Draugagangur í sálinni

Bækur. Kýr Stalíns. Mál og menning. Höfundur: Sofi Oksanen. Þýðing: Sigurður Karlsson.

Sofi Oksanen tók heiminn með trompi með skáldsögunni Hreinsun og að mörgu leyti má segja að Kýr Stalíns sé tilhlaup að þeirri bók.

Söguhetjan Anna er, eins og höfundurinn, hálfeistnesk og hálffinnsk og sú samsetning mótar allt líf hennar og veldur truflunum í sálarlífinu. Það er nefnilega skammarlegt að vera Eisti í Finnlandi. Uppruninn er leyndarmál sem Önnu er af móður sinni uppálagt að kjafta aldrei frá. Eistneskar konur eru hórur í augum Vesturlandabúa, hversu vel sem þær reyna að dulbúa þá staðreynd. Því staðreynd er það að mati móðurinnar og reyndar allra þeirra finsku karlmanna sem við sögu koma. Og skömmin sem fylgir þessari staðreynd, ásamt skelfilegu hjónabandi foreldranna, þránni eftir móðurlandinu, þar sem föðurlandið er fyrir fram á móti henni, og sú bjargfasta vissa að vera annars flokks verður til þess að Anna þróar með sér lystarstol og lotugræðgi. Hún hefur þó allavega stjórn á því hvað fer ofan í hana – og upp úr henni aftur.

Inn í fyrstu persónu frásögn Önnu af lífi sínu í upphafi 21. aldarinnar er fléttað sögum af móður hennar, ömmu og frændfólki í Sovét-Eistlandi frá upphafi innrásar kommúnista og þar til landið fagnar brothættu sjálfstæði. Stef sem Oksanen átti síðar eftir að fullkomna í Hreinsun.

Kýr Stalíns er sláandi lesning. Bæði vegna fordómanna í garð Austur-Evrópubúa sem höfundurinn flettir miskunnarlaust ofan af og eiga sér svo sterka samsvörun á Íslandi í dag að maður dauðskammast sín, en ekki síður vegna lýsinganna á hringrásinni í lífi lotugræðgisjúklings, lýsinga sem ég minnist ekki að hafa lesið annars staðar. Reyndar hefði gjarnan mátt þjappa því efni dálítið, skerpa á því og ydda, en eftir situr engu að síður hrollvekjandi lestrarupplifun sem gleymist ekki svo glatt. Eistnesku kaflarnir eru einnig sláandi og sterkir, en ná þó ekki þeim hæðum sem þær lýsingar náðu í Hreinsun.

Stíll Oksanen er í þýðingu Sigurðar Karlssonar hreinn og beinn og krúsidúllulaus, myndmálið sterkt og persónulýsingar magnaðar. Sérstaklega er ánægjulegt að lesa þýddan texta sem hvergi nokkurs staðar höktir eða ber nokkurn keim af þýðingu.

Kýr Stalíns er ekki stórvirki á borð við Hreinsun en engu að síður mögnuð lesning sem sýnir vesturlenskum lesendum afar óþægilega spegilmynd um leið og hún varpar ljósi á sögu Eista í fortíð og samtíð, opnar nýja sýn á átraskanir og vekur óþyrmilega til umhugsunar um hroka, yfirgang og fordóma sem lifa góðu lífi enn í dag.

Niðurstaða: Sláandi saga sem hristir upp í lesendum og veitir nýja sýn, en er ofurlítið langdregin á köflum.