Skoðun

MS enn í einelti

Ögmundur Jónasson skrifar
Samkeppniseftirlitið hefur frá því sú stofnun varð til, haft hin meira en lítið vafasömu Bændasamtök í sigti. Frægt varð þegar samtökin voru sektuð fyrir að leyfa umræðu um afkomu bænda og verðlagsmál á þingi sínu. Slíkt flokkaðist að mati eftirlitsins undir verðsamráð sem á að vera alveg bannað þegar bændur eiga í hlut. Við hljótum að bíða þess að verkalýðssamtökunum, sem Margaret Thatcher, járnfrúin breska, kallaði verstu einokunarfyrirbæri samfélagsins, verði sektuð fyrir að efna til funda um hvernig megi samræma kröfur um verð fyrir launavinnu. Minna hefur farið fyrir gagnrýni Samkeppnisstofnunar á þann hluta verðmyndunar landbúnaðarafurða sem á sér stað þegar komið er inn fyrir dyr stóru verslanakeðjanna.

Í seinni tíð hefur Mjólkursamsalan, MS, tekið við hlutverki hins illa og er nú nánast í einelti að því ég fæ best séð.

Að skila árangri

En hverjar eru staðreyndirnar? Á Íslandi eru um 660 kúabændur. Þessir 660 einyrkjar hafa komið sér sameiginlega upp samvinnu um fyrirtæki sem heitir MS til að annast milligöngu og vinna afurðir á eins hagkvæman og ódýran máta og mögulegt er fyrir sjálfa sig og neytendur.

Að neytendahliðinni hafa fulltrúar launafólks komið, í gegnum verðlagsnefndir til að ákveða verð á þessum afurðum. Með öðrum orðum, þetta eru lausnir sem byggja á samlegð og samvinnu. Þessi úrræði samvinnu- og jafnaðarsamfélagsins er mörgum þyrnir í auga, sennilega fyrst og fremst af pólitískum ástæðum. Ég leyfi mér hins vegar að spyrja hvort ekki sé rétt að taka niður kreddugleraugun og skoða þetta mál út frá praktískum forsendum og þá fyrst og fremst hagsmunum þeirra sem mest eiga undir því komið að verð á hollustumatvælum sé þeim viðráðanlegt.

Enn um staðreyndir

Fyrirkomulagið sem mjólkurbændur hafa komið á varð ekki til í lagalegu tómarúmi því það hvílir innan lagaumgjarðar, sem sérstaklega var sniðin til að reyna að knýja fram hagræðingu í greininni neytendum og bændum til hagsbóta. Það hefur tekist.

Mjólk og mjólkurafurðir hafa á síðustu tíu árum lækkað að raunvirði um ríflega 20% og varið hag bændanna líka, náð niður kostnaði um þrjá milljarða á ári, tvo milljarða fyrir neytendur og einn milljarð fyrir bændur.

Ef litið er á afkomu fyrirtækjanna í keðjunni frá bændum til neytenda þá hefur afkomu MS verið stýrt með verðlagningu á hráefni og afurðum þannig að hún er rétt liðlega eitt % af veltu í góðu ári, um 300 milljónir af 20 milljarða króna veltu. Hagnaður stærsta smásölurisans, Haga, sem í raun ræður örlögum framleiðslufyrirtækja í matvælaiðnaði, nam um 3,6 milljörðum króna af 76 milljarða veltu. Þetta er munurinn á fákeppnisfyrirtæki á markaði án kvaða og fyrirtæki sem lýtur regluverki og aðhaldi!

Á grundvelli samvinnu hefur bændum tekist að koma vinnslu mjólkurafurða í farveg sem svipar til þess sem gerist með grannþjóðum okkar. Bændur í norðanverðri Evrópu og víðar hafa með sér svipaðan félagsskap og Auðhumla er með hér og hafa þeir samvinnurekstur um mjólkurvinnslu. Þetta hefur alls staðar leitt til samþjöppunar heima fyrir. Síðan hefur opnast samkeppnismarkaður innan ESB með mjólkurvörur en einnig þar hefur hið sama orðið uppi á teningnum hvað vinnslustigið áhrærir, samþjöppun á samþjöppun ofan. Heimafélagið er víðast hvar lang fyrirferðarmest þótt sums staðar hafi þeim fyrirtækjum tekist að hasla sér völl utan eigin landamæra. Þannig er Arla, sem fyrst var samvinnufélag danskra og sænskra kúabænda, orðið með stærstu mjólkurvörufyrirtækjum í Bretlandi og Norður-Þýskalandi. Í þessu samhengi er Mjólkursamsalan á Íslandi að sjálfsögðu dvergvaxin en hefur engu að síður vegna skynsamlegrar félags- og lagaumgjarðar og á grundvelli samvinnu tekist vel upp.

„Frelsiskreddukjaftæði“

Verðstýring í mjólkuriðnaði hefur verið gagnrýnd á forsendum þess sem Þórarinn Eldjárn rithöfundur hefur að vísu í öðru samhengi, kallað „frelsiskreddukjaftæði“. Verðstýringin hefur gengið út á að tryggja sem ódýrasta mjólk. Fulltrúar verkalýðssamtakanna hafa gengið mjög hart fram gagnvart framleiðendum til að halda verðlagi í skefjum en viðleitni þeirra hefur einnig gengið út á að tryggja hag barnafjölskyldna með því að halda mjólkinni á lágmarksverði með verðmillifærslum á milli vöruflokka. Þetta gengur náttúrlega þvert á heilaga ritningu markaðskreddunnar sem segir að verðlag skuli stjórnast alfarið af framleiðslukostnaði hverrar vörutegundar um sig og engar millifærslur leyfðar. Slíkt sé argasti sósíalismi og truflun á lögmálum markaðarins.

Hver er hinn veiki?

Þegar þessi mál voru rædd á Alþingi síðastliðinn vetur voru uppi tvenns konar sjónarmið sem þó áttu það sameiginlegt að vilja vernda „hinn veika“. Annars vegar, hinn veikburða á markaði gegn hinum allsráðandi. Síðan voru hin sem skilgreindu hinn veika sem tekjulítið fólk sem tryggja þyrfti sem allra bestar afurðir á viðráðanlegu verði. Ég var í síðari hópnum og er enn.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 20. júlí




Skoðun

Sjá meira


×