Til hamingju Pólverjar á Íslandi

Í dag, 2. maí, fögnum við „Polonia degi“ eða degi Pólverja sem búsettir eru utan Póllands. Hátíðisdegi þessum var komið á laggirnar af Öldungadeild Póllands árið 2002, sem virðingarvottur við þá fjölmörgu Pólverja sem búsettir eru á erlendri grundu. Raunar fyrir framlag þeirra í sjálfstæðisbaráttu Póllands og þá aðstoð sem þeir veittu á erfiðistímum.

Samstarf á meðal þeirra Pólverja sem búsettir eru erlendis á sér langa sögu og hófst stuttu fyrir upphaf síðari heimsstyrjaldarinnar, en fyrsta ráðstefnan sem haldin var um þetta málefni fór fram í Póllandi árið 1934.

Dagurinn í dag hefur þó fleiri en eina meiningu fyrir Pólverja því á þessum degi fögnum við jafnframt fánadegi Lýðveldisins Póllands. Má því með sanni segja að þessi dagur sé gott tækifæri til að hugleiða sjálfsmynd og gildi þjóðarinnar

Afmæli tímamóta stjórnarskrár

Á morgun tekur svo við næsti hátíðisdagur en þá fögnum við 227 ára afmæli pólsk-litháensku stjórnarskrárinnar. Fyrstu grundvallarlög pólsk-litháíska samveldisins voru samþykkt hinn 3. maí 1791.

Pólsk-litháenska stjórnarskráin frá 1791 var fyrsta frjálslynda og nútímalega stjórnarskráin sem lögfest var í Evrópu og sú önnur sinnar tegundar í heiminum, á eftir bandarísku stjórnarskránni sem samþykkt var árið 1787. Franska stjórnarskráin frá 1791 var síðan sú þriðja í röðinni.

Samkvæmt samhljóða áliti höfunda stjórnarskrárinnar, þeim Ignacy Potocki og Hugo Kołłątaj, var hún „síðasti vilji og erfðaskrá hverfandi heimalands“. Þeir Ignacy og Hugo reyndust sannspáir enda leið Pólsk-litháenska samveldið undir lok einungis 14 mánuðum eftir setningu stjórnarskrárinnar og stuttu seinna, í kjölfar þriðju skiptingarinnar árið 1795, hvarf Pólland af evrópskum landakortum.

Næstu 123 ár þar á eftir reyndist stjórnarskráin stöðug áminning fyrir Pólverja á sjálfstæðisbaráttuna, en árið 1918 varð Pólland loks aftur sjálfstætt ríki. Sjálfstæðið entist hins vegar því miður ekki lengi enda var uppbygging hins nýja ríkis rofin af hræðilegu stríði. Í Molotov-Ribbentrop samningnum, sem Þýskaland og Sovíetríkin gerðu sín á milli, var til að mynda leynileg málsgrein um skiptingu Póllands á milli þessara tveggja stórvelda. Í september 1939 hófu síðan stórveldin tvö, hvort úr sinni átt, innrás inn í Pólland. Þar með var landið komið undir stjórn tveggja einræðisherra, Adolfs Hitlers og Jósefs Stalíns.  Síðari heimsstyrjöldin átti síðan eftir að færa gríðarlegar hörmungar yfir pólsku þjóðina en yfir 6 milljónir Pólverja létust í stríðinu, um það bil 22% þjóðarinnar.

Þúsund ára saga pólsku þjóðarinnar er saga óróleika og blóðugra átaka en jafnframt baráttu um frelsi og sjálfstæði. Framtíðar kynslóðir verða að læra um viðburði á borð við fjöldamorðin í Katyn-skógi vorið 1940, þar sem 22 þúsund Pólverjar voru drepnir af sovésku leynilögreglunni; NKWD. Einnig ættu öll evrópsk ungmenni að læra um þau 200 þúsund manns sem létu lífið árið 1944 í Varsjáuppreisninni; borg sem einræðisherrarnir Hitler og Stalín höfðu dæmt til tortímingar.

Eftir lok síðari heimsstyrjaldarinnar hófst síðan næsta þrautaskeið pólsku þjóðarinnar þegar landið féll undir áhrifasvæði Sovétríkjanna. Á tímum kommúnismans var Pólverjum bannað að halda upp á afmæli stjórnarskrárinnar frá 1791 og tilraunir til slíkra hátíðarhalda voru oftar en ekki barðar niður með hervaldi. Þökk sé samstöðu tókst í stuttan tíma að fá opinber hátíðarhöld heimiluð á ný í tilefni stjórnarskrárafmælisins 1981, en banninu var þó komið á aftur með herlögum sama ár. Með falli kommúnismans varð síðan breyting á. Hinn 6. Apríl 1990 samþykkti pólska þingið lög sem gerðu 3. maí enn á ný að opinberum hátíðisdegi.

Við skulum vera þakklát öllum þeim sem lögðu sitt af mörkum til að Pólland gæti aftur orðið frjálst ríki, þar voru gildi á borð við heiður og frið í hávegum höfð.

Af því tilefni vil ég færa afabróður mínum, Aleksanders, þakklæti mitt en hann þjónaði Póllandi fyrst sem hermaður árið 1914 og tók svo þátt í hinum fræga Varsjábardaga, „kraftaverkinu á Vistula“ árið 1920. Hann féll hinn 19. september 1939,við það verja Varsjá. Dóttir hans, Kalina, sem starfaði sem sjúkraliði, lést síðan einungis 21 árs gömul hinn 11. September 1944 í Varsjáuppreisninni.

Í dag er Pólland frjálst á ný. Ríkið tekur þátt í samstarfi vestrænna þjóða og hefur verið aðila að NATO síðan 1999.

Talið er að á milli 15 til 20 milljónir Pólverja búi erlendis og má þá finna í öllum heimshornum. Hér á Íslandi hafa um 18 þúsund Pólverjar fest rætur.

Ég vil óska Pólverjum á Íslandi til hamingju með daginn! Við skulum fagna þessum degi!

Höfundur er formaður Samtaka Pólverja á Íslandi

Dzień Polonii i Polaków za Granicą – wszystkiego najlepszego!

Dziś, 2 maja obchodzimy Dzień Polonii i Polaków za Granicą ustanowiony przez Senat RP w 2002 roku w uznaniu wkładu Polaków za granicą w odzyskanie przez Polskę niepodległości i pomoc w najtrudniejszych momentach. Działania Polaków za granicą doceniano już w czasach przedwojennych - pierwszy zjazd Polonii odbył się w 1934.

Jest to także Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej, święto, które wprowadzone zostało na mocy ustawy z 20 lutego 2004 roku.

Ten dzień to dobra okazja do refleksji nad własną tożsamością i wartościami narodowymi. Tym bardziej, że jutro obchodzimy 227. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja.

Uchwalona 3 maja 1791 roku była pierwszą ustawą zasadniczą regulującą ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powszechnie przyjmuje się, że była pierwszą konstytucją w Europie i drugą na świecie, po konstytucji amerykańskiej z 1787 r. Wyprzedziła trzecią na świecie konstytucję francuską.

Według współautorów Konstytucji 3 Maja Ignacego Potockiego i Hugona Kołłątaja była ona „ostatnią wolą i testamentem gasnącej Ojczyzny” – przetrwała 14 miesięcy, a Polska po III rozbiorze w 1795 r. zniknęła z map Europy.

Jednak przez 123 lata rozbiorów konstytucja przypominała o walce o niepodległość, którą Polska odzyskała w listopadzie 1918 roku. Odbudowę młodego państwa przerwało rozpętanie straszliwej wojny. Pakt Ribbentrop-Mołotow miał tajną klauzulę o podziale między siebie sąsiednich krajów, mających własne stolice, rządy i parlamenty. Polskę zaatakowały armie dwóch dyktatorów: Hitlera 1 września i Stalina 17 września. Polska poniosła podczas II wojny światowej największe procentowo straty osobowe: zginęło 6 milionów polskich obywateli (22,2 %).

Ponad tysiąc lat burzliwej historii Polski to morze krwi oddanej w walce o wolność i niepodległość.

Młode pokolenia powinny pamiętać o zbrodni katyńskiej, jednej ze zbrodni stalinizmu, egzekucji 22 tys. Polaków, w tym ponad 10 tys. oficerów zabitych strzałami w tył głowy przez radziecką policję polityczną NKWD wiosną 1940 roku.

Europa powinna pamiętać o dwustu tysiącach ludzi poległych w 1944 roku w powstaniu warszawskim, w mieście skazanym na zagładę przez dwóch wspólników: Hitlera i Stalina.

Po II wojnie światowej Polska dostała się w sferę wpływów ZSRR. Jej terytorium zmniejszyło się z 389,72 km do 312,6 tysięcy km², a wymianie uległa niemal 1/2 wszystkich ziem. Takie były ustalenia wielkiej trójki z Poczdamu (17 lipiec-2 sierpień 1945). W socjalistycznej Polsce obchody Konstytucji 3 Maja były zabronione od 1946 r., a próby manifestowania były często tłumione przez milicję. Oficjalne obchody wróciły na krótko w maju 1981 r. dzięki Solidarności.

Obchody znów stały się zabronione po wprowadzeniu w Polsce 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego. Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono ustawą z 6 kwietnia 1990 po upadku komunizmu w 1989 r.

To Polska zapoczątkowała zmiany polityczne w Europie Środkowo-Wschodniej, tzw. Jesień Ludów, która obejmowała także Węgry, Niemiecką Republikę Demokratyczną, Bułgarię, Czechosłowację i Rumunię. 

Oddajmy hołd wszystkim, dla których honor i ojczyzna były największą wartością.

Ja taki hołd chcę oddać bratu mojego dziadka, który służył ojczyźnie najpierw jako żołnierz, ochotnik, w 1914 roku a potem wziął udział w słynnej bitwie warszawskiej, znanej jako „cud nad Wisłą” w 1920 r. Wrócił z niej w randze kapitana. Bitwa warszawska uznawana jest za jedną z 18 przełomowych bitew w historii świata - zatrzymała ekspansję bolszewicką na Polskę i Europę. Aleksander zginął potem bohatersko w obronie Warszawy 19 września 1939 r. Jego córka dwudziestojednoletnia sanitariuszka Kalina zginęła 11 września 1944 r. podczas powstania warszawskiego (8. Kompania batalionu "Kiliński" Armii Krajowej). 

Polska jest dziś znów wolnym krajem, a w 1999 roku stała się członkiem NATO, co jest gwarancją jej bezpieczeństwa.

Polonio wszystkiego najlepszego! Czcijmy nasz dzień. Według różnych statystyk do polskich korzeni przyznaje się od 15 do 20 milionów osób na całym świecie, w Islandii może to być prawie 18 tysięcy.

Alexander Witold Bogdanski

Prezes Stowarzyszenia Polonii Islandzkiej