Gullfoss, Laxá og framtíðin Steinunn Stefánsdóttir skrifar 26. janúar 2013 06:00 Við Gullfoss stendur minnisvarði um merka konu, Sigríði Tómasdóttur í Brattholti. Sigríðar er minnst vegna ötullar baráttu hennar gegn því að Gullfoss yrði virkjaður um aldamótin 1900 og er oft nefnd fyrsti íslenski náttúruverndarsinninn. Allt frá því Sigríður háði baráttu sína um Gullfoss, meðal annars með því að hóta að fleygja sér í fossinn þegar fyrsta skóflustunga framkvæmdarinnar yrði tekin, hefur henni verið þakkað framlagið til íslenskrar náttúru, enda hlýtur það að teljast ómetanlegt að hafa bjargað Gullfossi. Sjö áratugum síðar tóku bændur til sinna ráða norður í Þingeyjarsýslu. Þá stóð til að miðla vatni úr Skjálfandafljóti að Mývatni og Laxá, með tilheyrandi virkjunum og miðlunarlónum og risastíflu í Laxárgljúfri. Aðgerðin hefði meðal annars þýtt að Laxárdalur hefði að stórum hluta farið undir vatn. Hápunktur aðgerða Þingeyinganna var á ágústkvöldi 1970 þegar stífla í Miðkvísl var rofin með sprengju. Samstaða þeirra sem að aðgerðunum stóðu var eftirtektarverð enda er það ekki fyrr en í þessari viku, í tengslum við frumsýningu heimildarmyndarinnar Hvellur sem fjallar um atburðinn, að gefið er upp hverjir það voru sem önnuðust framkvæmd sprengingarinnar. Sextíu og fimm manns hlutu skilorðsbundna dóma fyrir tiltækið ásamt sektum sem voru þó aldrei innheimtar. Það sama gildir um andóf Sigríðar í Brattholti og aðgerð Þingeyinganna að dómur sögunnar varð fljótlega aðgerðarsinnum í vil og líklega eru þeir fáir sem ekki eru þakklátir þeim sem stóðu að aðgerðinni við Miðkvísl fyrir framlag sitt til náttúruverndar. Sá eini sem enn lifir af þremenningunum sem framkvæmdu sprenginguna í Miðkvísl, Arngrímur Geirsson, er hógvær og segir í viðtali við Friðriku Benónýsdóttur í Fréttablaðinu í dag spurður hvort sagan hafi ekki leitt í ljós að baráttan hefði verið réttmæt: „Ég ætla ekki að leggja dóm á hvað þessi einstaki atburður átti stóran þátt í því en öll hugsun manna um þessi mál hefur breyst mjög mikið. Þó ekki nógu mikið.“ Arngrímur telur að baráttu af því tagi sem háð var í Þingeyjarsýslu sé ekki lokið. Og það er áreiðanlega rétt hjá honum. Álitaefni varðandi ákvörðun um það hvernig á að nýta land munu alltaf koma upp. „Þetta er eilífðarverkefni sem hugsanlega sveiflast eitthvað frá kynslóð til kynslóðar eftir því hvert viðhorfið er hverju sinni,“ segir Arngrímur. Hins vegar verður ekki fram hjá því litið að rammaáætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða sem samþykkt var í fyrri viku er afdráttarlaust skref í þá átt að skýra þessa vinnu. Þar er horft fram í tímann og svæði skilgreind vandlega. Rammaáætlun er niðurstaða vandaðrar vinnu, bæði vísindamanna og stjórnmálamanna, en hún á líka rætur í baráttu eldhuga sem á undan sinni samtíð lögðust á árar með íslenskri náttúru gegn skammsýnum sjónarmiðum um gróða. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Steinunn Stefánsdóttir Mest lesið Baldur fýkur ekki eftir vindi Hjördís Rut Sigurjónsdóttir Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Er maðurinn í útrýmingarhættu? Eiríkur Rögnvaldsson Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stutt við barnafjölskyldur Ágúst Bjarni Garðarsson Skoðun Grafa skoðanakannanir undan lýðræðinu? Guðlaugur Bragason Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Kosningar og kíghósti Hanna Katrín Friðriksson Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun Í tilefni af Alþjóðlega safnadeginum Dagrún Ósk Jónsdóttir Skoðun
Við Gullfoss stendur minnisvarði um merka konu, Sigríði Tómasdóttur í Brattholti. Sigríðar er minnst vegna ötullar baráttu hennar gegn því að Gullfoss yrði virkjaður um aldamótin 1900 og er oft nefnd fyrsti íslenski náttúruverndarsinninn. Allt frá því Sigríður háði baráttu sína um Gullfoss, meðal annars með því að hóta að fleygja sér í fossinn þegar fyrsta skóflustunga framkvæmdarinnar yrði tekin, hefur henni verið þakkað framlagið til íslenskrar náttúru, enda hlýtur það að teljast ómetanlegt að hafa bjargað Gullfossi. Sjö áratugum síðar tóku bændur til sinna ráða norður í Þingeyjarsýslu. Þá stóð til að miðla vatni úr Skjálfandafljóti að Mývatni og Laxá, með tilheyrandi virkjunum og miðlunarlónum og risastíflu í Laxárgljúfri. Aðgerðin hefði meðal annars þýtt að Laxárdalur hefði að stórum hluta farið undir vatn. Hápunktur aðgerða Þingeyinganna var á ágústkvöldi 1970 þegar stífla í Miðkvísl var rofin með sprengju. Samstaða þeirra sem að aðgerðunum stóðu var eftirtektarverð enda er það ekki fyrr en í þessari viku, í tengslum við frumsýningu heimildarmyndarinnar Hvellur sem fjallar um atburðinn, að gefið er upp hverjir það voru sem önnuðust framkvæmd sprengingarinnar. Sextíu og fimm manns hlutu skilorðsbundna dóma fyrir tiltækið ásamt sektum sem voru þó aldrei innheimtar. Það sama gildir um andóf Sigríðar í Brattholti og aðgerð Þingeyinganna að dómur sögunnar varð fljótlega aðgerðarsinnum í vil og líklega eru þeir fáir sem ekki eru þakklátir þeim sem stóðu að aðgerðinni við Miðkvísl fyrir framlag sitt til náttúruverndar. Sá eini sem enn lifir af þremenningunum sem framkvæmdu sprenginguna í Miðkvísl, Arngrímur Geirsson, er hógvær og segir í viðtali við Friðriku Benónýsdóttur í Fréttablaðinu í dag spurður hvort sagan hafi ekki leitt í ljós að baráttan hefði verið réttmæt: „Ég ætla ekki að leggja dóm á hvað þessi einstaki atburður átti stóran þátt í því en öll hugsun manna um þessi mál hefur breyst mjög mikið. Þó ekki nógu mikið.“ Arngrímur telur að baráttu af því tagi sem háð var í Þingeyjarsýslu sé ekki lokið. Og það er áreiðanlega rétt hjá honum. Álitaefni varðandi ákvörðun um það hvernig á að nýta land munu alltaf koma upp. „Þetta er eilífðarverkefni sem hugsanlega sveiflast eitthvað frá kynslóð til kynslóðar eftir því hvert viðhorfið er hverju sinni,“ segir Arngrímur. Hins vegar verður ekki fram hjá því litið að rammaáætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða sem samþykkt var í fyrri viku er afdráttarlaust skref í þá átt að skýra þessa vinnu. Þar er horft fram í tímann og svæði skilgreind vandlega. Rammaáætlun er niðurstaða vandaðrar vinnu, bæði vísindamanna og stjórnmálamanna, en hún á líka rætur í baráttu eldhuga sem á undan sinni samtíð lögðust á árar með íslenskri náttúru gegn skammsýnum sjónarmiðum um gróða.
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun