Heilbrigð trú! Gunnar Jóhannesson skrifar 10. desember 2015 07:00 Trúmálaumræðan er nokkuð fjörleg í dag, en misjafnlega málefnaleg eins og gengur. Greinin „Á traustum grunni vísindalegra staðreynda“ (Fréttabl., 6.11.15) er nýlegt innlegg inn í þá umræðu þar sem látið er að því liggja að trúað fólk „afsali sér heilbrigðri skynsemi og rökhyggju en leggi í blindni trúnað á ýmiss konar kraftaverkasögur“. Sú staðhæfing, sem er alls ekki vísindalegs eðlis - og umræddur höfundur gerir ekki tilraun til að rökstyðja, - vekur upp ýmsar spurningar og gefur ágætt tilefni til að minna á eitt og annað. Sú skoðun er algeng að trú og vísindi séu andstæður. Litið er svo á að með tilkomu og framþróun vísinda sé trú og trúarlegar skýringar á eðli lífsins og tilverunnar úreltar leifar frá liðnum tíma. Jafnvel er litið svo á að vísindi hafi afsannað tilvist Guðs. Hitt er annað mál að vísindi geta ekki afsannað tilvist Guðs af þeirri ástæðu að þau fást við hinn náttúrulega og efnislega heim. Guð er handan hans. Guð er orsök alheimsins og ekki eitthvað sem vísindi geta afsannað í valdi eigin aðferða. Vísindamaður sem segist hafa afsannað tilvist Guðs er ekki lengur að fást við vísindi eða hinn náttúrulega heim í vísindalegum skilningi heldur heimspeki eða guðfræði. Það er til dæmis afar ófyrirsjáanlegt að nokkur fái nóbelsverðlaun í eðlisfræði fyrir að sýna fram á að Guð er ekki til.Takmarkanir vísinda Vísindi eru með öðrum orðum takmörkuð. Eins og eðlisfræðingurinn og nóbelsverðlaunahafinn Peter Medewar sagði er engin leið fljótlegri til að koma óorði á vísindi en að segja þau eiga svar við öllum spurningum og að þær spurningar sem vísindi svari ekki séu merkingarlausar. Að mati Medawar eru vísindi augljóslega takmörkuð enda geti þau ekki svarað grundvallarspurningum varðandi tilurð tilverunnar, tilgang lífsins og örlög, eða hvað sé gott, rétt og fallegt. Vísindi spyrja með öðrum orðum takmarkaðra spurninga og geta ekki náð utan um eða útskýrt allt sem leitar á huga mannsins eða er fólgið í reynslu hans.Vitnisburður sögunnar Það viðhorf að trú og vísindi fari ekki saman stenst illa sögulega skoðun. Brautryðjendur nútíma vísinda voru trúaðir menn á borð við Boyle, Galíleó, Newton, Kepler, Mendel, Maxwell o.fl. Þeir sáu enga mótsögn á milli vísinda og guðstrúar. Það sama á við um marga vísindamenn í nútímanum. Það var heldur ekki tilviljun að vísindi komu til sögunnar í Evrópu 16. aldar sem um langan tíma hafði mótast af hinni kristnu heimsmynd. Eins og C.S. Lewis komst að orði urðu menn vísindalegir í hugsun vegna þess að þeir gerðu ráð fyrir náttúrulögmálum; og þeir gerðu ráð fyrir náttúrulögmálum vegna þess að þeir trúðu á þann sem setti náttúrunni lögmál sín.Bjagaður skilningur á Guði Þeir sem halda því fram að vísindi og trú séu í mótsögn ganga gjarnan út frá bjagaðri guðsmynd. Þá er litið svo á að Guð sé ekkert annað en uppfyllingarefni í takmarkaða þekkingu mannsins. Með öðrum orðum finnum við Guði stað þar sem vísindaleg útskýring er ekki fyrir hendi. Eftir því sem vísindi útskýri meira verði minna pláss fyrir Guð. En slíkur skilningur ber ekki Guði kristinnar trúar vitni. Guð kristinnar trúar er sá sem er á bak við tjöldin. Hann er orsakavaldurinn. Hann er á bak við það sem við vitum og það sem við vitum ekki. Hann er hinn persónulegi skapari sem leiddi fram alheiminn og viðheldur tilvist hans.Ólíkar útskýringar en ekki mótsagnakenndar Vísindin rannsaka alheiminn. Þau skoða úr hverju hann er gerður, hvers eðlis hann er og hvernig hann virkar. Þegar vísað er til Guðs annars vegar og vísinda hins vegar til að útskýra alheiminn er um að ræða útskýringar af ólíkum toga – sem þó er gjarnan ruglað saman. Að stilla fólki upp við vegg og biðja það að velja á milli vísinda og Guðs er líkast því að sýna manni Ford T bíl og biðja hann að velja á milli tveggja mögulegra útskýringa á honum. Önnur útskýringin eru náttúrulögmálin, lögmál eðlisfræðinnar, vélfræðinnar, aflfræðinnar o.s.frv. Hin útskýringin er Henry Ford sjálfur. Það sjá allir að slíkir afarkostir eru fráleitir því hér er um tvær jafngildar útskýringar að ræða enda þótt ólíkar séu. Báðar eru nauðsynlegar og réttar. Við þurfum hvort tveggja í senn vísindalega útskýringu á bílnum með tilliti til eðlisfræðilegra lögmála og persónulega útskýringu með tilliti til orsakavalds. Þegar alheimurinn er útskýrður með vísan til Guðs sem orsakavalds er einfaldlega um að ræða útskýringu af öðrum toga en hina vísindalegu útskýringu. Þær eru hins vegar ekki í mótsögn eða rekast hvor á aðra. Henry Ford keppir ekki við lögmál eðlisfræðinnar sem útskýring á Ford T bíl frekar en Guð keppir við vísindi þegar kemur að því að útskýra alheiminn. Það væri ennfremur fráleitt að halda því fram að þar sem við getum útskýrt með vísindalegum hætti hvernig Ford T bíll virkar megi draga af því þá ályktun að Henry Ford hafi aldrei verið til. Í raun er það svo að eftir því sem við skiljum alheiminn betur verður auðveldara að dásama hugvitssemi Guðs sem á bak við hann er. Þegar Newton uppgötvaði þyngdarlögmálið leit hann ekki svo á að hann þyrfti ekki framar að leiða hugann að Guði. Þvert á móti. Í bók sinni Principia Mathematica lýsir hann þeirri von sinni að uppgötvun sín sannfæri fólk um tilvist og mikilfengleika Guðs. Með öðrum orðum, eftir því sem hann skildi eðli alheimsins betur þeim mun meir dáðist hann að snilli Guðs. Sá er og hefur alltaf verið hinn kristni skilningur: „Himnarnir segja frá Guðs dýrð, og festingin kunngjörir verkin hans handa.“ (Sálm. 19.1) Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Nóbelsverðlaun Mest lesið Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Dóttir mín – uppgjör eineltis Ragnheiður Harpa Sveinsdóttir Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir Skoðun Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Auðkenni þarf að passa upp á Eva Valdís Jóhönnudóttir skrifar Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er besti skólastjórinn? Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Skoðun Vofa húsagans býsnast enn Haukur Már Helgason skrifar Skoðun Nokkrar staðreyndir um Ísland, Katrínu og Gaza Álfheiður Ingadóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem hyggjast kjósa Katrínu Jakobsdóttur Guðlaugur Bragason skrifar Skoðun Katrín og kvenhatrið Ólafur Sveinsson skrifar Skoðun Bessastaðir eru ekki fyrir byrjendur Þorbergur Þórsson skrifar Skoðun Ég vil Baldur og því kýs ég Baldur Ólafur Helgi M. Ólafsson / Starína skrifar Skoðun Inngönguspáin Eygló Halldórsdóttir skrifar Sjá meira
Trúmálaumræðan er nokkuð fjörleg í dag, en misjafnlega málefnaleg eins og gengur. Greinin „Á traustum grunni vísindalegra staðreynda“ (Fréttabl., 6.11.15) er nýlegt innlegg inn í þá umræðu þar sem látið er að því liggja að trúað fólk „afsali sér heilbrigðri skynsemi og rökhyggju en leggi í blindni trúnað á ýmiss konar kraftaverkasögur“. Sú staðhæfing, sem er alls ekki vísindalegs eðlis - og umræddur höfundur gerir ekki tilraun til að rökstyðja, - vekur upp ýmsar spurningar og gefur ágætt tilefni til að minna á eitt og annað. Sú skoðun er algeng að trú og vísindi séu andstæður. Litið er svo á að með tilkomu og framþróun vísinda sé trú og trúarlegar skýringar á eðli lífsins og tilverunnar úreltar leifar frá liðnum tíma. Jafnvel er litið svo á að vísindi hafi afsannað tilvist Guðs. Hitt er annað mál að vísindi geta ekki afsannað tilvist Guðs af þeirri ástæðu að þau fást við hinn náttúrulega og efnislega heim. Guð er handan hans. Guð er orsök alheimsins og ekki eitthvað sem vísindi geta afsannað í valdi eigin aðferða. Vísindamaður sem segist hafa afsannað tilvist Guðs er ekki lengur að fást við vísindi eða hinn náttúrulega heim í vísindalegum skilningi heldur heimspeki eða guðfræði. Það er til dæmis afar ófyrirsjáanlegt að nokkur fái nóbelsverðlaun í eðlisfræði fyrir að sýna fram á að Guð er ekki til.Takmarkanir vísinda Vísindi eru með öðrum orðum takmörkuð. Eins og eðlisfræðingurinn og nóbelsverðlaunahafinn Peter Medewar sagði er engin leið fljótlegri til að koma óorði á vísindi en að segja þau eiga svar við öllum spurningum og að þær spurningar sem vísindi svari ekki séu merkingarlausar. Að mati Medawar eru vísindi augljóslega takmörkuð enda geti þau ekki svarað grundvallarspurningum varðandi tilurð tilverunnar, tilgang lífsins og örlög, eða hvað sé gott, rétt og fallegt. Vísindi spyrja með öðrum orðum takmarkaðra spurninga og geta ekki náð utan um eða útskýrt allt sem leitar á huga mannsins eða er fólgið í reynslu hans.Vitnisburður sögunnar Það viðhorf að trú og vísindi fari ekki saman stenst illa sögulega skoðun. Brautryðjendur nútíma vísinda voru trúaðir menn á borð við Boyle, Galíleó, Newton, Kepler, Mendel, Maxwell o.fl. Þeir sáu enga mótsögn á milli vísinda og guðstrúar. Það sama á við um marga vísindamenn í nútímanum. Það var heldur ekki tilviljun að vísindi komu til sögunnar í Evrópu 16. aldar sem um langan tíma hafði mótast af hinni kristnu heimsmynd. Eins og C.S. Lewis komst að orði urðu menn vísindalegir í hugsun vegna þess að þeir gerðu ráð fyrir náttúrulögmálum; og þeir gerðu ráð fyrir náttúrulögmálum vegna þess að þeir trúðu á þann sem setti náttúrunni lögmál sín.Bjagaður skilningur á Guði Þeir sem halda því fram að vísindi og trú séu í mótsögn ganga gjarnan út frá bjagaðri guðsmynd. Þá er litið svo á að Guð sé ekkert annað en uppfyllingarefni í takmarkaða þekkingu mannsins. Með öðrum orðum finnum við Guði stað þar sem vísindaleg útskýring er ekki fyrir hendi. Eftir því sem vísindi útskýri meira verði minna pláss fyrir Guð. En slíkur skilningur ber ekki Guði kristinnar trúar vitni. Guð kristinnar trúar er sá sem er á bak við tjöldin. Hann er orsakavaldurinn. Hann er á bak við það sem við vitum og það sem við vitum ekki. Hann er hinn persónulegi skapari sem leiddi fram alheiminn og viðheldur tilvist hans.Ólíkar útskýringar en ekki mótsagnakenndar Vísindin rannsaka alheiminn. Þau skoða úr hverju hann er gerður, hvers eðlis hann er og hvernig hann virkar. Þegar vísað er til Guðs annars vegar og vísinda hins vegar til að útskýra alheiminn er um að ræða útskýringar af ólíkum toga – sem þó er gjarnan ruglað saman. Að stilla fólki upp við vegg og biðja það að velja á milli vísinda og Guðs er líkast því að sýna manni Ford T bíl og biðja hann að velja á milli tveggja mögulegra útskýringa á honum. Önnur útskýringin eru náttúrulögmálin, lögmál eðlisfræðinnar, vélfræðinnar, aflfræðinnar o.s.frv. Hin útskýringin er Henry Ford sjálfur. Það sjá allir að slíkir afarkostir eru fráleitir því hér er um tvær jafngildar útskýringar að ræða enda þótt ólíkar séu. Báðar eru nauðsynlegar og réttar. Við þurfum hvort tveggja í senn vísindalega útskýringu á bílnum með tilliti til eðlisfræðilegra lögmála og persónulega útskýringu með tilliti til orsakavalds. Þegar alheimurinn er útskýrður með vísan til Guðs sem orsakavalds er einfaldlega um að ræða útskýringu af öðrum toga en hina vísindalegu útskýringu. Þær eru hins vegar ekki í mótsögn eða rekast hvor á aðra. Henry Ford keppir ekki við lögmál eðlisfræðinnar sem útskýring á Ford T bíl frekar en Guð keppir við vísindi þegar kemur að því að útskýra alheiminn. Það væri ennfremur fráleitt að halda því fram að þar sem við getum útskýrt með vísindalegum hætti hvernig Ford T bíll virkar megi draga af því þá ályktun að Henry Ford hafi aldrei verið til. Í raun er það svo að eftir því sem við skiljum alheiminn betur verður auðveldara að dásama hugvitssemi Guðs sem á bak við hann er. Þegar Newton uppgötvaði þyngdarlögmálið leit hann ekki svo á að hann þyrfti ekki framar að leiða hugann að Guði. Þvert á móti. Í bók sinni Principia Mathematica lýsir hann þeirri von sinni að uppgötvun sín sannfæri fólk um tilvist og mikilfengleika Guðs. Með öðrum orðum, eftir því sem hann skildi eðli alheimsins betur þeim mun meir dáðist hann að snilli Guðs. Sá er og hefur alltaf verið hinn kristni skilningur: „Himnarnir segja frá Guðs dýrð, og festingin kunngjörir verkin hans handa.“ (Sálm. 19.1)
Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar