Slök peningamálastefna og stórt bankakerfi orsök hrunsins 9. október 2008 09:44 Dr. Jón Daníelsson. MYND/Stöð 2 Tveir þættir ráða því hvernig fór fyrir íslensku bönkunum þremur að mati Jóns Daníelssonar, dósents við London School og Economics. Það var slök peningamálastefna og of stórt bankakerfi. Jón fer yfir málin á vef Breska ríkisútvarpsins í grein undir yfirskriftinni Hvað kom fyrir Ísland? Þar segir Jón að Ísland sé fyrsta fórnarlamb lausafjárkrísunnar í heiminum. Tveir þættir ráði því, annar nokkuð fyrirsjáanlegur sem sé getuleysi Seðlabankans. Jón bendir að á síðustu árum hafi peningamálastefnan byggst á verðbólgumarkmiðum eins og í Bretlandi. Þetta þýði að Seðlabankinn hækki stýrivexti í takt við hækkandi verðbólgu. „Slík stefna gengur vel upp samkvæmt hagfræðinni og á vel við í stærri ríkjum. Í tilfelli Íslands beið hún hins vegar afhroð," segir Jón. Seðlabankinn sóaði tækifærum til að auka gjaldeyrisvaraforða Jón bendir á að stýrivextir hafi verið yfir 15 prósentum og í litlum hagkerfum eins og Íslandi hvetji slíkt fyrirtæki og heimili til að taka lán í erlendri mynt. Þetta laði einnig að spámenn í gjaldeyrismálum en hvorir tveggja telji sig hagnast á vaxtamun milli Íslands og útlanda. Þetta hafi aftur leitt til uppgangs í efnahagsmálum og verðbólgu sem aftur hafi kallað á stýrivaxtahækkun hjá Seðlabankanum. Jón segir að stýrivextirnir hafi að undanförnu verið úr öllum takti við stöðu mála í efnahagslífinu og að virði gjaldmiðilsins hafi óhjákvæmilega farið að rýrna. Þetta hefði Seðlabankanum átt að vera ljóst enn hann hefði sóað nokkrum góðum tækifærum á að koma í veg fyrir þetta og byggja upp gjaldeyrisvaraforða. Þá segir Jón að þessu til viðbótar sé stjórnun Seðlabankans sérstök. Þrír bankastjórar séu í bankanum, þar af einn fyrrverandi stjórnmálamaður. Formaður bankastjórnar sé fyrrverandi forsætisráðherra til margra ára. Þarna er átt við Davíð Oddsson. Jón segir að vegna þessa hafi komið fram efasemdir um það hversu óháð stjórn Seðlabankans sé. Slíkt stjórnun hafi ákveðnar afleiðingar sem hafi orðið sérlega áberandi í fjármálakreppunni. „Með því að velja stjórnendur út frá pólitískum bakgrunni fremur en sérfræðiþekkingu á hagfræði og fjármálum geta menn litið svo á að bankinn sé ekki í stakk búinn til takast á við efnahagslíf í kreppu," segir Jón. Bankarnir betur staddir en margir í Evrópu Jón ræðir svo um hinn þáttinn, stærð bankakerfisins. Fyrir kreppuna hafi eignir bankanna í útlöndum verið tíu sinnum meiri en verg landsframleiðsla og skuldirnar hafi verið jafnmiklar. Við venjulegar kringumstæður hefði þetta ekki valdið áhyggjum svo framarlega sem bankarnir væru vel reknir. Jón segir íslensku bankana hafa verið betur fjármagnaða og með minni áhættu en margir bankar í Evrópu. Það skipti hins vegar ekki máli við núverandi aðstæður heldur stuðningur stjórnvalda við banka. Stærð íslensku bankanna hafi þýtt að ríkisstjórnin hafi ekki getað staðið á bak við þá ólíkt öðrum löndum. „Þessi þáttur varð veigameiri og hrun bankanna er meðal annars tilkomin vegna þess að Seðlabankanum tókst ekki að auka gjaldeyrisvaraforðann sinn þrátt fyrir að mjög hafi verið þrýst á hann að gera það," segir Jón. Horfur til framtíðar góðar Jón bendir á að gengi krónunnar hafi verið að veikjast allt árið og því hafi vaknað efasemdir um bankakerfið hér á landi. Það sem raskað hafi jafnvæginu á endanum hafi verið hin ótrúlega bankakreppa. „Hið sorglega eru áhrif kreppunnar á íslensk heimili. Þau horfa fram á að afborganir af lánum munu hækka um allt að 50 prósent og verðbólga mun hugsanlega fara í 30 prósent í ár en laun ekki hækka og fjölda verður sagt upp. Sem betur fer eru horfurnar til langs tíma góðar. Ísland á nóg af auðlindum og vel menntað vinnuafl og því eru horfurnar í efnahagsmálum til langs tíma góðar," segir Jón. Mest lesið Gengi Novo Nordisk steypist niður Viðskipti erlent Vara við eggjum í kleinuhringjum Neytendur Hagnaður minnkar um 38 prósent og arðgreiðsla óákveðin Viðskipti innlent Evrópa verði upp á Kína komin verði af tollunum Viðskipti innlent Erfitt að vera mikið einn í vinnu og án mikilla samskipta Atvinnulíf Sigurður viðskiptastjóri innviðalausna hjá Ofar Viðskipti innlent Á ég að greiða inn á lánið eða spara? Viðskipti innlent Loksins, mathöllin og fleiri staðir fá nýja rekstraraðila Viðskipti innlent „Við erum að bæta við atvinnustoð í samfélaginu“ Viðskipti innlent Mjög mikilvægt að eiga besta vin í vinnunni Atvinnulíf Fleiri fréttir Evrópa verði upp á Kína komin verði af tollunum Sigurður viðskiptastjóri innviðalausna hjá Ofar Hagnaður minnkar um 38 prósent og arðgreiðsla óákveðin Funda með ráðherra vegna tollanna: „Ég ætla ekki að setjast í neitt dómarasæti“ Á ég að greiða inn á lánið eða spara? Loksins, mathöllin og fleiri staðir fá nýja rekstraraðila „Við erum að bæta við atvinnustoð í samfélaginu“ Kristján og Leó kaupa Landsbankahúsið á tæpa þrjá milljarða Sjómönnum sagt upp: Skipulagsbreytingar vegna veiðigjalda Vaxtalækkun í ágúst sé nánast útilokuð Opnuðu loks Hygge eftir 245 daga bið Verðbólgan hjaðnar á ný Gáfust upp á Facebook og opna verslun fyrir notaðar íþróttavörur Endurskipuleggja reksturinn „í vinsemd og virðingu“ Tekjur jukust um helming milli ára Hátt í þrjátíu sagt upp hjá Play Gengið rétti lítillega úr kútnum en hefur aldrei verið lægra Róðurinn þungur en hefur ekki áhyggjur af Play HBO Max streymisveitan komin til Íslands Gengi Play í frjálsu falli Alþjóðlegt bílafyrirtæki kaupir Öskju og systurfélög Búast við tveggja milljarða tapi Samruninn muni taka langan tíma Orri til liðs við Íslandsbanka Tæpur milljarður í höfundarréttartekjur Erlendir farþegar á bak við 81 prósent tekna Icelandair Auður leiðir nýja samsteypu á íslenskum markaði Virði Icelandair hrapar eftir uppgjör „Við erum alls ekki í nokkru stríði“ Plötuðu erlent fyrirtæki til að greiða sér tugi milljóna: Annar sagður hrokafullur en hinn sýndi iðrun Sjá meira
Tveir þættir ráða því hvernig fór fyrir íslensku bönkunum þremur að mati Jóns Daníelssonar, dósents við London School og Economics. Það var slök peningamálastefna og of stórt bankakerfi. Jón fer yfir málin á vef Breska ríkisútvarpsins í grein undir yfirskriftinni Hvað kom fyrir Ísland? Þar segir Jón að Ísland sé fyrsta fórnarlamb lausafjárkrísunnar í heiminum. Tveir þættir ráði því, annar nokkuð fyrirsjáanlegur sem sé getuleysi Seðlabankans. Jón bendir að á síðustu árum hafi peningamálastefnan byggst á verðbólgumarkmiðum eins og í Bretlandi. Þetta þýði að Seðlabankinn hækki stýrivexti í takt við hækkandi verðbólgu. „Slík stefna gengur vel upp samkvæmt hagfræðinni og á vel við í stærri ríkjum. Í tilfelli Íslands beið hún hins vegar afhroð," segir Jón. Seðlabankinn sóaði tækifærum til að auka gjaldeyrisvaraforða Jón bendir á að stýrivextir hafi verið yfir 15 prósentum og í litlum hagkerfum eins og Íslandi hvetji slíkt fyrirtæki og heimili til að taka lán í erlendri mynt. Þetta laði einnig að spámenn í gjaldeyrismálum en hvorir tveggja telji sig hagnast á vaxtamun milli Íslands og útlanda. Þetta hafi aftur leitt til uppgangs í efnahagsmálum og verðbólgu sem aftur hafi kallað á stýrivaxtahækkun hjá Seðlabankanum. Jón segir að stýrivextirnir hafi að undanförnu verið úr öllum takti við stöðu mála í efnahagslífinu og að virði gjaldmiðilsins hafi óhjákvæmilega farið að rýrna. Þetta hefði Seðlabankanum átt að vera ljóst enn hann hefði sóað nokkrum góðum tækifærum á að koma í veg fyrir þetta og byggja upp gjaldeyrisvaraforða. Þá segir Jón að þessu til viðbótar sé stjórnun Seðlabankans sérstök. Þrír bankastjórar séu í bankanum, þar af einn fyrrverandi stjórnmálamaður. Formaður bankastjórnar sé fyrrverandi forsætisráðherra til margra ára. Þarna er átt við Davíð Oddsson. Jón segir að vegna þessa hafi komið fram efasemdir um það hversu óháð stjórn Seðlabankans sé. Slíkt stjórnun hafi ákveðnar afleiðingar sem hafi orðið sérlega áberandi í fjármálakreppunni. „Með því að velja stjórnendur út frá pólitískum bakgrunni fremur en sérfræðiþekkingu á hagfræði og fjármálum geta menn litið svo á að bankinn sé ekki í stakk búinn til takast á við efnahagslíf í kreppu," segir Jón. Bankarnir betur staddir en margir í Evrópu Jón ræðir svo um hinn þáttinn, stærð bankakerfisins. Fyrir kreppuna hafi eignir bankanna í útlöndum verið tíu sinnum meiri en verg landsframleiðsla og skuldirnar hafi verið jafnmiklar. Við venjulegar kringumstæður hefði þetta ekki valdið áhyggjum svo framarlega sem bankarnir væru vel reknir. Jón segir íslensku bankana hafa verið betur fjármagnaða og með minni áhættu en margir bankar í Evrópu. Það skipti hins vegar ekki máli við núverandi aðstæður heldur stuðningur stjórnvalda við banka. Stærð íslensku bankanna hafi þýtt að ríkisstjórnin hafi ekki getað staðið á bak við þá ólíkt öðrum löndum. „Þessi þáttur varð veigameiri og hrun bankanna er meðal annars tilkomin vegna þess að Seðlabankanum tókst ekki að auka gjaldeyrisvaraforðann sinn þrátt fyrir að mjög hafi verið þrýst á hann að gera það," segir Jón. Horfur til framtíðar góðar Jón bendir á að gengi krónunnar hafi verið að veikjast allt árið og því hafi vaknað efasemdir um bankakerfið hér á landi. Það sem raskað hafi jafnvæginu á endanum hafi verið hin ótrúlega bankakreppa. „Hið sorglega eru áhrif kreppunnar á íslensk heimili. Þau horfa fram á að afborganir af lánum munu hækka um allt að 50 prósent og verðbólga mun hugsanlega fara í 30 prósent í ár en laun ekki hækka og fjölda verður sagt upp. Sem betur fer eru horfurnar til langs tíma góðar. Ísland á nóg af auðlindum og vel menntað vinnuafl og því eru horfurnar í efnahagsmálum til langs tíma góðar," segir Jón.
Mest lesið Gengi Novo Nordisk steypist niður Viðskipti erlent Vara við eggjum í kleinuhringjum Neytendur Hagnaður minnkar um 38 prósent og arðgreiðsla óákveðin Viðskipti innlent Evrópa verði upp á Kína komin verði af tollunum Viðskipti innlent Erfitt að vera mikið einn í vinnu og án mikilla samskipta Atvinnulíf Sigurður viðskiptastjóri innviðalausna hjá Ofar Viðskipti innlent Á ég að greiða inn á lánið eða spara? Viðskipti innlent Loksins, mathöllin og fleiri staðir fá nýja rekstraraðila Viðskipti innlent „Við erum að bæta við atvinnustoð í samfélaginu“ Viðskipti innlent Mjög mikilvægt að eiga besta vin í vinnunni Atvinnulíf Fleiri fréttir Evrópa verði upp á Kína komin verði af tollunum Sigurður viðskiptastjóri innviðalausna hjá Ofar Hagnaður minnkar um 38 prósent og arðgreiðsla óákveðin Funda með ráðherra vegna tollanna: „Ég ætla ekki að setjast í neitt dómarasæti“ Á ég að greiða inn á lánið eða spara? Loksins, mathöllin og fleiri staðir fá nýja rekstraraðila „Við erum að bæta við atvinnustoð í samfélaginu“ Kristján og Leó kaupa Landsbankahúsið á tæpa þrjá milljarða Sjómönnum sagt upp: Skipulagsbreytingar vegna veiðigjalda Vaxtalækkun í ágúst sé nánast útilokuð Opnuðu loks Hygge eftir 245 daga bið Verðbólgan hjaðnar á ný Gáfust upp á Facebook og opna verslun fyrir notaðar íþróttavörur Endurskipuleggja reksturinn „í vinsemd og virðingu“ Tekjur jukust um helming milli ára Hátt í þrjátíu sagt upp hjá Play Gengið rétti lítillega úr kútnum en hefur aldrei verið lægra Róðurinn þungur en hefur ekki áhyggjur af Play HBO Max streymisveitan komin til Íslands Gengi Play í frjálsu falli Alþjóðlegt bílafyrirtæki kaupir Öskju og systurfélög Búast við tveggja milljarða tapi Samruninn muni taka langan tíma Orri til liðs við Íslandsbanka Tæpur milljarður í höfundarréttartekjur Erlendir farþegar á bak við 81 prósent tekna Icelandair Auður leiðir nýja samsteypu á íslenskum markaði Virði Icelandair hrapar eftir uppgjör „Við erum alls ekki í nokkru stríði“ Plötuðu erlent fyrirtæki til að greiða sér tugi milljóna: Annar sagður hrokafullur en hinn sýndi iðrun Sjá meira
Plötuðu erlent fyrirtæki til að greiða sér tugi milljóna: Annar sagður hrokafullur en hinn sýndi iðrun