Grasrótin tekur við sér Jón Kaldal skrifar 3. desember 2008 07:00 Í krísufræðunum þykir mikilvægt að uppfylla nokkur grunnskilyrði þegar hamfarir ríða yfir. Meðal þess sem skiptir hvað mestu máli er annars vegar heiðarleg og hröð upplýsingagjöf og hins vegar að virkja fólk til góðra verka með því að láta ganga út skýr skilaboð um hvernig hægt er að leggja hönd á plóg við ófyrirséðar erfiðar aðstæður. Að baki þessum tveimur atriðum er einföld og auðskiljanleg hugmyndafræði. Óvissa eykur á glundroða og þegar fólk upplifir sig að auki sem algjörlega áhrifa- og verklausa farþega í ferð sem enginn veit hvert liggur, er það ávísun á djúpa vanmáttartilfinningu. Það þarf ekki að fara mörgum orðum um að hvort tveggja, glundroði og vanmáttur, flækist mjög fyrir því að koma á nauðsynlegu jafnvægi, svo hægt sé að láta sem flest hjól fara að snúast á nýjan leik. Nokkur batamerki má greina á vinnu stjórnvalda við að uppfylla þessi tvö grunnatriði: að upplýsa og virkja. En því miður vantar enn töluvert upp á þá afgerandi forystu og leiðsögn sem er nauðsynleg. Á góðum dögum, og reyndar líka þeim slæmu, er gjarnan rætt um sérstöðu íslensku þjóðarsálarinnar. En þegar allt kemur til alls er þó munurinn á okkur og öðrum þjóðum sáralítill. Grunnþarfirnar eru víðast þær sömu: Að hafa í sig og á og þak yfir höfuðið. Þegar þessum þáttum er ógnað verða vandræði. Eitt er þó það einkenni, sem er kannski ekki alveg séríslenskt, en einkennir þó okkur í meira mæli en flestar aðrar þjóðir. Þetta er svokallað langlundargeð og lýsir sér í því að fólk er tilbúið að láta ýmislegt yfir sig ganga áður en það bregst við. Það má líka kalla þetta æðruleysi, sem hefur örugglega greypst inn erfðamengi þjóðarinnar í miskunnarlausu nábýli við náttúruöflin, áður en hitaveita og samgöngur tuttugustu aldarinnar komu til sögunnar. Það var væntanlega æðruleysið sem réð ferðinni við upphaf hrunsins og olli því að fólk streymdi ekki strax út á götur og hóf hatrammar mótmælaaðgerðir, eins og ungur spænskur skiptinemi við Háskóla Íslands, sagði í viðtali við einhvern fjölmiðilinn að hefði gerst í hans heimalandi, þar sem hitastig blóðsins er hærra. Langlundargeðið er auðvitað einn af styrkleikum okkar sem hóps; að halda jafnvægi við óvæntar aðstæður er dýrmætur eiginleiki. Gallinn við þetta lundarfar er á hinn bóginn að því hefur fylgt fullmikil þolinmæði gagnvart axarsköftum þeirra sem fara með völdin. Fyrir vikið hefur myndast ákveðin hefð fyrir því að menn axla ekki ábyrgð á mistökum sínum. Og það mun ekki breytast fyrr en þjóðin sjálf breytir afstöðu sinni og hættir að leyfa þeim sem eiga að bera ábyrgð, að víkja sér undan henni. Það eru ýmis merki um að slík grundvallarbreyting sé að verða. Grasrótin í samfélaginu hefur tekið hraustlega við sér eins og hefur sést vel á geysiöflugum vikulegum borgarafundum og kraftmiklum mótmælum. Og ekki er síður ánægjulegt að sjálfboðaliðar streyma nú til starfa hjá ýmsum góðgerðastofnunum til að láta gott af sér leiða. Stjórnvöld þurfa að gera miklu meira til að virkja þennan kraft og vilja. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Kaldal Mest lesið Rekin út fyrir að vera kennari Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Vanvirðing við einkaframtakið og verðmætasköpun Bessí Þóra Jónsdóttir Skoðun Með baunabyssu í kennaraverkfalli Ólafur Hauksson Skoðun Við þurfum að tala um Bálstofuna Matthías Kormáksson Skoðun Verðum að rannsaka hvað gerðist í Covid Hildur Þórðardóttir Skoðun Það þarf meiri töffara í okkur Davíð Már Sigurðsson Skoðun Samfylkingin ætlar ekki að hækka tekjuskatt Alma D. Möller Skoðun Treystir þú konum? Hópur 72 kvenna úr sex stjórnmálaflokkum Skoðun Á að banna rauða jólasveininn? Stefán Vagn Stefánsson Skoðun Vegið að framtíð ungs vísindafólks á Íslandi Katrín Möller,Svava Dögg Jónsdóttir Skoðun
Í krísufræðunum þykir mikilvægt að uppfylla nokkur grunnskilyrði þegar hamfarir ríða yfir. Meðal þess sem skiptir hvað mestu máli er annars vegar heiðarleg og hröð upplýsingagjöf og hins vegar að virkja fólk til góðra verka með því að láta ganga út skýr skilaboð um hvernig hægt er að leggja hönd á plóg við ófyrirséðar erfiðar aðstæður. Að baki þessum tveimur atriðum er einföld og auðskiljanleg hugmyndafræði. Óvissa eykur á glundroða og þegar fólk upplifir sig að auki sem algjörlega áhrifa- og verklausa farþega í ferð sem enginn veit hvert liggur, er það ávísun á djúpa vanmáttartilfinningu. Það þarf ekki að fara mörgum orðum um að hvort tveggja, glundroði og vanmáttur, flækist mjög fyrir því að koma á nauðsynlegu jafnvægi, svo hægt sé að láta sem flest hjól fara að snúast á nýjan leik. Nokkur batamerki má greina á vinnu stjórnvalda við að uppfylla þessi tvö grunnatriði: að upplýsa og virkja. En því miður vantar enn töluvert upp á þá afgerandi forystu og leiðsögn sem er nauðsynleg. Á góðum dögum, og reyndar líka þeim slæmu, er gjarnan rætt um sérstöðu íslensku þjóðarsálarinnar. En þegar allt kemur til alls er þó munurinn á okkur og öðrum þjóðum sáralítill. Grunnþarfirnar eru víðast þær sömu: Að hafa í sig og á og þak yfir höfuðið. Þegar þessum þáttum er ógnað verða vandræði. Eitt er þó það einkenni, sem er kannski ekki alveg séríslenskt, en einkennir þó okkur í meira mæli en flestar aðrar þjóðir. Þetta er svokallað langlundargeð og lýsir sér í því að fólk er tilbúið að láta ýmislegt yfir sig ganga áður en það bregst við. Það má líka kalla þetta æðruleysi, sem hefur örugglega greypst inn erfðamengi þjóðarinnar í miskunnarlausu nábýli við náttúruöflin, áður en hitaveita og samgöngur tuttugustu aldarinnar komu til sögunnar. Það var væntanlega æðruleysið sem réð ferðinni við upphaf hrunsins og olli því að fólk streymdi ekki strax út á götur og hóf hatrammar mótmælaaðgerðir, eins og ungur spænskur skiptinemi við Háskóla Íslands, sagði í viðtali við einhvern fjölmiðilinn að hefði gerst í hans heimalandi, þar sem hitastig blóðsins er hærra. Langlundargeðið er auðvitað einn af styrkleikum okkar sem hóps; að halda jafnvægi við óvæntar aðstæður er dýrmætur eiginleiki. Gallinn við þetta lundarfar er á hinn bóginn að því hefur fylgt fullmikil þolinmæði gagnvart axarsköftum þeirra sem fara með völdin. Fyrir vikið hefur myndast ákveðin hefð fyrir því að menn axla ekki ábyrgð á mistökum sínum. Og það mun ekki breytast fyrr en þjóðin sjálf breytir afstöðu sinni og hættir að leyfa þeim sem eiga að bera ábyrgð, að víkja sér undan henni. Það eru ýmis merki um að slík grundvallarbreyting sé að verða. Grasrótin í samfélaginu hefur tekið hraustlega við sér eins og hefur sést vel á geysiöflugum vikulegum borgarafundum og kraftmiklum mótmælum. Og ekki er síður ánægjulegt að sjálfboðaliðar streyma nú til starfa hjá ýmsum góðgerðastofnunum til að láta gott af sér leiða. Stjórnvöld þurfa að gera miklu meira til að virkja þennan kraft og vilja.