Orðin tóm Brynhildur Björnsdóttir skrifar 20. maí 2011 08:00 Orð eru til alls fyrst og orð eru til alls vís. Hvert einasta orð er galdraþula, merkimiði, skýring, sönnun. Og hvert einasta orð er hlaðið merkingu annarra orða. Það skiptir máli hvernig orð eru notuð því með þeim er hægt að breyta heiminum. Þetta vita hagyrðingar og slagorðasmiðir manna best. Auglýsingar gera út á myndmál og slagorð. Sumar setningar greypast í minni okkar og fara þaðan aldrei, samanber Ég vil þín njóta, Toyota og Það er Daloon dagur í dag. Sum eru svo einföld og með svo breiða skírskotun að þau ættu jafnvel ekki að virka en gera það samt, samanber Coke is it og Just do it! Ekki hefur mér vitanlega verið reynt að snara þessum slagorðum á íslensku, en hér er gjöf til málhreinsunarsinna: Kók var það, heillin. Láttu vaða! Orð skipta máli. Sum orð eru á sífelldum flótta í tungumálinu vegna þess að þau eru gengisfelld um leið og þau verða til. Þannig eru orð sem einu sinni áttu að sýna virðingu við þá sem eiga við fötlun að stríða, eins og vangefinn eða þroskaheftur, orðin að háðs- og skammaryrðum. Svo er alltaf verið að búa til ný orð sem hrekjast út í horn, samanber nýlega orðið greindarskertur. Orðið hommi var á tíunda áratugnum almennt skammaryrði en hommarnir tóku orðið sitt og sneru því við með því að nota það sjálfir og með stolti. Nú þýðir orðið hommi samkynhneigður karlmaður, hvort sem samhengið gerir það jákvætt eða neikvætt. Lýsingarorð yfir sterkar upplifanir verða sífellt hástemmdari. Ógeðslega flott, ýkt best. Geðveikt lýsir sérlega jákvæðri upplifun og ánægju með ástand, hluti og fatnað, þótt ekki kannist allir geðsjúklingar við þá upplifun. Æði þýddi einu sinni atferli og síðan geðveiki en er núna hluti af jákvæðu lýsingarorði. Æðislegt! Orð hafa áhrif. Orð móta skoðanir, meðvitað og ómeðvitað. Þess vegna skiptir svo miklu hvernig þau eru notuð. Fyrirsögnin „Eldri menn kaupa kynlífsþjónustu af grunnskólabörnum“ hefur aðra merkingu en „Eldri menn misnota grunnskólabörn og láta þau hafa fé“. „Nauðganir eru glæpir sem við reynum að koma í veg fyrir“ hljómar öðruvísi en „Stígamótakonur magna upp vandamál“. Og „Áætlanir um forsetaframboð í hættu“ leggur allt aðrar áherslur en „Reyndi að nauðga hótelstarfsmanni“. Þeir sem fara með orð fara jafnframt með ábyrgð. Ábyrgð á mótun samfélagsins, á því hvað verða viðteknar venjur, hvað er rétt og hvað er rangt. Orð eru aldrei tóm. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Brynhildur Björnsdóttir Mest lesið Stórveldi eiga hagsmuni en ekki vini: Deilur tveggja NATO ríkja um Grænland Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun „Þetta er algerlega galið“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Vinnulag í rannsóknaverkefnum er ekki vísbending um stjórnarhætti þess sem borgar Haraldur Ólafsson Skoðun Hvernig getum við stigið upp úr sorginni? Birna Guðný Björnsdóttir Skoðun Fersk fyrirheit: máttur nýársheita og skýrra markmiða Árni Sigurðsson Skoðun Er þetta alvöru? Bjarni Karlsson Skoðun Opið bréf til valkyrjanna þriggja Björn Sævar Einarsson Skoðun „Forðastu múslímana,“ sögðu öfgahægrimenn mér Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Opið bréf til forystu Kennarasambands Íslands (KÍ): Endurskoðum aðferðafræði verkfallsins Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun Gott knatthús veldur deilum Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Orð eru til alls fyrst og orð eru til alls vís. Hvert einasta orð er galdraþula, merkimiði, skýring, sönnun. Og hvert einasta orð er hlaðið merkingu annarra orða. Það skiptir máli hvernig orð eru notuð því með þeim er hægt að breyta heiminum. Þetta vita hagyrðingar og slagorðasmiðir manna best. Auglýsingar gera út á myndmál og slagorð. Sumar setningar greypast í minni okkar og fara þaðan aldrei, samanber Ég vil þín njóta, Toyota og Það er Daloon dagur í dag. Sum eru svo einföld og með svo breiða skírskotun að þau ættu jafnvel ekki að virka en gera það samt, samanber Coke is it og Just do it! Ekki hefur mér vitanlega verið reynt að snara þessum slagorðum á íslensku, en hér er gjöf til málhreinsunarsinna: Kók var það, heillin. Láttu vaða! Orð skipta máli. Sum orð eru á sífelldum flótta í tungumálinu vegna þess að þau eru gengisfelld um leið og þau verða til. Þannig eru orð sem einu sinni áttu að sýna virðingu við þá sem eiga við fötlun að stríða, eins og vangefinn eða þroskaheftur, orðin að háðs- og skammaryrðum. Svo er alltaf verið að búa til ný orð sem hrekjast út í horn, samanber nýlega orðið greindarskertur. Orðið hommi var á tíunda áratugnum almennt skammaryrði en hommarnir tóku orðið sitt og sneru því við með því að nota það sjálfir og með stolti. Nú þýðir orðið hommi samkynhneigður karlmaður, hvort sem samhengið gerir það jákvætt eða neikvætt. Lýsingarorð yfir sterkar upplifanir verða sífellt hástemmdari. Ógeðslega flott, ýkt best. Geðveikt lýsir sérlega jákvæðri upplifun og ánægju með ástand, hluti og fatnað, þótt ekki kannist allir geðsjúklingar við þá upplifun. Æði þýddi einu sinni atferli og síðan geðveiki en er núna hluti af jákvæðu lýsingarorði. Æðislegt! Orð hafa áhrif. Orð móta skoðanir, meðvitað og ómeðvitað. Þess vegna skiptir svo miklu hvernig þau eru notuð. Fyrirsögnin „Eldri menn kaupa kynlífsþjónustu af grunnskólabörnum“ hefur aðra merkingu en „Eldri menn misnota grunnskólabörn og láta þau hafa fé“. „Nauðganir eru glæpir sem við reynum að koma í veg fyrir“ hljómar öðruvísi en „Stígamótakonur magna upp vandamál“. Og „Áætlanir um forsetaframboð í hættu“ leggur allt aðrar áherslur en „Reyndi að nauðga hótelstarfsmanni“. Þeir sem fara með orð fara jafnframt með ábyrgð. Ábyrgð á mótun samfélagsins, á því hvað verða viðteknar venjur, hvað er rétt og hvað er rangt. Orð eru aldrei tóm.
Stórveldi eiga hagsmuni en ekki vini: Deilur tveggja NATO ríkja um Grænland Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun
Vinnulag í rannsóknaverkefnum er ekki vísbending um stjórnarhætti þess sem borgar Haraldur Ólafsson Skoðun
Opið bréf til forystu Kennarasambands Íslands (KÍ): Endurskoðum aðferðafræði verkfallsins Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun
Stórveldi eiga hagsmuni en ekki vini: Deilur tveggja NATO ríkja um Grænland Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun
Vinnulag í rannsóknaverkefnum er ekki vísbending um stjórnarhætti þess sem borgar Haraldur Ólafsson Skoðun
Opið bréf til forystu Kennarasambands Íslands (KÍ): Endurskoðum aðferðafræði verkfallsins Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun