Eftir að hafa verið í hnút í rúm þrjú ár eru nú teikn á lofti um að samningar gætu verið í höfn í makríldeilunni en óformlegt samkomulag hefur náðst milli Íslands og Evrópusambandsins.
Orðið sem notað er yfir samkomulagið er "common understanding" og felur í sér 11,9 prósenta hlutdeild Íslands í heildarstofni makríls. María Damanaki, sjávarútvegsstjóri Evrópusambandsins fékk, samkvæmt heimildum fréttastofu, umboð frá meirihluta aðildarríkja sambandsins til að bjóða Íslendingum 11,9 prósent og var það tilboð fyrst sett fram í október síðastliðnum.
Mikið vatn runnið til sjávar frá upphaflegu tilboði
11,9 prósent af makrílstofninum er býsna nálægt óopinberum samningsmarkmiðum Íslands sem mótuð voru snemma í viðræðuferlinu um makrílinn. Á meðan Tómas H. Heiðar stýrði viðræðunum fyrir Íslands hönd var óopinbert samningsmarkmið íslenskra stjórnvalda 12 prósent af stofninum. Þá þarf 11,9 prósenta hlutdeild núna að skoðast í því samhengi að upphaflegt tilboð Evrópusambandsins og Noregs hljóðaði upp á 3 prósenta hlutdeild Íslands í stofninum. Ljóst er að mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan þá.
Kolbeinn Árnason, framkvæmdastjóri Landssambands íslenskra útvegsmanna, segir að nú sé rétti tíminn til að semja. „Viðbrögðin eru þau að við eigum að halda áfram á þessum grunni og reyna að byggja á þessu, klárt mál,“ segir Kolbeinn.
Að því virtu að þetta er flökkustofn og við vitum ekki hversu lengi hann verður í íslenskri efnahagslögsögu væru þá 11,9 prósent viðunandi? „Við höfum hugsað þetta út frá þessum vinkli, meðal annars. Þess vegna hefur verið umræða um aðgang að lögsögum annarra ríkja til að tryggja að hægt sé að nýta þennan stofn hvort sem göngumynstrið helst eða ekki. (...) Ég held að við höfum þokast töluvert áleiðis. Við byrjuðum með aðilana mjög langt frá hvor öðrum. Við vorum að krefjast þess að fá 16-17 prósent í upphafi og okkur var ekki boðið meira en 3 prósent. Ef að þetta er á borðinu þá hafa allir aðilar þurft að gefa eitthvað eftir, en það er klárlega kominn grundvöllur til að reyna að loka þessu.“
Það sem stendur eiginlegum samningi fyrir þrifum núna er að Norðmenn telja þetta allt of mikið og hafa þarlend stjórnvöld sett sig upp á móti því að Íslendingar fái slíka hlutdeild í stofninum. Þá hafa Færeyingar einnig gert að margra mati óraunhæfar kröfur um hlutdeild í stofninum og hafa farið fram á 15 prósenta hlutdeild.
Óformlegt samkomulag um 11,9 prósenta hlutdeild Íslands í stofninum er samt talsvert frá þeim 16 prósentum sem Íslendingar hafa veitt á síðustu árum af ráðgjöf Alþjóða hafrannsóknarráðsins.
Einn af þremur mikilvægustu stofnunum
Á aðeins örfáum árum hefur makríllinn orðið einn af þremur mikilvægustu fiskistofnunum við Ísland. Árið 2005 var fyrst skráður makrílafli í íslenskri lögsögu þó að íslensk skip hafi ekki byrjað að veiða makríl markvisst fyrr en árið 2007. Í fyrstu fór stærstur hluti aflans í bræðslu en frá árinu 2010 hefur meirihluti aflans verið frystur til manneldis.
Makríllinn er gríðarlega verðmætur fyrir þjóðarbúið en samanlagt útflutningsverðmæti makrílafurða nam samtals rúmlega 50 milljörðum króna á síðustu tveimur árum.
