Verður einhver rekinn hjá ríkinu? Ólafur Stephensen skrifar 28. mars 2023 13:00 Á forsíðum dagblaðanna í morgun er fjallað um glímu ríkisstjórnarinnar við ríkisútgjöldin, sem hún verður að hemja til að leggja sitt af mörkum í baráttunni við verðbólguna. Morgunblaðið segir aukið aðhald í ríkisrekstri blasa við í fjármálaáætlun, sem lögð verður fram á Alþingi á morgun. Fréttablaðið hefur eftir Katrínu Jakobsdóttur forsætisráðherra að aukið aðhald geti þýtt fækkun ríkisstarfsmanna og fækkun verkefna ríkisins. Fréttablaðið vitnar til nýlegrar skýrslu ráðgjafafyrirtækisins Intellecon, sem unnin var fyrir Félag atvinnurekenda. Á meðal niðurstaðna hennar er að starfsmönnum ríkisins og sveitarfélaga fjölgaði um 21,4% á sex ára tímabili, 2015-2021. Á sama tíma fjölgaði fólki á almennum vinnumarkaði um 3%. Það er út af fyrir sig áhyggjuefni. Talsmenn opinberra starfsmanna hafa í kjölfar útgáfu skýrslunnar reynt að útmála hana sem einhvers konar árás á grunnþjónustu hins opinbera; heilbrigðis-, mennta- og velferðarkerfið. Það er fjarri sanni. í skýrslunni kemur skýrt fram, eins og tekið var fram í frétt Fréttablaðsins í morgun, að langmesta fjölgun starfsmanna undanfarin ár er í opinberri stjórnsýslu, þ.e. ekki í mennta- eða heilbrigðiskerfinu heldur ýmsum öðrum stofnunum. Þar fjölgaði starfsmönnum hins opinbera um 4.600 á áðurnefndu tímabili, eða um heil sextíu prósent! Hærri laun í opinberri stjórnsýslu en víðast á vinnumarkaði Önnur meginniðurstaða skýrslunnar er að í opinberri stjórnsýslu eru laun orðin betri en almennt gerist á almennum vinnumarkaði. „Þegar borið er saman meðaltal greiddra launa í einkennandi greinum hins opinbera og hjá öðrum starfsstéttum sést að þau eru töluvert hærri hjá þeim er starfa við opinbera stjórnsýslu en í flestum öðrum atvinnugreinum. Munar þar um 12% á meðaltali allra starfsgreina,“ segir í skýrslu Intellecon. Í niðurstöðum skýrslunnar segir enn fremur: „Laun hjá hinu opinbera eru orðin samkeppnisfær við almenna markaðinn. Greidd laun í opinberri stjórnsýslu eru almennt mun hærri en í flestum öðrum starfsgreinum.“ Gögnin sem Intellecon greindi staðfesta í raun aðeins það sem við hjá FA höfum heyrt í vaxandi mæli frá félagsmönnum okkar undanfarin ár; að einkafyrirtæki eiga orðið í mesta basli með að keppa um starfsfólk við hið opinbera. Launin eru sambærileg eða betri, lífeyrisréttindin til framtíðar þau sömu, vinnutíminn mun þægilegri. Þetta þarf ekki að vera alslæmt – auðvitað þarf hið opinbera að geta fengið hæft starfsfólk, rétt eins og einkageirinn. En sú spurning vaknar óneitanlega þegar þessar staðreyndir liggja fyrir, hvort líka sé ástæða til að opinberir starfsmenn njóti mun ríkara starfsöryggis en almennir launþegar. Sú er raunin ef við höldum áfram að vera með tvískipta löggjöf um réttindi og skyldur fólks á vinnumarkaði þrátt fyrir að kjörin hafi verið jöfnuð eins og raun ber vitni. Starfsmannalöggjöfin stendur í vegi fyrir hagræðingu Samkvæmt lögunum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna njóta þeir langtum ríkari uppsagnarverndar en launþegar á almennum vinnumarkaði. Ekki er hægt að segja upp starfsmanni nema veita honum áminningu fyrst – og það er ákaflega óalgengt. Jafnvel fólki sem hefur yfirfært á starfið hina göfugu hugmyndafræði úr íþróttunum um að það skipti ekki öllu máli að vinna, heldur að vera með, er sjaldnast sagt upp fyrir að afkasta litlu. Fullyrða má að ríkisstarfsmaður sé ekki áminntur nema fyrir alvarleg afglöp í starfi. Við það bætist að ákvarðanir um ráðningu og uppsögn opinberra starfsmanna eru í raun stjórnvaldsákvarðanir, sem gerir starfsmannahald hjá hinu opinbera gríðarlega þungt í vöfum. Kannanir á meðal forstöðumanna ríkisstofnana hafa ítrekað sýnt að þeir telja lögin um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins standa í vegi fyrir skilvirkni, hagræðingu og bættri þjónustu í opinberum rekstri. Flestir sem rekið hafa einkafyrirtæki hafa kynnzt þeim erfiða veruleika að þurfa jafnvel að segja upp góðum starfsmönnum vegna þess að illa gengur í rekstrinum og enginn kostur er annar en að lækka kostnað. Hjá hinu opinbera er það hins vegar svo að þótt gerð sé krafa á stofnanir um hagræðingu geta þær í raun ekki sagt fólki upp – nema þá með trixum eins og að leggja niður stofnanir og störf. Breyting á lagarammanum er lykill að árangri Breyting á þessum lagaramma er algjört lykilatriði ef hagræðing í ríkisrekstrinum á að skila árangri. Það þurfa að gilda almennar reglur hjá ríkinu sem koma í veg fyrir að t.d. frændhygli eða pólitísk tengsl spili inn í mannaráðningar og starfsmannahald, en að öðru leyti ættu að gilda sömu reglur um ráðningar og starfslok og á almenna vinnumarkaðnum. Slíkt myndi gera ríkisreksturinn hagkvæmari, skilvirkari og sveigjanlegri – og auðvelda mjög hagræðingu þegar hennar er þörf, eins og einmitt núna í glímunni við verðbólguna. Fækkun starfsmanna, án lagabreytingar, þýðir að um er að ræða náttúrulega fækkun án þess að ráðið sé nýtt og öflugt fólk. Þannig haldast þeir í starfi sem mögulega valda því ekki og fært fólk sem vill starfa hjá hinu opinbera kemst ekki að. Ef gerð er breyting á þeim reglum sem gilda um uppsagnir er stjórnendum hjá ríkinu hins vegar gert auðveldara fyrir að fækka um hina óhagkvæmu starfsmenn til að ná fram hagræðingu og jafnvel ráða inn aðra starfsmenn sem eru líklegir til að auka afköst og bæta þjónustu viðkomandi stofnana. Svona eins og gerist í fyrirtækjum á almennum markaði. Ef forsætisráðherra er alvara með að það þurfi að fækka starfsmönnum hjá ríkinu og lækka útgjöld ætti hún að beita sér fyrir breytingum á starfsmannalöggjöfinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Stephensen Rekstur hins opinbera Vinnumarkaður Efnahagsmál Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Af hverju kýs ég ekki Katrínu Jakobs Birgir Dýrfjörð Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu Skoðun Söngvakeppni og stríðsglæpir Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun Leikskólakennara á eftirlaunum er ofboðið Ásdís Ólafsdóttir Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun Skoðun Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Riðulaust Ísland! Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Minnisleysi eða þekkingarskortur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dáin og deyjandi dýr en engin neyð? Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Dagur til umhugsunar Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Að leysa vandann með quick fix Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Var upplýsingagjöf í covidfaraldrinum upplýsingaóreiða? Steingrímur Atlason skrifar Skoðun Mikilvægi íþróttafélaga Lárus Sigurðsson skrifar Skoðun Sumargjafir Gunnar Ingi Björnsson skrifar Skoðun Þar sem er reykur þar er… Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Betur má ef duga skal Kristinn Árni L. Hróbjartsson skrifar Skoðun Menningarlegur og sáttfús forseti Aldís Aðalbjarnardóttir skrifar Skoðun Leið að hraðari innviðauppbyggingu Sölvi Sturluson skrifar Skoðun Viltu bjarga heiminum? Samfélagsdrifnar loftslagslausnir Inga Rós Antoníusdóttir skrifar Skoðun Hugleiðingar í aðdraganda kosninga Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Lýðskrum eða minnisleysi? Þorvaldur Þorvaldsson skrifar Skoðun Stuðningur við langtímakjarasamninga Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Baldur er minn forseti Hjalti Vignisson skrifar Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Að læra nýtt tungumál og sýna þolinmæði Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Að rækta garðinn sinn Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Dánaraðstoð og siðareglur lækna Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Vörður á veginum framundan Davíð Þorláksson skrifar Sjá meira
Á forsíðum dagblaðanna í morgun er fjallað um glímu ríkisstjórnarinnar við ríkisútgjöldin, sem hún verður að hemja til að leggja sitt af mörkum í baráttunni við verðbólguna. Morgunblaðið segir aukið aðhald í ríkisrekstri blasa við í fjármálaáætlun, sem lögð verður fram á Alþingi á morgun. Fréttablaðið hefur eftir Katrínu Jakobsdóttur forsætisráðherra að aukið aðhald geti þýtt fækkun ríkisstarfsmanna og fækkun verkefna ríkisins. Fréttablaðið vitnar til nýlegrar skýrslu ráðgjafafyrirtækisins Intellecon, sem unnin var fyrir Félag atvinnurekenda. Á meðal niðurstaðna hennar er að starfsmönnum ríkisins og sveitarfélaga fjölgaði um 21,4% á sex ára tímabili, 2015-2021. Á sama tíma fjölgaði fólki á almennum vinnumarkaði um 3%. Það er út af fyrir sig áhyggjuefni. Talsmenn opinberra starfsmanna hafa í kjölfar útgáfu skýrslunnar reynt að útmála hana sem einhvers konar árás á grunnþjónustu hins opinbera; heilbrigðis-, mennta- og velferðarkerfið. Það er fjarri sanni. í skýrslunni kemur skýrt fram, eins og tekið var fram í frétt Fréttablaðsins í morgun, að langmesta fjölgun starfsmanna undanfarin ár er í opinberri stjórnsýslu, þ.e. ekki í mennta- eða heilbrigðiskerfinu heldur ýmsum öðrum stofnunum. Þar fjölgaði starfsmönnum hins opinbera um 4.600 á áðurnefndu tímabili, eða um heil sextíu prósent! Hærri laun í opinberri stjórnsýslu en víðast á vinnumarkaði Önnur meginniðurstaða skýrslunnar er að í opinberri stjórnsýslu eru laun orðin betri en almennt gerist á almennum vinnumarkaði. „Þegar borið er saman meðaltal greiddra launa í einkennandi greinum hins opinbera og hjá öðrum starfsstéttum sést að þau eru töluvert hærri hjá þeim er starfa við opinbera stjórnsýslu en í flestum öðrum atvinnugreinum. Munar þar um 12% á meðaltali allra starfsgreina,“ segir í skýrslu Intellecon. Í niðurstöðum skýrslunnar segir enn fremur: „Laun hjá hinu opinbera eru orðin samkeppnisfær við almenna markaðinn. Greidd laun í opinberri stjórnsýslu eru almennt mun hærri en í flestum öðrum starfsgreinum.“ Gögnin sem Intellecon greindi staðfesta í raun aðeins það sem við hjá FA höfum heyrt í vaxandi mæli frá félagsmönnum okkar undanfarin ár; að einkafyrirtæki eiga orðið í mesta basli með að keppa um starfsfólk við hið opinbera. Launin eru sambærileg eða betri, lífeyrisréttindin til framtíðar þau sömu, vinnutíminn mun þægilegri. Þetta þarf ekki að vera alslæmt – auðvitað þarf hið opinbera að geta fengið hæft starfsfólk, rétt eins og einkageirinn. En sú spurning vaknar óneitanlega þegar þessar staðreyndir liggja fyrir, hvort líka sé ástæða til að opinberir starfsmenn njóti mun ríkara starfsöryggis en almennir launþegar. Sú er raunin ef við höldum áfram að vera með tvískipta löggjöf um réttindi og skyldur fólks á vinnumarkaði þrátt fyrir að kjörin hafi verið jöfnuð eins og raun ber vitni. Starfsmannalöggjöfin stendur í vegi fyrir hagræðingu Samkvæmt lögunum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna njóta þeir langtum ríkari uppsagnarverndar en launþegar á almennum vinnumarkaði. Ekki er hægt að segja upp starfsmanni nema veita honum áminningu fyrst – og það er ákaflega óalgengt. Jafnvel fólki sem hefur yfirfært á starfið hina göfugu hugmyndafræði úr íþróttunum um að það skipti ekki öllu máli að vinna, heldur að vera með, er sjaldnast sagt upp fyrir að afkasta litlu. Fullyrða má að ríkisstarfsmaður sé ekki áminntur nema fyrir alvarleg afglöp í starfi. Við það bætist að ákvarðanir um ráðningu og uppsögn opinberra starfsmanna eru í raun stjórnvaldsákvarðanir, sem gerir starfsmannahald hjá hinu opinbera gríðarlega þungt í vöfum. Kannanir á meðal forstöðumanna ríkisstofnana hafa ítrekað sýnt að þeir telja lögin um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins standa í vegi fyrir skilvirkni, hagræðingu og bættri þjónustu í opinberum rekstri. Flestir sem rekið hafa einkafyrirtæki hafa kynnzt þeim erfiða veruleika að þurfa jafnvel að segja upp góðum starfsmönnum vegna þess að illa gengur í rekstrinum og enginn kostur er annar en að lækka kostnað. Hjá hinu opinbera er það hins vegar svo að þótt gerð sé krafa á stofnanir um hagræðingu geta þær í raun ekki sagt fólki upp – nema þá með trixum eins og að leggja niður stofnanir og störf. Breyting á lagarammanum er lykill að árangri Breyting á þessum lagaramma er algjört lykilatriði ef hagræðing í ríkisrekstrinum á að skila árangri. Það þurfa að gilda almennar reglur hjá ríkinu sem koma í veg fyrir að t.d. frændhygli eða pólitísk tengsl spili inn í mannaráðningar og starfsmannahald, en að öðru leyti ættu að gilda sömu reglur um ráðningar og starfslok og á almenna vinnumarkaðnum. Slíkt myndi gera ríkisreksturinn hagkvæmari, skilvirkari og sveigjanlegri – og auðvelda mjög hagræðingu þegar hennar er þörf, eins og einmitt núna í glímunni við verðbólguna. Fækkun starfsmanna, án lagabreytingar, þýðir að um er að ræða náttúrulega fækkun án þess að ráðið sé nýtt og öflugt fólk. Þannig haldast þeir í starfi sem mögulega valda því ekki og fært fólk sem vill starfa hjá hinu opinbera kemst ekki að. Ef gerð er breyting á þeim reglum sem gilda um uppsagnir er stjórnendum hjá ríkinu hins vegar gert auðveldara fyrir að fækka um hina óhagkvæmu starfsmenn til að ná fram hagræðingu og jafnvel ráða inn aðra starfsmenn sem eru líklegir til að auka afköst og bæta þjónustu viðkomandi stofnana. Svona eins og gerist í fyrirtækjum á almennum markaði. Ef forsætisráðherra er alvara með að það þurfi að fækka starfsmönnum hjá ríkinu og lækka útgjöld ætti hún að beita sér fyrir breytingum á starfsmannalöggjöfinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda.
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun
Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar
Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar
Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar
Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar
Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun