Af vísindalegri umfjöllun um verkan lyfja Magnús Karl Magnússon skrifar 14. desember 2012 06:00 Þingsályktunartillaga um heildrænar meðferðir græðara hefur vakið mikla athygli og beint sjónum manna að vísindalegum grunni læknisfræði og læknisfræðilegra meðferða. Gunnlaugur Sigurðsson, lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands, skrifaði grein á vefsíðu Fréttablaðsins 10. desember sl. þar sem hann gagnrýndi Svan Sigurbjörnsson lækni harðlega fyrir fullyrðingar um að hómópatía byggi á gervivísindum. Gunnlaugur sagði m.a. í grein sinni: „Læknirinn kallar hómópatíu „gervivísindi“ án þess sýnilega að þekkja eða skeyta hið minnsta um þá skýru kenningu sem hómópatía byggir á, þá vísindalegu aðferðafræði sem notuð er við þróun lyfjakosts hennar eða þá nákvæmu greiningu á einkennum viðkomandi sem ráða vali á því lyfi (kallað „remedía“) sem beitt er í hverju tilviki.“ Er hómópatía byggð á vísindum? Ég mun koma að því síðar. Lyfjafræði og verkun lyfja byggir þó tvímælalaust á sterkum grunni raunvísinda. Gott dæmi um forsendur lyfjameðferða eru rannsóknir læknanna Robert J. Lefkowitz og Brian K. Kobilka en þeir eru í fararbroddi þeirra sem rutt hafa braut lyfjaþróunar síðustu áratuga og uppskáru fyrir vinnu sína Nóbelsverðlaun í efnafræði fyrr á þessu ári. Með rannsóknum sínum hafa þeir varpað ljósi á samspil lyfja við viðtaka sína í mannslíkamanum af ótrúlegri nákvæmni þar sem efnabygging lyfjasameindar er látin falla að viðtaka sínum eins og lykill í skráargat. Þekkingin nær frá sameindum til verkunar. Tilraunir byggja á efnafræði, erfðafræði, sameindalíffræði, frumulíffræði og að lokum á klínískum rannsóknum. Þannig verður til órofa samhengi vísindalegra aðferða sem leiðir stöðugt til markvissari og betri lyfja. Allt er þetta eins og önnur raunvísindi, byggt á tilraunum. Þekkingin er endurskoðuð í ljósi nýrra rannsókna og árangur er metinn með vísindalegri nákvæmni. Þannig hefur skilningur á eðli mannslíkamans og sjúkdóma leitt til framfara í læknisfræði sem valdið hafa byltingu í meðferð algengra sjúkdóma eins og hjarta- og æðasjúkdóma, krabbameina, gigtarsjúkdóma og einnig í því að lina einkenni eins og verki og bólgur. Þessar meðferðir hafa sannaða verkun. Það gildir um öll lyf að verkunum fylgja einnig aukaverkanir. Þær eru einnig rannsakaðar og þannig má að lokum með heildrænum hætti meta samspil verkana og aukaverkana. Að skilja verkanir og aukaverkanir lyfja með sífellt nákvæmari hætti er þannig forsenda framfara. Önnur forsenda er sífellt betri skilningur á orsökum og eðli sjúkdóma. Þetta er ein ástæða þess að lyfjafyrirtæki leita í auknum mæli leiða sem varpað getað nýju ljósi á orsakir algengra flókinna sjúkdóma eins og geðsjúkdóma, Alzheimer-sjúkdóms auk annarra. Þannig kemur ekki á óvart að lyfjafyrirtækið Amgen hefur fjárfest 45 milljarða króna í íslensku fyrirtæki sem lagt hefur meira til skilnings okkar á erfðafræðilegum orsökum sjúkdóma en flestir aðrir á síðasta áratug. Þannig er ný þekking sem leiðir til skilnings orðin að raunverulegum verðmætum sem skipt geta máli í baráttu við sjúkdóma. En á hvaða fræðilega grunni byggir hómópatía? Það er raunar erfitt að setja þann grunn í rökrænt samhengi. Samkvæmt Organon, fagfélagi hómópata nota þeir „svokallaðar remedíur, örefni sem í stórum skömmtum myndu kalla fram hjá heilbrigðu fólki svipuð einkenni og þeim er ætlað að bæta. Þær eru unnar úr jurta-, dýra- og steinaríkinu og eru notaðar það mikið þynntar að ekki er talað um þær sem eiginlegt efni, heldur hvata.“ Það þarf að gera meiri kröfu til orða en að þau hljómi vel, sérstaklega ef þeim er ætlað að skapa fræðilegan grunn. Gagnrýnin hugsun krefst gagnrýninna spurninga. Hvað eru remedíur? Þær eiga uppruna í náttúrunni líkt og fjölmörg lyf. Síðan eru þær þynntar út þangað til engin eða nær engin sameind er eftir í lausninni. Lausnin á síðan samkvæmt óútskýrðum hætti eða „minni vatnsins“ að miðla áhrifum. Þessi orð hljóma því eins og töfrar. Fræði hómópata eru í vísindalegri mótsögn við þekkingu okkar í efnafræði, eðlisfræði og líffræði. Ef fræðigrunnur hómópata væri sannur og raunvísindin byggð á sandi, væri um algera umbyltingu að ræða. Kennihöfundar slíkra fræða ættu þá skilið Nóbelsverðlaun, og það fleiri en ein. Sú er enn ekki raunin. Það kemur því ekki á óvart að rannsóknir á hugsanlegri gagnsemi slíkra remedía til meðferðar hafa engum árangri skilað umfram það sem búast mætti við fyrir tilviljun. Þessu eru gerð góð skil í nýlegri skýrslu sem unnin var fyrir breska þingið (sjá: http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmsctech/45/45.pdf). Samkvæmt öllum viðurkenndum skilgreiningum eru svokölluð fræði hómópata því ekki vísindi. Þau byggja ekki á tilraunum sem eiga stoð í raunheimum og það má því með sterkum rökum kalla þau gervivísindi, hjátrú eða ýmislegt annað. Þeir sem selja sjúklingum slíka vöru gera það á eigin ábyrgð, en í mínum huga kallast „remedía“ ekkert annað en kötturinn í sekknum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Nóbelsverðlaun Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Sjá meira
Þingsályktunartillaga um heildrænar meðferðir græðara hefur vakið mikla athygli og beint sjónum manna að vísindalegum grunni læknisfræði og læknisfræðilegra meðferða. Gunnlaugur Sigurðsson, lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands, skrifaði grein á vefsíðu Fréttablaðsins 10. desember sl. þar sem hann gagnrýndi Svan Sigurbjörnsson lækni harðlega fyrir fullyrðingar um að hómópatía byggi á gervivísindum. Gunnlaugur sagði m.a. í grein sinni: „Læknirinn kallar hómópatíu „gervivísindi“ án þess sýnilega að þekkja eða skeyta hið minnsta um þá skýru kenningu sem hómópatía byggir á, þá vísindalegu aðferðafræði sem notuð er við þróun lyfjakosts hennar eða þá nákvæmu greiningu á einkennum viðkomandi sem ráða vali á því lyfi (kallað „remedía“) sem beitt er í hverju tilviki.“ Er hómópatía byggð á vísindum? Ég mun koma að því síðar. Lyfjafræði og verkun lyfja byggir þó tvímælalaust á sterkum grunni raunvísinda. Gott dæmi um forsendur lyfjameðferða eru rannsóknir læknanna Robert J. Lefkowitz og Brian K. Kobilka en þeir eru í fararbroddi þeirra sem rutt hafa braut lyfjaþróunar síðustu áratuga og uppskáru fyrir vinnu sína Nóbelsverðlaun í efnafræði fyrr á þessu ári. Með rannsóknum sínum hafa þeir varpað ljósi á samspil lyfja við viðtaka sína í mannslíkamanum af ótrúlegri nákvæmni þar sem efnabygging lyfjasameindar er látin falla að viðtaka sínum eins og lykill í skráargat. Þekkingin nær frá sameindum til verkunar. Tilraunir byggja á efnafræði, erfðafræði, sameindalíffræði, frumulíffræði og að lokum á klínískum rannsóknum. Þannig verður til órofa samhengi vísindalegra aðferða sem leiðir stöðugt til markvissari og betri lyfja. Allt er þetta eins og önnur raunvísindi, byggt á tilraunum. Þekkingin er endurskoðuð í ljósi nýrra rannsókna og árangur er metinn með vísindalegri nákvæmni. Þannig hefur skilningur á eðli mannslíkamans og sjúkdóma leitt til framfara í læknisfræði sem valdið hafa byltingu í meðferð algengra sjúkdóma eins og hjarta- og æðasjúkdóma, krabbameina, gigtarsjúkdóma og einnig í því að lina einkenni eins og verki og bólgur. Þessar meðferðir hafa sannaða verkun. Það gildir um öll lyf að verkunum fylgja einnig aukaverkanir. Þær eru einnig rannsakaðar og þannig má að lokum með heildrænum hætti meta samspil verkana og aukaverkana. Að skilja verkanir og aukaverkanir lyfja með sífellt nákvæmari hætti er þannig forsenda framfara. Önnur forsenda er sífellt betri skilningur á orsökum og eðli sjúkdóma. Þetta er ein ástæða þess að lyfjafyrirtæki leita í auknum mæli leiða sem varpað getað nýju ljósi á orsakir algengra flókinna sjúkdóma eins og geðsjúkdóma, Alzheimer-sjúkdóms auk annarra. Þannig kemur ekki á óvart að lyfjafyrirtækið Amgen hefur fjárfest 45 milljarða króna í íslensku fyrirtæki sem lagt hefur meira til skilnings okkar á erfðafræðilegum orsökum sjúkdóma en flestir aðrir á síðasta áratug. Þannig er ný þekking sem leiðir til skilnings orðin að raunverulegum verðmætum sem skipt geta máli í baráttu við sjúkdóma. En á hvaða fræðilega grunni byggir hómópatía? Það er raunar erfitt að setja þann grunn í rökrænt samhengi. Samkvæmt Organon, fagfélagi hómópata nota þeir „svokallaðar remedíur, örefni sem í stórum skömmtum myndu kalla fram hjá heilbrigðu fólki svipuð einkenni og þeim er ætlað að bæta. Þær eru unnar úr jurta-, dýra- og steinaríkinu og eru notaðar það mikið þynntar að ekki er talað um þær sem eiginlegt efni, heldur hvata.“ Það þarf að gera meiri kröfu til orða en að þau hljómi vel, sérstaklega ef þeim er ætlað að skapa fræðilegan grunn. Gagnrýnin hugsun krefst gagnrýninna spurninga. Hvað eru remedíur? Þær eiga uppruna í náttúrunni líkt og fjölmörg lyf. Síðan eru þær þynntar út þangað til engin eða nær engin sameind er eftir í lausninni. Lausnin á síðan samkvæmt óútskýrðum hætti eða „minni vatnsins“ að miðla áhrifum. Þessi orð hljóma því eins og töfrar. Fræði hómópata eru í vísindalegri mótsögn við þekkingu okkar í efnafræði, eðlisfræði og líffræði. Ef fræðigrunnur hómópata væri sannur og raunvísindin byggð á sandi, væri um algera umbyltingu að ræða. Kennihöfundar slíkra fræða ættu þá skilið Nóbelsverðlaun, og það fleiri en ein. Sú er enn ekki raunin. Það kemur því ekki á óvart að rannsóknir á hugsanlegri gagnsemi slíkra remedía til meðferðar hafa engum árangri skilað umfram það sem búast mætti við fyrir tilviljun. Þessu eru gerð góð skil í nýlegri skýrslu sem unnin var fyrir breska þingið (sjá: http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmsctech/45/45.pdf). Samkvæmt öllum viðurkenndum skilgreiningum eru svokölluð fræði hómópata því ekki vísindi. Þau byggja ekki á tilraunum sem eiga stoð í raunheimum og það má því með sterkum rökum kalla þau gervivísindi, hjátrú eða ýmislegt annað. Þeir sem selja sjúklingum slíka vöru gera það á eigin ábyrgð, en í mínum huga kallast „remedía“ ekkert annað en kötturinn í sekknum.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar