Frjáls fákeppni Guðmundur Andri Thorsson skrifar 1. maí 2017 07:00 Undir lok 15. aldar var kveðinn upp hér á landi svonefndur Píningsdómur, sem reyndar var kenndur við hirðstjóra Dana hér á landi, Diðrik Píning, en ekki þá pínu fyrir land og þjóð sem dóminum fylgdi. Þéttbýlismyndun stöðvuð Dómurinn kom í kjölfar sáttargjörðar milli Englendinga og Dana um verslunarmál og fiskveiðar, en 15. öldin hefur verið kölluð „Enska öldin“ í sögubókum vegna mikilli umsvifa og áhrifa Englendinga á Íslandi. Þessar þjóðir höfðu barist um aðganginn að íslenskum auðlindum og verslun við landsmenn og blönduðust þýskir Hansakaupmenn inn í þau átök. Samkvæmt sáttinni máttu enskir kaupmenn halda áfram að stunda fiskveiðar og verslun á Íslandi, og greiddu Danakonungi skatt á sjö ára fresti. Íslenskir höfðingjar og stórbændur hér voru hins vegar óánægðir með þessa sátt og samþykktu á alþingi lög sem kennd voru við danska hirðstjórann. Samkvæmt þessum dómi var enskum kaupmönnum meinuð veturseta og þeir máttu ekki hafa Íslendinga í þjónustu sinni; að auki var að finna í dómnum ákvæði þess efnis að þeir landsmenn sem ekki hefðu efni á að reisa sér sitt bú skyldu vera í vist hjá bændum. Þar með slógu íslenskir stórbændur tvær flugur í einu höggi: þeir komu í veg fyrir þéttbýlismyndun við sjávarsíðuna kringum kaupmenn, eins og þegar var tekið að örla á – og tryggðu sér vinnuafl sem varla var betur sett en þrælar. Það fólk sem náði þó að nurla sér nægilega miklu saman til að losna úr þessari ánauð átti í vændum heiðahokur á borð við það sem lýst er í Sjálfstæðu fólki. Píningsdómur átti eftir að hafa langvinnar og afdrifaríkar afleiðingar fyrir þróun íslensks samfélags og áhrifa hans gætir enn. Viðskiptaþegnar Þessara áhrifa gætir í hugarfari. Við erum einkennilega lítilþægir neytendur, miðað við það hversu síóánægð við erum með þingmennina okkar – sem við kjósum sjálf. Þegar kemur hins vegar að samræmdum hækkunum olíufélaga, tryggingafélaga, matvörukaupmanna og byggingavöruverslana þá taka Íslendingar því ævinlega með nokkurs konar forlagahyggju, eins og dýrtíð sé eitt grundvallarlögmál tilverunnar. Það örlar á gömlum undirdánugheitum og við beygjum okkur bljúg undir frámunalega gjaldtöku sem fer fram í skjóli samráðs og þeirra frjálsu fákeppni sem íslenskir kapítalistar hafa sérhæft sig í. Þessara áhrifa gætir í því viðhorfi stórfyrirtækjanna að við séum ekki viðskiptavinir heldur fremur viðskiptaþegnar – gott ef ekki viðskiptahjú. Hér hefur þróast einkennileg tegund af viðskiptalegu vistarbandi þar sem við, almennir borgarar, erum í vist hjá einhverju olíufélaginu, tryggingafélaginu eða matvörurisanum. Þessara áhrifa gætir í því að lífeyrissjóðirnir sem við launafólk greiðum í eru notaðir í valdabrölti einstaklinga; og þar sitja fulltrúar atvinnurekenda í stjórnum. Þeir voru notaðir blygðunarlaust til að taka þátt í fjárglæfraævintýrum áranna fyrir Hrun, en hafa eftir Hrun fjárfest í fyrirtækjum sem hafa hagsmuni af háu matarverði og húsnæðisskorti. Þessara áhrifa gætir í þróun stjórnmála. Íslensk alþýða hefur ekki nýtt samtakamátt sinn til raunverulegra áhrifa í stjórnmálum hér á landi. Hér hafa að vísu starfað tugir lítt skipulagðra smáflokka sem jafnan eru stofnaðir til að sameina jafnaðarmenn, og hafa forystumenn verið fundvísir á ný og ný sundrungarefni í því augnamiði, ný og ný tilbrigði að sameinast um í sífellt smærri sérfylkingum. Þessara áhrifa gætir í því að félagshyggja er óþroskuð hér og hefur ekki náð að setja mark sitt á íslenskt samfélag eins og hún hefur gert á öðrum Norðurlöndum þar sem flokkar jafnaðarmanna fengu atkvæði stuðningsmanna sinna í kosningum. Kaupfélögin voru á sínum tíma þjóðþrifafyrirtæki en þau þróuðust yfir í að vera auðhringur sem hafði lamandi áhrif á atvinnulíf þeirra bæja sem hann stjórnaði og ekki öll kurl komin til grafar um það í hvaða vösum verðmæti SÍS enduðu. Nema nú er sem sagt amerískt KRON að fara að hefja hér starfsemi – Costco, kaupfélag Ameríku og nágrennis, gæti kallast KAN á íslensku. Höfðingjar og stórbændur nútímans eru í óða önn að búa sig undir samkeppnina með því að kaupa það fáa sem þeir eiga ekki nú þegar. Vonandi á hinu ameríska kaupfélagi eftir að vegna vel hér og afla margra félaga. Þrátt fyrir allt hefur okkur borið þangað að ólíklegt er að nýr Píningsdómur verði settur til að stöðva starfsemi þess. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Þarf heppni til að fæðingarorlof með fjölbura gangi upp? Margrét Finney Jónsdóttir Skoðun Kvöldstund á öldrunarspítalanum Sigrún Þorgrímsdóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Opið bréf til Ásmundar Einars barnamálaráðherra Brynjar Bragi Einarsson Skoðun Þetta er tómarúmið ykkar Eva Dögg Jón Kaldal Skoðun Ósýnilegir sjúkdómar: Eva fékk ristilkrabbamein fertug Eva Gunnarsdóttir Skoðun Sjókvíeldi: aðför gegn náttúrunni Daníel Þröstur Pálsson Skoðun 100 ára afmæli lýðveldisins Íslands Margrét Tryggvadóttir Skoðun Skerðingargildra eldra fólks Viðar Eggertsson Skoðun Árangursríkur þingvetur skilar samfélaginu í rétta átt Ágúst Bjarni Garðarsson Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til Ásmundar Einars barnamálaráðherra Brynjar Bragi Einarsson skrifar Skoðun Sjókvíeldi: aðför gegn náttúrunni Daníel Þröstur Pálsson skrifar Skoðun Þarf heppni til að fæðingarorlof með fjölbura gangi upp? Margrét Finney Jónsdóttir skrifar Skoðun Árangursríkur þingvetur skilar samfélaginu í rétta átt Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun 100 ára afmæli lýðveldisins Íslands Margrét Tryggvadóttir skrifar Skoðun Skerðingargildra eldra fólks Viðar Eggertsson skrifar Skoðun Þetta er tómarúmið ykkar Eva Dögg Jón Kaldal skrifar Skoðun 1969 Tómas A. Tómasson skrifar Skoðun Víða búið að brúa umönnunarbilið Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Ósýnilegir sjúkdómar: Eva fékk ristilkrabbamein fertug Eva Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Ísland er einstakt: Ísland dettur ekki úr tísku nema við leyfum því að detta úr tísku Anna Kristín Kristjánsdóttir,Selma Rut Þorsteinsdóttir,Hrafn Gunnarsson,Högni Högnason,Hafsteinn Sv. Hafsteinsson skrifar Skoðun Dugði Írum og Dönum skammt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Áfengisumræða? Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Takk fyrir tímamótafrumvörp í þágu mannréttinda og örorku- og endurhæfingarlífeyristaka! Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tímamót í örorku- og endurhæfingarmálum - takk VG, takk ríkisstjórn Steingrímur J. Sigfússon skrifar Skoðun Litróf mannkyns og tækifærin til að víkka sjóndeildarhringinn Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tíu góð ráð fyrir ferðalagið Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Árás á lýðræðið í landinu: Íslenskað streymi eða ekki! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Sterkari grunnskóli með gjaldfrjálsum skólamáltíðum Orri Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Örfá orð um Mannréttindastofnun Íslands Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Öryrkjar í fjötrum fátæktar Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Aðgangur krakka að efni á íslensku versnar stöðugt Sverrir Norland skrifar Skoðun Lagareldi í lagalegu tómarúmi Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Ástand í leikskólamálum? Nicole Leigh Mosty skrifar Skoðun Kvöldstund á öldrunarspítalanum Sigrún Þorgrímsdóttir skrifar Skoðun Ráðherra ber mikla ábyrgð Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa ekki hug á inngöngu í ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hækkum lágmarkið Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Fjölskylduparadís Samfylkingarinnar í Reykjavík? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Verbúðin í boði VG! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Undir lok 15. aldar var kveðinn upp hér á landi svonefndur Píningsdómur, sem reyndar var kenndur við hirðstjóra Dana hér á landi, Diðrik Píning, en ekki þá pínu fyrir land og þjóð sem dóminum fylgdi. Þéttbýlismyndun stöðvuð Dómurinn kom í kjölfar sáttargjörðar milli Englendinga og Dana um verslunarmál og fiskveiðar, en 15. öldin hefur verið kölluð „Enska öldin“ í sögubókum vegna mikilli umsvifa og áhrifa Englendinga á Íslandi. Þessar þjóðir höfðu barist um aðganginn að íslenskum auðlindum og verslun við landsmenn og blönduðust þýskir Hansakaupmenn inn í þau átök. Samkvæmt sáttinni máttu enskir kaupmenn halda áfram að stunda fiskveiðar og verslun á Íslandi, og greiddu Danakonungi skatt á sjö ára fresti. Íslenskir höfðingjar og stórbændur hér voru hins vegar óánægðir með þessa sátt og samþykktu á alþingi lög sem kennd voru við danska hirðstjórann. Samkvæmt þessum dómi var enskum kaupmönnum meinuð veturseta og þeir máttu ekki hafa Íslendinga í þjónustu sinni; að auki var að finna í dómnum ákvæði þess efnis að þeir landsmenn sem ekki hefðu efni á að reisa sér sitt bú skyldu vera í vist hjá bændum. Þar með slógu íslenskir stórbændur tvær flugur í einu höggi: þeir komu í veg fyrir þéttbýlismyndun við sjávarsíðuna kringum kaupmenn, eins og þegar var tekið að örla á – og tryggðu sér vinnuafl sem varla var betur sett en þrælar. Það fólk sem náði þó að nurla sér nægilega miklu saman til að losna úr þessari ánauð átti í vændum heiðahokur á borð við það sem lýst er í Sjálfstæðu fólki. Píningsdómur átti eftir að hafa langvinnar og afdrifaríkar afleiðingar fyrir þróun íslensks samfélags og áhrifa hans gætir enn. Viðskiptaþegnar Þessara áhrifa gætir í hugarfari. Við erum einkennilega lítilþægir neytendur, miðað við það hversu síóánægð við erum með þingmennina okkar – sem við kjósum sjálf. Þegar kemur hins vegar að samræmdum hækkunum olíufélaga, tryggingafélaga, matvörukaupmanna og byggingavöruverslana þá taka Íslendingar því ævinlega með nokkurs konar forlagahyggju, eins og dýrtíð sé eitt grundvallarlögmál tilverunnar. Það örlar á gömlum undirdánugheitum og við beygjum okkur bljúg undir frámunalega gjaldtöku sem fer fram í skjóli samráðs og þeirra frjálsu fákeppni sem íslenskir kapítalistar hafa sérhæft sig í. Þessara áhrifa gætir í því viðhorfi stórfyrirtækjanna að við séum ekki viðskiptavinir heldur fremur viðskiptaþegnar – gott ef ekki viðskiptahjú. Hér hefur þróast einkennileg tegund af viðskiptalegu vistarbandi þar sem við, almennir borgarar, erum í vist hjá einhverju olíufélaginu, tryggingafélaginu eða matvörurisanum. Þessara áhrifa gætir í því að lífeyrissjóðirnir sem við launafólk greiðum í eru notaðir í valdabrölti einstaklinga; og þar sitja fulltrúar atvinnurekenda í stjórnum. Þeir voru notaðir blygðunarlaust til að taka þátt í fjárglæfraævintýrum áranna fyrir Hrun, en hafa eftir Hrun fjárfest í fyrirtækjum sem hafa hagsmuni af háu matarverði og húsnæðisskorti. Þessara áhrifa gætir í þróun stjórnmála. Íslensk alþýða hefur ekki nýtt samtakamátt sinn til raunverulegra áhrifa í stjórnmálum hér á landi. Hér hafa að vísu starfað tugir lítt skipulagðra smáflokka sem jafnan eru stofnaðir til að sameina jafnaðarmenn, og hafa forystumenn verið fundvísir á ný og ný sundrungarefni í því augnamiði, ný og ný tilbrigði að sameinast um í sífellt smærri sérfylkingum. Þessara áhrifa gætir í því að félagshyggja er óþroskuð hér og hefur ekki náð að setja mark sitt á íslenskt samfélag eins og hún hefur gert á öðrum Norðurlöndum þar sem flokkar jafnaðarmanna fengu atkvæði stuðningsmanna sinna í kosningum. Kaupfélögin voru á sínum tíma þjóðþrifafyrirtæki en þau þróuðust yfir í að vera auðhringur sem hafði lamandi áhrif á atvinnulíf þeirra bæja sem hann stjórnaði og ekki öll kurl komin til grafar um það í hvaða vösum verðmæti SÍS enduðu. Nema nú er sem sagt amerískt KRON að fara að hefja hér starfsemi – Costco, kaupfélag Ameríku og nágrennis, gæti kallast KAN á íslensku. Höfðingjar og stórbændur nútímans eru í óða önn að búa sig undir samkeppnina með því að kaupa það fáa sem þeir eiga ekki nú þegar. Vonandi á hinu ameríska kaupfélagi eftir að vegna vel hér og afla margra félaga. Þrátt fyrir allt hefur okkur borið þangað að ólíklegt er að nýr Píningsdómur verði settur til að stöðva starfsemi þess.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Ísland er einstakt: Ísland dettur ekki úr tísku nema við leyfum því að detta úr tísku Anna Kristín Kristjánsdóttir,Selma Rut Þorsteinsdóttir,Hrafn Gunnarsson,Högni Högnason,Hafsteinn Sv. Hafsteinsson skrifar
Skoðun Takk fyrir tímamótafrumvörp í þágu mannréttinda og örorku- og endurhæfingarlífeyristaka! Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Tímamót í örorku- og endurhæfingarmálum - takk VG, takk ríkisstjórn Steingrímur J. Sigfússon skrifar
Skoðun Litróf mannkyns og tækifærin til að víkka sjóndeildarhringinn Matthildur Björnsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun