Íbúar ganga til atkvæða 22. nóvember 2006 00:01 Íbúalýðræði er eitt af þeim hugtökum sem gjarnan er gripið til á tyllidögum. Með réttu má halda fram að þróun hafi átt sér stað í átt til íbúalýðræðis. Grenndarkynning og réttur íbúa til athugasemda við auglýst deiliskipulag eru dæmi um það. Hins vegar er afar sjaldgæft að almenningur taki með beinum hætti þátt í ákvarðanatöku stjórnvalds með því að greiða atkvæði um tiltekið mál. Þjóðaratkvæðagreiðsla þekkist varla á Íslandi og hefur ekki átt sér stað síðan stjórnarskrárbreytingin sem leiddi til stofnunar lýðveldisins var samþykkt fyrir meira en 60 árum. Síðan hefur þjóðin í heild ekki komið að ákvarðanatöku stjórnvalda með beinum hætti. Íbúar einstakra sveitarfélaga hafa í beinni kosningu að samþykkt eða fellt sameiningar sveitarfélaga. Sömuleiðis hafa íbúar sveitarfélaga greitt atkvæði um hundahald og ákvörðun um að koma á fót áfengisútsölu. Reykvíkingar gengu til atkvæða árið 2001 um það hvort flugvöllurinn skyldi vera áfram í Vatnsmýri eftir árið 2016 þegar núverandi aðalskipulag fellur úr gildi. Innan við 40 prósent borgarbúa tóku þátt og voru úrslit atkvæðagreiðslunnar ekki bindandi. Í Hafnarfirði hefur verið ákveðið að ef Alcan leggur fram tillögu um stækkun álvers þá munu íbúar bæjarins greiða atkvæði um málið. Í þessu tilviki koma íbúarnir með beinum hætti að ákvarðanatöku sem skiptir miklu máli fyrir búsetu í sveitarfélaginu. Bygging eða stækkun verksmiðju, uppbygging á nýju iðnaðarsvæði og gerð umfangsmikilla umferðarmannvirkja eru dæmi um framkvæmdir sem virðist liggja beint við að leggja í dóm íbúa. Velta má fyrir sér spurningum eins og hvort ekki hefði átt að spyrja Reyðfirðinga um byggingu álvers og Reykvíkinga uppbyggingu á sjúkrahússtarfsemi við Vatnsmýrina. Hið síðarnefnda er reyndar ekki of seint. Miklu skiptir hvernig atkvæðagreiðslur sem þessar eru lagðar upp. Til þess að íbúalýðræði sé virkt í raun þarf tilgangur og umboð atkvæðagreiðslunnar að vera ljós. Sömuleiðis þarf að liggja fyrir hver lágmarksþátttaka á að vera til þess að skylt sé að virða þá ákvörðun sem tekin er í atkvæðagreiðslunni. Hér þarf einnig að huga að rétti þeirra sem velja að sitja heima við atkvæðagreiðslu. Fólki getur nefnilega verið sama um ákveðna hluti og hefur til þess fullan rétt. Þannig er óraunhæft og raunar ósanngjarnt að búast við sambærilegri þátttöku og í almennum kosningum í beinni atkvæðagreiðslu íbúa til dæmis um tiltekna framkvæmd. Hér verður að viðurkenna vilja þeirra sem vildu taka afstöðu í málinu, jafnvel þótt það sé ekki 2/3 hluti íbúa, hvað þá 3/4 eins og upphaflega var lagt upp með í atkvæðagreiðslu Reykvíkinga um flugvöllinn. Ljóst er að vilji Íslendinga stendur til þess að fá að taka með beinum hætti þátt í vissum stjórnvaldsákvörðunum. Annars vegar er hér um að ræða þjóðaratkvæðagreiðslu um meiriháttar mál sem varða þjóðina alla og hins vegar grenndarmál eða framkvæmdir sem íbúar í tilteknu sveitarfélagi taka ákvörðum um með beinni atkvæðagreiðslu. Ákvörðun bæjarstjórnar Hafnarfjarðar er í takti við þennan vilja og boðar vonandi aukið íbúalýðræði á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Steinunn Stefánsdóttir Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun
Íbúalýðræði er eitt af þeim hugtökum sem gjarnan er gripið til á tyllidögum. Með réttu má halda fram að þróun hafi átt sér stað í átt til íbúalýðræðis. Grenndarkynning og réttur íbúa til athugasemda við auglýst deiliskipulag eru dæmi um það. Hins vegar er afar sjaldgæft að almenningur taki með beinum hætti þátt í ákvarðanatöku stjórnvalds með því að greiða atkvæði um tiltekið mál. Þjóðaratkvæðagreiðsla þekkist varla á Íslandi og hefur ekki átt sér stað síðan stjórnarskrárbreytingin sem leiddi til stofnunar lýðveldisins var samþykkt fyrir meira en 60 árum. Síðan hefur þjóðin í heild ekki komið að ákvarðanatöku stjórnvalda með beinum hætti. Íbúar einstakra sveitarfélaga hafa í beinni kosningu að samþykkt eða fellt sameiningar sveitarfélaga. Sömuleiðis hafa íbúar sveitarfélaga greitt atkvæði um hundahald og ákvörðun um að koma á fót áfengisútsölu. Reykvíkingar gengu til atkvæða árið 2001 um það hvort flugvöllurinn skyldi vera áfram í Vatnsmýri eftir árið 2016 þegar núverandi aðalskipulag fellur úr gildi. Innan við 40 prósent borgarbúa tóku þátt og voru úrslit atkvæðagreiðslunnar ekki bindandi. Í Hafnarfirði hefur verið ákveðið að ef Alcan leggur fram tillögu um stækkun álvers þá munu íbúar bæjarins greiða atkvæði um málið. Í þessu tilviki koma íbúarnir með beinum hætti að ákvarðanatöku sem skiptir miklu máli fyrir búsetu í sveitarfélaginu. Bygging eða stækkun verksmiðju, uppbygging á nýju iðnaðarsvæði og gerð umfangsmikilla umferðarmannvirkja eru dæmi um framkvæmdir sem virðist liggja beint við að leggja í dóm íbúa. Velta má fyrir sér spurningum eins og hvort ekki hefði átt að spyrja Reyðfirðinga um byggingu álvers og Reykvíkinga uppbyggingu á sjúkrahússtarfsemi við Vatnsmýrina. Hið síðarnefnda er reyndar ekki of seint. Miklu skiptir hvernig atkvæðagreiðslur sem þessar eru lagðar upp. Til þess að íbúalýðræði sé virkt í raun þarf tilgangur og umboð atkvæðagreiðslunnar að vera ljós. Sömuleiðis þarf að liggja fyrir hver lágmarksþátttaka á að vera til þess að skylt sé að virða þá ákvörðun sem tekin er í atkvæðagreiðslunni. Hér þarf einnig að huga að rétti þeirra sem velja að sitja heima við atkvæðagreiðslu. Fólki getur nefnilega verið sama um ákveðna hluti og hefur til þess fullan rétt. Þannig er óraunhæft og raunar ósanngjarnt að búast við sambærilegri þátttöku og í almennum kosningum í beinni atkvæðagreiðslu íbúa til dæmis um tiltekna framkvæmd. Hér verður að viðurkenna vilja þeirra sem vildu taka afstöðu í málinu, jafnvel þótt það sé ekki 2/3 hluti íbúa, hvað þá 3/4 eins og upphaflega var lagt upp með í atkvæðagreiðslu Reykvíkinga um flugvöllinn. Ljóst er að vilji Íslendinga stendur til þess að fá að taka með beinum hætti þátt í vissum stjórnvaldsákvörðunum. Annars vegar er hér um að ræða þjóðaratkvæðagreiðslu um meiriháttar mál sem varða þjóðina alla og hins vegar grenndarmál eða framkvæmdir sem íbúar í tilteknu sveitarfélagi taka ákvörðum um með beinni atkvæðagreiðslu. Ákvörðun bæjarstjórnar Hafnarfjarðar er í takti við þennan vilja og boðar vonandi aukið íbúalýðræði á Íslandi.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun