Álitamál tengd staðgöngumæðrun Ástríður Stefánsdóttir skrifar 29. janúar 2011 06:00 Á Alþingi liggur nú fyrir þingsályktunartillaga þess efnis hvort leyfa eigi staðgöngumæðrun á Íslandi. Í umfjöllun hefur verið látið að því liggja að nú sé búið að vinna úr þeim siðferðilegu álitaefnum sem þetta mál snertir og við Íslendingar höfum þegar mótað okkur skoðun um þau. Ég tel svo ekki vera. Mér þykir því mikilvægt fyrir þá umræðu sem nauðsynleg er að reifa nokkur atriði. Staðgöngumæðrun varðar ekki einvörðungu mögulega staðgöngumóður og þau sem óska eftir að eignast barn með þessum hætti heldur tengist sú leið með beinum og óbeinum hætti fleiri einstaklingum og persónulegu lífi þeirra. Einnig hefur staðgöngumæðrun áhrif á almennan skilning okkar á fjölskyldutengslum og mótar menningu okkar til framtíðar. Hér að neðan er gerð tilraun til að greina upp helstu flokka álitamála sem snerta í raun báðar spurningarnar: hvort leyfa ætti staðgöngumæðrun og ef það væri gert hvernig ætti að standa að framkvæmdinni? 1. Staðgöngumæðrun hefur tilhneigingu til að markaðsvæðast - taka að lúta lögmálum framboðs og eftirspurnar. Þá myndast verð fyrir barnið og konan sem gengur með barnið gerir það að einhverju leyti fyrir greiðslu jafnvel þó um velgjörð sé að ræða (greiðsla er þá hugsuð sem uppbót fyrir miska eða vinnutap). Nú þegar eru til stór fyrirtæki erlendis sem annast milligöngu um slíka þjónustu og á undanförnum árum hefur orðið til iðnaður á þessu sviði sem veltir stórum fjárhæðum. Það sem þetta þýðir í raun er að barnið og líkami konunnar verður að söluvöru. 2. Sé staðgöngumæðrun leyfð á annað borð er mikilvægt að það leiði ekki til kúgunar staðgöngumóðurinnar. Það að taka að sér að ganga með barn sem maður hyggst gefa frá sér til annarra einstaklinga að meðgöngu lokinni getur skapað viðkvæma árekstra. Þeir sem munu taka við barninu hafa tilhneigingu til að vilja stjórna lífi konunnar á meðgöngunni þar sem konan gengur með „þeirra barn". Mikilvægt er að viðurkenna að þungi konu á meðgöngu er ávallt hluti af líkama hennar og hver kona ræður sjálf líkama sínum. Ef vikið er frá þessu er stutt í þá túlkun að meðgöngumóðirin sé ekki persóna sjálf heldur sé hún fremur hluti af líkama barnsins sem hún gengur með. Staðgöngumóðir verður því að ráða sjálf yfir líkama sínum á meðgöngu. Enginn annar en hún ákveður hvort hún lýkur við meðgönguna eða ekki ef álitamál koma upp. Það eru því engar forsendur fyrir að gera við hana bindandi samning sem kvæði á um að hægt væri að stefna henni ef henni snerist hugur í ferlinu. Slíkur samningur væri brot á mannréttindum hennar. Slíkir samningar eiga heima í viðskiptum en ekki á sviðum sem varða mannhelgi einstaklinga og málefni fjölskyldna. 3. Það er vandmeðfarið hvernig á að afmarka þann ramma sem ákvarðar hverjir eigi að hafa aðgang að þjónustu staðgöngumæðra. Spurningar um mismunun einstaklinga og hópa vakna mjög auðveldlega. Ef einungis er miðað við gagnkynhneigð pör og tilvik þar sem konan hefur ekki leg má gera ráð fyrir að mörgum þætti það óréttlát niðurstaða. Til eru aðrir sjúkdómar hjá konum sem gera það að verkum að þær geta ekki gengið með barn en eiga engu að síður enga ósk heitari en að fá barn. Einnig er það í algeru ósamræmi við lög okkar að binda þessa þjónustu einvörðungu við gagnkynhneigða einstaklinga og pör. Jafnframt er líklegt að erlend pör hefðu hug á að nýta þá þjónustu sem hér væri boðið upp á. Við erum aðilar að samningi um opinn aðgang að heilbrigðisþjónustu á Evrópska efnahagssvæðinu það er því ekki ljóst hvernig við getum meinað einstaklingum þaðan aðgang að þjónustunni. Með víðan og opinn aðgengisramma er erfiðara að koma í veg fyrir algera markaðsvæðingu á ferlinu. 4. Umfjöllun um staðgöngumæðrun hér á landi hefur einskorðast nokkuð við parið sem óskar eftir að fá barn og konuna sem gengur með barnið. Myndin er þó stærri. Staðgöngumóðirin á yfirleitt líka fjölskyldu. Hún á börn vegna þess að einungis þær konur sem hafa fætt börn áður geta orðið staðgöngumæður. Þessir aðstandendur staðgöngumóðurinnar eru hluti af þeirri mynd sem huga þarf að. Börn staðgöngumóður gætu upplifað sorg eða missi þegar móðir þeirra gefur frá sér það barn sem hún fæðir því þau gætu upplifað það sem systkini sitt. Einnig er rétt að taka tilllit til sjónarmiða þeirra einstaklinga sem nú þegar eru orðnir unglingar og jafnvel fullorðnir einstaklingar og eru fæddir af staðgöngumóður. Sumir þessara einstaklinga lýsa sálrænum erfiðleikum og reiði sem þeir þurfa að glíma við vegna leyndar eða lygi tengt uppruna sínum sem þeir hafa þurft að horfast í augu við frá hendi uppeldisforeldra sinna. Aðrir eru einfaldlega ósáttir við að hafa verið „keyptir" eða „seldir" eins og þeir orða það. Ekki eru til miklar rannsóknir um líðan þeirra einstaklinga á fullorðinsárum sem fæddir eru af staðgöngumóður en það er full ástæða til að hvetja til slíkra rannsókna. Margt bendir til þess að farsælast sé að þeir einstaklingar sem eru getnir og fæðast með þessum hætti hafi fullan aðgang að öllum upplýsingum um tilurð sína og jafnvel að regluleg umgengni sé á milli foreldra og staðgöngumóður. Hún og hennar fjölskylda þyrfti því hugsanlega að vera viðurkenndur hluti af fjölskyldu barnsins eftir fæðingu. 5. Sú mikla tæknivæðing á því ferli að geta barn og eiga barn sem hófst upp úr 1980 og hefur nú eftir árið 2000 orðið að eins konar tískusprengingu er að breyta hugmyndum okkar um fjölskyldutengsl. Áður var eðlilegt að líta á móðurhlutverkið sem órofa tengt þeirri konu sem fæddi barnið og að faðirinn væri sá sem lagði til erfðaefnið. Með breytingum á þessari mynd hefur ábyrgðin sem fylgir því að koma barni í heiminn og ala það upp orðið óljósari. Fjölmörg málaferli hafa sprottið upp þar sem barn er í þeirri stöðu að óljóst er hver sé móðir þess, hvort það eigi eina tvær eða þrjár mæður og einn eða tvo feður, eða jafnvel hvort það eigi enga móður og engan föður. Slíkt ástand er óásættanlegt. Ef halda á áfram á þessari braut tæknivæðingar verður að vera hægt að girða fyrir slys af þessum toga. Það hefur okkur enn ekki tekist. Það er mikilvægt að þeir sem taka að sér að setja lög og reglur um þetta mál í samfélaginu hafi kynnt sér vel reynslu annarra þjóða um efnið. Þau lönd sem við teljum standa næst okkur menningarlega hafa flest sett í lög bann við staðgöngumæðrun, það eru því engin skýr fordæmi sem okkar löggjöf gæti byggt á. Mikilvægt er að lagagerð sé vönduð. Á það sérstaklega við þegar gripið er inn í svo viðkvæmt og dýrmætt ferli eins og tengsl foreldra og barna. Í þeirri þingsályktunartillögu sem nú liggur fyrir Alþingi er farið fram á að lagafrmvarp um staðgöngumæðrun liggi fyrir eigi síðar 31.mars 2011. Slíkt vinnulag getur aldrei skilað góðu verki. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Skuggaspil valdsins Anna Kristín Jensdóttir Skoðun Skólaforðun: Rangnefni sem þarfnast nýrrar nálgunar Rakel Norðfjörð Vilhjálmsdóttir Skoðun Hvernig gerðist þetta? Tryggvi Hjaltason Skoðun Heimskasta þjóð í heimi? Sverrir Björnsson Skoðun Gleymdu leikskólabörnin Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Hugsjónir ójafnaðarmanns - svar við bréfi Kára Snorri Másson Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun „Ég hefði nú ekkert á móti því að taka aðeins í tæjuna“ Eva Pandora Baldursdóttir Skoðun Viðreisn er Samfylkingin Júlíus Viggó Ólafsson Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Skoðun Skoðun Skólaforðun: Rangnefni sem þarfnast nýrrar nálgunar Rakel Norðfjörð Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Viska bendir á ójöfnuð kynslóðanna Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Frjálsar handfæraveiðar - Opið svar til Strandveiðifélags Íslands Álfheiður Eymarsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldisvarnir og alhliða kynfræðsla alla skólagönguna! Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber skrifar Skoðun Að kjósa í roki, hríð og nístingskulda Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun Hvernig gerðist þetta? Tryggvi Hjaltason skrifar Skoðun Borgum rétta vexti - Landsbankinn verði banki allra landsmanna Baldur Borgþórsson skrifar Skoðun Gleymdu leikskólabörnin Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Tími fyrir breytingar – Nú er tækifærið Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Ölvunarakstur á Arnarnesbrú Anna Linda Bjarnadóttir skrifar Skoðun Flokknum er sama um þig Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan í Reykjavík er efnahagslegt vandamál Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Virði en ekki byrði Hulda Bjarnadóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkurinn – svarið fyrir fjölskyldur og ungt fólk Guðbjörg Oddný Jónasdóttir skrifar Skoðun Vanrækt barn er besti ráðherrann Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Fjárfestum í vellíðan – því hver króna skilar sér margfalt til baka Theodór Ingi Ólafsson skrifar Skoðun Úr öskunni í eldinn á laugardaginn? Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Skuggaspil valdsins Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Viltu að barnabörnin þín verði fátækir leiguliðar? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Nýtt upphaf – í þjónustu við þjóðina Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á hvert annað og breytum þessu Aðalsteinn Leifsson skrifar Skoðun Kæru landsmenn – þetta er ekki lengur boðlegt Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun XL niðurskurður – hugsum stórt! Arnar Þór Jónsson,Kári Allansson skrifar Skoðun Blórabögglar og gylliboð frá vinstri Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Hvað kjósa foreldrar ósýnilegra barna? Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Heimskasta þjóð í heimi? Sverrir Björnsson skrifar Skoðun Jöfnum leikinn á laugardaginn Björgvin G. Sigurðsson skrifar Skoðun ADHD, fjórir stafir og hvað svo? Jóna Kristín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skattagleði á kostnað ferðaþjónustunnar Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Börnin heim Hanna Katrín Friðriksson skrifar Sjá meira
Á Alþingi liggur nú fyrir þingsályktunartillaga þess efnis hvort leyfa eigi staðgöngumæðrun á Íslandi. Í umfjöllun hefur verið látið að því liggja að nú sé búið að vinna úr þeim siðferðilegu álitaefnum sem þetta mál snertir og við Íslendingar höfum þegar mótað okkur skoðun um þau. Ég tel svo ekki vera. Mér þykir því mikilvægt fyrir þá umræðu sem nauðsynleg er að reifa nokkur atriði. Staðgöngumæðrun varðar ekki einvörðungu mögulega staðgöngumóður og þau sem óska eftir að eignast barn með þessum hætti heldur tengist sú leið með beinum og óbeinum hætti fleiri einstaklingum og persónulegu lífi þeirra. Einnig hefur staðgöngumæðrun áhrif á almennan skilning okkar á fjölskyldutengslum og mótar menningu okkar til framtíðar. Hér að neðan er gerð tilraun til að greina upp helstu flokka álitamála sem snerta í raun báðar spurningarnar: hvort leyfa ætti staðgöngumæðrun og ef það væri gert hvernig ætti að standa að framkvæmdinni? 1. Staðgöngumæðrun hefur tilhneigingu til að markaðsvæðast - taka að lúta lögmálum framboðs og eftirspurnar. Þá myndast verð fyrir barnið og konan sem gengur með barnið gerir það að einhverju leyti fyrir greiðslu jafnvel þó um velgjörð sé að ræða (greiðsla er þá hugsuð sem uppbót fyrir miska eða vinnutap). Nú þegar eru til stór fyrirtæki erlendis sem annast milligöngu um slíka þjónustu og á undanförnum árum hefur orðið til iðnaður á þessu sviði sem veltir stórum fjárhæðum. Það sem þetta þýðir í raun er að barnið og líkami konunnar verður að söluvöru. 2. Sé staðgöngumæðrun leyfð á annað borð er mikilvægt að það leiði ekki til kúgunar staðgöngumóðurinnar. Það að taka að sér að ganga með barn sem maður hyggst gefa frá sér til annarra einstaklinga að meðgöngu lokinni getur skapað viðkvæma árekstra. Þeir sem munu taka við barninu hafa tilhneigingu til að vilja stjórna lífi konunnar á meðgöngunni þar sem konan gengur með „þeirra barn". Mikilvægt er að viðurkenna að þungi konu á meðgöngu er ávallt hluti af líkama hennar og hver kona ræður sjálf líkama sínum. Ef vikið er frá þessu er stutt í þá túlkun að meðgöngumóðirin sé ekki persóna sjálf heldur sé hún fremur hluti af líkama barnsins sem hún gengur með. Staðgöngumóðir verður því að ráða sjálf yfir líkama sínum á meðgöngu. Enginn annar en hún ákveður hvort hún lýkur við meðgönguna eða ekki ef álitamál koma upp. Það eru því engar forsendur fyrir að gera við hana bindandi samning sem kvæði á um að hægt væri að stefna henni ef henni snerist hugur í ferlinu. Slíkur samningur væri brot á mannréttindum hennar. Slíkir samningar eiga heima í viðskiptum en ekki á sviðum sem varða mannhelgi einstaklinga og málefni fjölskyldna. 3. Það er vandmeðfarið hvernig á að afmarka þann ramma sem ákvarðar hverjir eigi að hafa aðgang að þjónustu staðgöngumæðra. Spurningar um mismunun einstaklinga og hópa vakna mjög auðveldlega. Ef einungis er miðað við gagnkynhneigð pör og tilvik þar sem konan hefur ekki leg má gera ráð fyrir að mörgum þætti það óréttlát niðurstaða. Til eru aðrir sjúkdómar hjá konum sem gera það að verkum að þær geta ekki gengið með barn en eiga engu að síður enga ósk heitari en að fá barn. Einnig er það í algeru ósamræmi við lög okkar að binda þessa þjónustu einvörðungu við gagnkynhneigða einstaklinga og pör. Jafnframt er líklegt að erlend pör hefðu hug á að nýta þá þjónustu sem hér væri boðið upp á. Við erum aðilar að samningi um opinn aðgang að heilbrigðisþjónustu á Evrópska efnahagssvæðinu það er því ekki ljóst hvernig við getum meinað einstaklingum þaðan aðgang að þjónustunni. Með víðan og opinn aðgengisramma er erfiðara að koma í veg fyrir algera markaðsvæðingu á ferlinu. 4. Umfjöllun um staðgöngumæðrun hér á landi hefur einskorðast nokkuð við parið sem óskar eftir að fá barn og konuna sem gengur með barnið. Myndin er þó stærri. Staðgöngumóðirin á yfirleitt líka fjölskyldu. Hún á börn vegna þess að einungis þær konur sem hafa fætt börn áður geta orðið staðgöngumæður. Þessir aðstandendur staðgöngumóðurinnar eru hluti af þeirri mynd sem huga þarf að. Börn staðgöngumóður gætu upplifað sorg eða missi þegar móðir þeirra gefur frá sér það barn sem hún fæðir því þau gætu upplifað það sem systkini sitt. Einnig er rétt að taka tilllit til sjónarmiða þeirra einstaklinga sem nú þegar eru orðnir unglingar og jafnvel fullorðnir einstaklingar og eru fæddir af staðgöngumóður. Sumir þessara einstaklinga lýsa sálrænum erfiðleikum og reiði sem þeir þurfa að glíma við vegna leyndar eða lygi tengt uppruna sínum sem þeir hafa þurft að horfast í augu við frá hendi uppeldisforeldra sinna. Aðrir eru einfaldlega ósáttir við að hafa verið „keyptir" eða „seldir" eins og þeir orða það. Ekki eru til miklar rannsóknir um líðan þeirra einstaklinga á fullorðinsárum sem fæddir eru af staðgöngumóður en það er full ástæða til að hvetja til slíkra rannsókna. Margt bendir til þess að farsælast sé að þeir einstaklingar sem eru getnir og fæðast með þessum hætti hafi fullan aðgang að öllum upplýsingum um tilurð sína og jafnvel að regluleg umgengni sé á milli foreldra og staðgöngumóður. Hún og hennar fjölskylda þyrfti því hugsanlega að vera viðurkenndur hluti af fjölskyldu barnsins eftir fæðingu. 5. Sú mikla tæknivæðing á því ferli að geta barn og eiga barn sem hófst upp úr 1980 og hefur nú eftir árið 2000 orðið að eins konar tískusprengingu er að breyta hugmyndum okkar um fjölskyldutengsl. Áður var eðlilegt að líta á móðurhlutverkið sem órofa tengt þeirri konu sem fæddi barnið og að faðirinn væri sá sem lagði til erfðaefnið. Með breytingum á þessari mynd hefur ábyrgðin sem fylgir því að koma barni í heiminn og ala það upp orðið óljósari. Fjölmörg málaferli hafa sprottið upp þar sem barn er í þeirri stöðu að óljóst er hver sé móðir þess, hvort það eigi eina tvær eða þrjár mæður og einn eða tvo feður, eða jafnvel hvort það eigi enga móður og engan föður. Slíkt ástand er óásættanlegt. Ef halda á áfram á þessari braut tæknivæðingar verður að vera hægt að girða fyrir slys af þessum toga. Það hefur okkur enn ekki tekist. Það er mikilvægt að þeir sem taka að sér að setja lög og reglur um þetta mál í samfélaginu hafi kynnt sér vel reynslu annarra þjóða um efnið. Þau lönd sem við teljum standa næst okkur menningarlega hafa flest sett í lög bann við staðgöngumæðrun, það eru því engin skýr fordæmi sem okkar löggjöf gæti byggt á. Mikilvægt er að lagagerð sé vönduð. Á það sérstaklega við þegar gripið er inn í svo viðkvæmt og dýrmætt ferli eins og tengsl foreldra og barna. Í þeirri þingsályktunartillögu sem nú liggur fyrir Alþingi er farið fram á að lagafrmvarp um staðgöngumæðrun liggi fyrir eigi síðar 31.mars 2011. Slíkt vinnulag getur aldrei skilað góðu verki.
Skoðun Frjálsar handfæraveiðar - Opið svar til Strandveiðifélags Íslands Álfheiður Eymarsdóttir skrifar
Skoðun Ofbeldisvarnir og alhliða kynfræðsla alla skólagönguna! Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber skrifar
Skoðun Sjálfstæðisflokkurinn – svarið fyrir fjölskyldur og ungt fólk Guðbjörg Oddný Jónasdóttir skrifar
Skoðun Fjárfestum í vellíðan – því hver króna skilar sér margfalt til baka Theodór Ingi Ólafsson skrifar