Fastir pennar

Einar Oddur

Umræður um stöðugleika í efnahagsmálum hafa eðlilega tekið mið af þeim óróleika sem verið hefur á fjármálamarkaði síðustu vikur. Lækkun á gengi krónunnar hefur eðlilega vakið upp spurningar um framhaldið.

Því verður ekki haldið fram að þessar hræringar hafi verið ófyrirsjáanlegar. Það sem meira er: Þær eru fullkomlega eðlilegar og nauðsynlegar.

Sannleikurinn er sá að það ástand sem var fyrir hræringarnar var óeðlilegt. Það var dæmi um ójafnvægi sem ekki gat staðist til lengdar. Sú lækkun sem orðið hefur á gengi krónunar er að færa efnahagslífið nær eðlilegu jafnvægi.

Kaupmáttur launa hefur aukist meir en í samkeppnislöndunum og umfram það sem leiða má af aukinni verðmætasköpun. Ástæðurnar eru margvíslegar og ábyrgðin liggur víða. Að hluta til má jafnvel tengja hana áhættuleikurum á erlendum fjármálamörkuðum. En afleiðingin var ójafnvægi sem hlaut að leiðréttast fyrr en síðar.

Einn maður hefur öðrum fremur verið iðinn við kolann að benda stjórnvöldum á hvað betur megi fara varðandi ýmsa þætti er til þeirra friðar heyrir að þessu leyti. Slík aðvörunarorð eru sjaldan til stundarvinsælda fallin. Það er meðal annars vegna þess að þau fela í sér andmæli við launahækkunum sem jafnan má finna réttlætingu fyrir.

Þessi maður er Einar Oddur Kristjánsson. Hann var á sínum tíma höfuðsmiður svonefndrar þjóðarsáttar í kjarasamningum árið 1990 ásamt Guðmundi J. Guðmundssyni. Það samkomulag var grundvöllur sjö ára pólitískrar stöðugleikastefnu í efnahagsmálum.

Árið 1986 var fyrsta tilraunin gerð síðan 1963 til þríhliða samkomulags af þessu tagi milli ríkisvaldsins og beggja aðila vinnumarkaðarins með skattalækkunum. Sú tilraun tókst ekki sem skyldi, einkum vegna þess að skattar á bílum voru lækkaðir of mikið. Það leiddi til þenslu og óraunhæfs gengis krónunnar.

Nokkuð fráhvarf varð frá stöðugleikastefnunni árið 1997. Þá voru gerðir opinberir kjarasamningar sem ekki var full innistæða fyrir og gengi krónunnar var í framhaldinu haldið uppi með handafli um nokkurn tíma. Það leiddi til óhjákvæmilegra leiðréttinga síðar.

Síðan var gengi krónunnar látið fljóta og Seðlabankanum falið að halda niðri verðbólgu með peningamarkaðsaðgerðum. Það þýðir vaxtahækkunum. Í alþjóðlega opnu hagkerfi er það mikil áraun. Þess var ekki að vænta að þetta eitt nægði til þess að halda jafnvægi.

Ríkissjóður hefur sannarlega verið rekinn með meiri afgangi en ríkissjóðir samkeppnislandanna. Í því samhengi verður hins vegar að hafa í huga að sá tekjuafgangur á fyrst og fremst rætur í viðskiptahallanum, en hann er ekki alfarið raunhæfur tekjugrundvöllur til framtíðar.

Næstum þrír hlutar af hverjum fjórum í útgjöldum ríkissjóðs eru laun. Einar Oddur hefur sennilega lært það af sameiginlegri reynslu með Guðmundi J. Guðmundssyni að launahækkanir sem ekki eru reistar á krónum sem raunveruleg verðmætasköpun stendur að baki þjóna ekki hagsmunum þeirra sem lægst hafa launin þegar til lengdar lætur.

Þessi næmi skilningur á forsendum stöðugleikastefnunnar og náin kynni við þá sem eldurinn brennur heitast á eru ugglaust hvatinn að aðvörunarræðum þingmannsins. Bæði reynsla og rök sýna að þær eru gildar.






×