Frjáls fákeppni Guðmundur Andri Thorsson skrifar 1. maí 2017 07:00 Undir lok 15. aldar var kveðinn upp hér á landi svonefndur Píningsdómur, sem reyndar var kenndur við hirðstjóra Dana hér á landi, Diðrik Píning, en ekki þá pínu fyrir land og þjóð sem dóminum fylgdi. Þéttbýlismyndun stöðvuð Dómurinn kom í kjölfar sáttargjörðar milli Englendinga og Dana um verslunarmál og fiskveiðar, en 15. öldin hefur verið kölluð „Enska öldin“ í sögubókum vegna mikilli umsvifa og áhrifa Englendinga á Íslandi. Þessar þjóðir höfðu barist um aðganginn að íslenskum auðlindum og verslun við landsmenn og blönduðust þýskir Hansakaupmenn inn í þau átök. Samkvæmt sáttinni máttu enskir kaupmenn halda áfram að stunda fiskveiðar og verslun á Íslandi, og greiddu Danakonungi skatt á sjö ára fresti. Íslenskir höfðingjar og stórbændur hér voru hins vegar óánægðir með þessa sátt og samþykktu á alþingi lög sem kennd voru við danska hirðstjórann. Samkvæmt þessum dómi var enskum kaupmönnum meinuð veturseta og þeir máttu ekki hafa Íslendinga í þjónustu sinni; að auki var að finna í dómnum ákvæði þess efnis að þeir landsmenn sem ekki hefðu efni á að reisa sér sitt bú skyldu vera í vist hjá bændum. Þar með slógu íslenskir stórbændur tvær flugur í einu höggi: þeir komu í veg fyrir þéttbýlismyndun við sjávarsíðuna kringum kaupmenn, eins og þegar var tekið að örla á – og tryggðu sér vinnuafl sem varla var betur sett en þrælar. Það fólk sem náði þó að nurla sér nægilega miklu saman til að losna úr þessari ánauð átti í vændum heiðahokur á borð við það sem lýst er í Sjálfstæðu fólki. Píningsdómur átti eftir að hafa langvinnar og afdrifaríkar afleiðingar fyrir þróun íslensks samfélags og áhrifa hans gætir enn. Viðskiptaþegnar Þessara áhrifa gætir í hugarfari. Við erum einkennilega lítilþægir neytendur, miðað við það hversu síóánægð við erum með þingmennina okkar – sem við kjósum sjálf. Þegar kemur hins vegar að samræmdum hækkunum olíufélaga, tryggingafélaga, matvörukaupmanna og byggingavöruverslana þá taka Íslendingar því ævinlega með nokkurs konar forlagahyggju, eins og dýrtíð sé eitt grundvallarlögmál tilverunnar. Það örlar á gömlum undirdánugheitum og við beygjum okkur bljúg undir frámunalega gjaldtöku sem fer fram í skjóli samráðs og þeirra frjálsu fákeppni sem íslenskir kapítalistar hafa sérhæft sig í. Þessara áhrifa gætir í því viðhorfi stórfyrirtækjanna að við séum ekki viðskiptavinir heldur fremur viðskiptaþegnar – gott ef ekki viðskiptahjú. Hér hefur þróast einkennileg tegund af viðskiptalegu vistarbandi þar sem við, almennir borgarar, erum í vist hjá einhverju olíufélaginu, tryggingafélaginu eða matvörurisanum. Þessara áhrifa gætir í því að lífeyrissjóðirnir sem við launafólk greiðum í eru notaðir í valdabrölti einstaklinga; og þar sitja fulltrúar atvinnurekenda í stjórnum. Þeir voru notaðir blygðunarlaust til að taka þátt í fjárglæfraævintýrum áranna fyrir Hrun, en hafa eftir Hrun fjárfest í fyrirtækjum sem hafa hagsmuni af háu matarverði og húsnæðisskorti. Þessara áhrifa gætir í þróun stjórnmála. Íslensk alþýða hefur ekki nýtt samtakamátt sinn til raunverulegra áhrifa í stjórnmálum hér á landi. Hér hafa að vísu starfað tugir lítt skipulagðra smáflokka sem jafnan eru stofnaðir til að sameina jafnaðarmenn, og hafa forystumenn verið fundvísir á ný og ný sundrungarefni í því augnamiði, ný og ný tilbrigði að sameinast um í sífellt smærri sérfylkingum. Þessara áhrifa gætir í því að félagshyggja er óþroskuð hér og hefur ekki náð að setja mark sitt á íslenskt samfélag eins og hún hefur gert á öðrum Norðurlöndum þar sem flokkar jafnaðarmanna fengu atkvæði stuðningsmanna sinna í kosningum. Kaupfélögin voru á sínum tíma þjóðþrifafyrirtæki en þau þróuðust yfir í að vera auðhringur sem hafði lamandi áhrif á atvinnulíf þeirra bæja sem hann stjórnaði og ekki öll kurl komin til grafar um það í hvaða vösum verðmæti SÍS enduðu. Nema nú er sem sagt amerískt KRON að fara að hefja hér starfsemi – Costco, kaupfélag Ameríku og nágrennis, gæti kallast KAN á íslensku. Höfðingjar og stórbændur nútímans eru í óða önn að búa sig undir samkeppnina með því að kaupa það fáa sem þeir eiga ekki nú þegar. Vonandi á hinu ameríska kaupfélagi eftir að vegna vel hér og afla margra félaga. Þrátt fyrir allt hefur okkur borið þangað að ólíklegt er að nýr Píningsdómur verði settur til að stöðva starfsemi þess. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Þegar réttindin þín eru tekin í burtu af stjórnvöldum Jón Frímann Jónsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Pólitísk sjálfsmörk í Laugardalnum – aðför að skólastarfi Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir Skoðun Geirfuglar Sigríðar Hagalín Þór Saari Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Um flug geirfuglsins Sigríður Hagalín Björnsdóttir Skoðun 10 sekir menn gangi lausir Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Ótrúlegur barnaskapur forsetaframbjóðenda Ole Anton Bieltvedt Skoðun „Drekkum í dag og iðrumst á morgun!“ Valgerður Rúnarsdóttir Skoðun Misþyrming íslenskunnar í boði gervigreinds flugfélags: „Icelandair endurræsir afþreyingu, keppnisskyrði flugbjúgukeppnissins og eventýralega þvælu“ María Helga Guðmundsdóttir. Skoðun Skoðun Skoðun Þegar réttindin þín eru tekin í burtu af stjórnvöldum Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Aukin lífsgæði - fimm leiðir að bættri vellíðan Bryndís Hrönn B. Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Síðasta hálmstrá Vinstri grænna í höndum Bjarkeyjar Olsen Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Pólitísk sjálfsmörk í Laugardalnum – aðför að skólastarfi Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Vara við meiriháttar skorti á kopar eftir 2025 Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Þingmenn opnið augun og finnið kjarkinn Jón Hjaltason skrifar Skoðun Láttu ekki plata þig! Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Bókahilla er ekki bókasafn Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun 10 sekir menn gangi lausir Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvað er að frétta í lífi án frétta? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Geirfuglar Sigríðar Hagalín Þór Saari skrifar Skoðun Lokun pósthúsa – ferli sem vonandi á sér enga hliðstæðu Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Fjarheilbrigðisþjónusta Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Kæri útskriftarárgangur 2024, grunnskólans í Stykkishólmi Rannveig Ernudóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing Hagsmunasamtaka brotaþola og Öfga Tanja M. Ísfjörð Magnúsdóttir,Ólöf Tara Harðardóttir,Hulda Hrund Guðrúnar Sigmundsdóttir,Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Sniglaráðherrann Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Fulltrúi fólksins kjörinn forseti - enn á ný Andrés Jónsson skrifar Skoðun Velmegun Íslands er háð alþjóðaöryggi Smári McCarthy skrifar Skoðun Ekkert svar..... Ingunn Ósk Sturludóttir skrifar Skoðun Endurskoðun á hjálpartækjahugtakinu Telma Sigtryggsdóttir skrifar Skoðun Stóru fjölmiðlarnir töpuðu kosningunum Sverrir Björnsson skrifar Skoðun Milljarðar fyrir verri viðskiptakjör Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „Drekkum í dag og iðrumst á morgun!“ Valgerður Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Fyrirbærið Wolt - Að taka allan gróðann en enga ábyrgð Halldór Oddsson,Saga Kjartansdóttir skrifar Skoðun Skuggasund Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Verndun hvala á alþjóðlegum degi hafsins Micah Garen skrifar Skoðun Misþyrming íslenskunnar í boði gervigreinds flugfélags: „Icelandair endurræsir afþreyingu, keppnisskyrði flugbjúgukeppnissins og eventýralega þvælu“ María Helga Guðmundsdóttir. skrifar Skoðun Um flug geirfuglsins Sigríður Hagalín Björnsdóttir skrifar Skoðun Munurinn á meðgöngu- og fæðingarsjúkdómum Jóhann Óli Eiðsson skrifar Skoðun Hinn augum ósýnilegi skaði Matthildur Björnsdóttir skrifar Sjá meira
Undir lok 15. aldar var kveðinn upp hér á landi svonefndur Píningsdómur, sem reyndar var kenndur við hirðstjóra Dana hér á landi, Diðrik Píning, en ekki þá pínu fyrir land og þjóð sem dóminum fylgdi. Þéttbýlismyndun stöðvuð Dómurinn kom í kjölfar sáttargjörðar milli Englendinga og Dana um verslunarmál og fiskveiðar, en 15. öldin hefur verið kölluð „Enska öldin“ í sögubókum vegna mikilli umsvifa og áhrifa Englendinga á Íslandi. Þessar þjóðir höfðu barist um aðganginn að íslenskum auðlindum og verslun við landsmenn og blönduðust þýskir Hansakaupmenn inn í þau átök. Samkvæmt sáttinni máttu enskir kaupmenn halda áfram að stunda fiskveiðar og verslun á Íslandi, og greiddu Danakonungi skatt á sjö ára fresti. Íslenskir höfðingjar og stórbændur hér voru hins vegar óánægðir með þessa sátt og samþykktu á alþingi lög sem kennd voru við danska hirðstjórann. Samkvæmt þessum dómi var enskum kaupmönnum meinuð veturseta og þeir máttu ekki hafa Íslendinga í þjónustu sinni; að auki var að finna í dómnum ákvæði þess efnis að þeir landsmenn sem ekki hefðu efni á að reisa sér sitt bú skyldu vera í vist hjá bændum. Þar með slógu íslenskir stórbændur tvær flugur í einu höggi: þeir komu í veg fyrir þéttbýlismyndun við sjávarsíðuna kringum kaupmenn, eins og þegar var tekið að örla á – og tryggðu sér vinnuafl sem varla var betur sett en þrælar. Það fólk sem náði þó að nurla sér nægilega miklu saman til að losna úr þessari ánauð átti í vændum heiðahokur á borð við það sem lýst er í Sjálfstæðu fólki. Píningsdómur átti eftir að hafa langvinnar og afdrifaríkar afleiðingar fyrir þróun íslensks samfélags og áhrifa hans gætir enn. Viðskiptaþegnar Þessara áhrifa gætir í hugarfari. Við erum einkennilega lítilþægir neytendur, miðað við það hversu síóánægð við erum með þingmennina okkar – sem við kjósum sjálf. Þegar kemur hins vegar að samræmdum hækkunum olíufélaga, tryggingafélaga, matvörukaupmanna og byggingavöruverslana þá taka Íslendingar því ævinlega með nokkurs konar forlagahyggju, eins og dýrtíð sé eitt grundvallarlögmál tilverunnar. Það örlar á gömlum undirdánugheitum og við beygjum okkur bljúg undir frámunalega gjaldtöku sem fer fram í skjóli samráðs og þeirra frjálsu fákeppni sem íslenskir kapítalistar hafa sérhæft sig í. Þessara áhrifa gætir í því viðhorfi stórfyrirtækjanna að við séum ekki viðskiptavinir heldur fremur viðskiptaþegnar – gott ef ekki viðskiptahjú. Hér hefur þróast einkennileg tegund af viðskiptalegu vistarbandi þar sem við, almennir borgarar, erum í vist hjá einhverju olíufélaginu, tryggingafélaginu eða matvörurisanum. Þessara áhrifa gætir í því að lífeyrissjóðirnir sem við launafólk greiðum í eru notaðir í valdabrölti einstaklinga; og þar sitja fulltrúar atvinnurekenda í stjórnum. Þeir voru notaðir blygðunarlaust til að taka þátt í fjárglæfraævintýrum áranna fyrir Hrun, en hafa eftir Hrun fjárfest í fyrirtækjum sem hafa hagsmuni af háu matarverði og húsnæðisskorti. Þessara áhrifa gætir í þróun stjórnmála. Íslensk alþýða hefur ekki nýtt samtakamátt sinn til raunverulegra áhrifa í stjórnmálum hér á landi. Hér hafa að vísu starfað tugir lítt skipulagðra smáflokka sem jafnan eru stofnaðir til að sameina jafnaðarmenn, og hafa forystumenn verið fundvísir á ný og ný sundrungarefni í því augnamiði, ný og ný tilbrigði að sameinast um í sífellt smærri sérfylkingum. Þessara áhrifa gætir í því að félagshyggja er óþroskuð hér og hefur ekki náð að setja mark sitt á íslenskt samfélag eins og hún hefur gert á öðrum Norðurlöndum þar sem flokkar jafnaðarmanna fengu atkvæði stuðningsmanna sinna í kosningum. Kaupfélögin voru á sínum tíma þjóðþrifafyrirtæki en þau þróuðust yfir í að vera auðhringur sem hafði lamandi áhrif á atvinnulíf þeirra bæja sem hann stjórnaði og ekki öll kurl komin til grafar um það í hvaða vösum verðmæti SÍS enduðu. Nema nú er sem sagt amerískt KRON að fara að hefja hér starfsemi – Costco, kaupfélag Ameríku og nágrennis, gæti kallast KAN á íslensku. Höfðingjar og stórbændur nútímans eru í óða önn að búa sig undir samkeppnina með því að kaupa það fáa sem þeir eiga ekki nú þegar. Vonandi á hinu ameríska kaupfélagi eftir að vegna vel hér og afla margra félaga. Þrátt fyrir allt hefur okkur borið þangað að ólíklegt er að nýr Píningsdómur verði settur til að stöðva starfsemi þess.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Pólitísk sjálfsmörk í Laugardalnum – aðför að skólastarfi Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir Skoðun
Misþyrming íslenskunnar í boði gervigreinds flugfélags: „Icelandair endurræsir afþreyingu, keppnisskyrði flugbjúgukeppnissins og eventýralega þvælu“ María Helga Guðmundsdóttir. Skoðun
Skoðun Pólitísk sjálfsmörk í Laugardalnum – aðför að skólastarfi Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Lokun pósthúsa – ferli sem vonandi á sér enga hliðstæðu Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing Hagsmunasamtaka brotaþola og Öfga Tanja M. Ísfjörð Magnúsdóttir,Ólöf Tara Harðardóttir,Hulda Hrund Guðrúnar Sigmundsdóttir,Guðný S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Fyrirbærið Wolt - Að taka allan gróðann en enga ábyrgð Halldór Oddsson,Saga Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Misþyrming íslenskunnar í boði gervigreinds flugfélags: „Icelandair endurræsir afþreyingu, keppnisskyrði flugbjúgukeppnissins og eventýralega þvælu“ María Helga Guðmundsdóttir. skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Pólitísk sjálfsmörk í Laugardalnum – aðför að skólastarfi Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir Skoðun
Misþyrming íslenskunnar í boði gervigreinds flugfélags: „Icelandair endurræsir afþreyingu, keppnisskyrði flugbjúgukeppnissins og eventýralega þvælu“ María Helga Guðmundsdóttir. Skoðun