fljótlega aðför að trúverðugleika hins nýja forstjóra FME. Aðförin heppnaðist að lokum með aðstoð nýrrar stjórnar FME. Þetta gerðist í kjölfar kvartana frá aðilum á fjármálamarkaði sem höfðu brugðist trausti almennings í aðdraganda hrunsins og eru nú til rannsóknar. Almenningur var ekki að kvarta undan frammistöðu FME. En stjórn FME ákvað að láta þessa atrennu að trúverðugleika forstjórans takast og studdist þar m.a. við þriðju skýrsluna sem gerð var um hæfi forstjórans á rúmu ári. Þótt sú skýrsla hafi gefið stjórn FME mörg tækifæri til að standa með sínum manni, þá gaf skýrslan stjórninni líka möguleika á hinu gagnstæða, en þó með fyrirvörum sem stjórnin kaus að líta framhjá. Stjórnin kaus að láta trúverðugleika gagnvart fjármálafyrirtækjum hafa forgang. Stjórnin vill jú standa vörð um trúverðugleika FME „í ásýnd og reynd". En það gerir stjórnin án þess að gera greinarmun á því að trúverðugleiki gagnvart aðilum á markaði er eitt, en trúverðugleiki gagnvart almenningi er annað. Þær aðferðir og sú hegðun eftirlitsins sem þarf til að byggja upp traust og viðhalda trúverðugleika gagnvart þessum ólíku aðilum eru ósamrýmanlegar. Hér eru hættumerkin. Ef stjórnin lítur svo á að mikilvægt sé að „vinna traust", og „vinna náið með" aðilum á markaði, þá fylgja því áhættur. Þetta á stjórnin að vita. Ef hún aðhyllist þessa nálgun við eftirlit vegna þess að hún veit ekki betur, þá er það barnaskapur. Það er aðfinnsluvert. Ef stjórnin hins vegar aðhyllist þessa nálgun vitandi um áhættuna, þá er það glannaskapur. Það er ámælisvert. Fyrir hrun notaði Landsbankinn viðtal við þáverandi formann stjórnar FME til að auglýsa sinn eigin trúverðugleika þegar bankinn markaðssetti Icesave í Hollandi. Þetta gerðist að því er virðist án þess að formanninum væri gert ljóst í hvaða samhengi nota ætti viðtalið. FME er dæmi um opinbera stofnun þar sem afsláttur er gefinn á kröfum lýðræðisins í þágu frelsis markaðarins. Það er gert undir þeim formerkjum að draga úr hættunni á pólitísku inngripi, því það veit á spillingu. Stjórn FME er skipuð af efnahags- og viðskiptaráðherra. Stjórnin getur ráðið og rekið forstjóra án þess að lýðræðislega kjörinn fulltrúi almennings, ráðherrann, komi þar nærri. Stjórnin er ígildi ráðherravalds, en ber enga pólitíska ábyrgð gagnvart almenningi og getur því farið sínu fram. Núverandi stjórn hafði ekkert ráðningarsamband við forstjórann sem hún rak og getur því bent á „ráðningarmistök" fyrri stjórnar og snúið sér að ráðningu nýs forstjóra. Formaðurinn virðist ekki þekkja reglur og starfsumhverfi opinberrar stjórnsýslu, en á samt að gæta almannahagsmuna í einni af lykilstofnunum íslenska fjármálakerfisins. Framganga formannsins gagnvart þessum forstöðumanni ríkisins í aðdraganda að uppsögn einkenndist af viðvaningshætti fremur en fagmennsku. Stjórnin braut lög í atganginum, en naut samt stuðnings efnahags- og viðskiptaráðuneytisins aðeins nokkrum klukkustundum eftir ábendingu fjármálaráðuneytisins um að lög um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna hafa gilt um þetta embætti síðan 1998. Hér berast böndin að stjórnvöldum og þeim kerfisvanda sem ríkir í opinberri stjórnsýslu á Íslandi.Ábyrgð stjórnvalda Stjórnvöld hafa brugðist almenningi. Ekki bara núverandi stjórnvöld, heldur stjórnvöld allra tíma í sögu lýðveldisins. Stjórnmálamenn hafa til þessa komið sér hjá því að koma á skipulögðu ráðningar- og frammistöðumatskerfi fyrir æðstu embættismenn og forstöðumenn ríkisins. Fyrir vikið er auðvelt að vega að trúverðugleika fólks sem er valið til þess að veita sameiginlegum málefnum samfélagsins forstöðu og veikja þar með þær stofnanir stjórnsýslunnar sem þeim er trúað fyrir. Þegar stofnanir samfélagsins standa berskjaldaðar frammi fyrir hagsmunaöflum markaðarins sem hafa sínar eigin leiðir að eyrum ráðherra, þá hallar á almannahag. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun Opið bréf til samgönguráðherra og vegamálastjóra Hópur ferðaþjóna í Dölunum Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite Skoðun Katrínu sem forseta Stefán Friðrik Stefánsson Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Skoðun Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað skrifar Skoðun Opið bréf til samgönguráðherra og vegamálastjóra Hópur ferðaþjóna í Dölunum skrifar Skoðun Hugleiðingar ellilífeyrisþega um landsmálin og orkumálin Ingimundur Andrésson skrifar Skoðun Að tilheyra - Fjölmenningarþing Reykjavíkur skrifar Skoðun Katrínu sem forseta Stefán Friðrik Stefánsson skrifar Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þekking á naloxone nefúða getur bjargað lífi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við breytt fortíðinni? Ásgeir Jónsson skrifar Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson skrifar Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Ný norræn stjórnarskrá Hrannar Björn Arnarsson,Ragnheiður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við verið hamingjusöm í vinnunni? Héðinn Sveinbjörnsson skrifar Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar Skoðun Stærsta loftslagsráðstefna í heimi Nótt Thorberg skrifar Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing um sáttamiðlun Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst skrifar Skoðun Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite skrifar Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Fjármálaeftirlitið (FME) er sjálfstæð eftirlitsstofnun sem hefur það hlutverk að gæta hagsmuna almennings gagnvart aðilum á markaði. Því er ætlað að tryggja heilbrigða viðskiptahætti, traust á fjármálamörkuðum og almannahag með því að fylgja eftir reglum sem gilda um starfsemi fjármálastofnana. Það er kunnara en frá þurfi að segja að aðilar á markaði reyna með ýmsu móti að fara í kringum slíkar reglur. En þessir aðilar beita líka ýmsum ráðum til að draga úr áhrifum eftirlitsins. Það er gert með því að: a) veikja getu eftirlitsins til að sinna skyldum sínum, t.d. með því að bjóða starfsfólki eftirlitsins hærri laun á markaði, b) hafa eftirlitið á valdi sínu með því að mynda náin samstarfstengsl við starfsmenn og yfirmenn eftirlitsins, eða c) grafa undan trúverðugleika eftirlitsins með því að gera aðför að trúverðugleika yfirmannsins. Fyrir hrunið 2008 var FME á valdi þeirra sem það átti að hafa eftirlit með og brást þannig trausti almennings með ómældum skaða fyrir efnahag landsins. Almenningur þekkti ekki hættumerkin og svo fór sem fór.Á aðferðunum skulum við þekkja það – því á ávöxtunum er það of seint Eftir hrun hófst fljótlega aðför að trúverðugleika hins nýja forstjóra FME. Aðförin heppnaðist að lokum með aðstoð nýrrar stjórnar FME. Þetta gerðist í kjölfar kvartana frá aðilum á fjármálamarkaði sem höfðu brugðist trausti almennings í aðdraganda hrunsins og eru nú til rannsóknar. Almenningur var ekki að kvarta undan frammistöðu FME. En stjórn FME ákvað að láta þessa atrennu að trúverðugleika forstjórans takast og studdist þar m.a. við þriðju skýrsluna sem gerð var um hæfi forstjórans á rúmu ári. Þótt sú skýrsla hafi gefið stjórn FME mörg tækifæri til að standa með sínum manni, þá gaf skýrslan stjórninni líka möguleika á hinu gagnstæða, en þó með fyrirvörum sem stjórnin kaus að líta framhjá. Stjórnin kaus að láta trúverðugleika gagnvart fjármálafyrirtækjum hafa forgang. Stjórnin vill jú standa vörð um trúverðugleika FME „í ásýnd og reynd". En það gerir stjórnin án þess að gera greinarmun á því að trúverðugleiki gagnvart aðilum á markaði er eitt, en trúverðugleiki gagnvart almenningi er annað. Þær aðferðir og sú hegðun eftirlitsins sem þarf til að byggja upp traust og viðhalda trúverðugleika gagnvart þessum ólíku aðilum eru ósamrýmanlegar. Hér eru hættumerkin. Ef stjórnin lítur svo á að mikilvægt sé að „vinna traust", og „vinna náið með" aðilum á markaði, þá fylgja því áhættur. Þetta á stjórnin að vita. Ef hún aðhyllist þessa nálgun við eftirlit vegna þess að hún veit ekki betur, þá er það barnaskapur. Það er aðfinnsluvert. Ef stjórnin hins vegar aðhyllist þessa nálgun vitandi um áhættuna, þá er það glannaskapur. Það er ámælisvert. Fyrir hrun notaði Landsbankinn viðtal við þáverandi formann stjórnar FME til að auglýsa sinn eigin trúverðugleika þegar bankinn markaðssetti Icesave í Hollandi. Þetta gerðist að því er virðist án þess að formanninum væri gert ljóst í hvaða samhengi nota ætti viðtalið. FME er dæmi um opinbera stofnun þar sem afsláttur er gefinn á kröfum lýðræðisins í þágu frelsis markaðarins. Það er gert undir þeim formerkjum að draga úr hættunni á pólitísku inngripi, því það veit á spillingu. Stjórn FME er skipuð af efnahags- og viðskiptaráðherra. Stjórnin getur ráðið og rekið forstjóra án þess að lýðræðislega kjörinn fulltrúi almennings, ráðherrann, komi þar nærri. Stjórnin er ígildi ráðherravalds, en ber enga pólitíska ábyrgð gagnvart almenningi og getur því farið sínu fram. Núverandi stjórn hafði ekkert ráðningarsamband við forstjórann sem hún rak og getur því bent á „ráðningarmistök" fyrri stjórnar og snúið sér að ráðningu nýs forstjóra. Formaðurinn virðist ekki þekkja reglur og starfsumhverfi opinberrar stjórnsýslu, en á samt að gæta almannahagsmuna í einni af lykilstofnunum íslenska fjármálakerfisins. Framganga formannsins gagnvart þessum forstöðumanni ríkisins í aðdraganda að uppsögn einkenndist af viðvaningshætti fremur en fagmennsku. Stjórnin braut lög í atganginum, en naut samt stuðnings efnahags- og viðskiptaráðuneytisins aðeins nokkrum klukkustundum eftir ábendingu fjármálaráðuneytisins um að lög um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna hafa gilt um þetta embætti síðan 1998. Hér berast böndin að stjórnvöldum og þeim kerfisvanda sem ríkir í opinberri stjórnsýslu á Íslandi.Ábyrgð stjórnvalda Stjórnvöld hafa brugðist almenningi. Ekki bara núverandi stjórnvöld, heldur stjórnvöld allra tíma í sögu lýðveldisins. Stjórnmálamenn hafa til þessa komið sér hjá því að koma á skipulögðu ráðningar- og frammistöðumatskerfi fyrir æðstu embættismenn og forstöðumenn ríkisins. Fyrir vikið er auðvelt að vega að trúverðugleika fólks sem er valið til þess að veita sameiginlegum málefnum samfélagsins forstöðu og veikja þar með þær stofnanir stjórnsýslunnar sem þeim er trúað fyrir. Þegar stofnanir samfélagsins standa berskjaldaðar frammi fyrir hagsmunaöflum markaðarins sem hafa sínar eigin leiðir að eyrum ráðherra, þá hallar á almannahag.
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun
Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun