Há sjálfsvígstíðni meðal þeirra sem glíma við netfíkn

Há sjálfsvígstíðni er meðal fólks sem glímir við tölvu- og netfíkn. Þetta segir Eyjólfur Örn Jónsson sálfræðingur sem hefur sérhæft sig í hjálpa þeim sem glíma við erfiðleika vegna tölvunotkunar sem þeir ráða ekki við. Hann segir vandamálin misjöfn en þeir sem leiti til hans eigi það sameiginlegt að tölvan stjórni lífi þeirra.

Mikill kvíði og einangrun

Flestir eigi það sameiginlegt að hafa einangrast og þróað með sér mikinn kvíða yfir því að takast á við lífið. „Þessu fylgir yfirleitt mikil einangrun, kvíði, félagsfælni og vanlíðan. Lífið einkennist af hræðslu við oft hversdaglegustu hluti, fólk er búið að einangra sig það lengi að hlutir sem við göngum út frá að séu mjög venjulegir eru mjög ógnvekjandi,“ segir Eyjólfur.

Samkvæmt nýjustu skilgreiningum er þó ekki talað um þetta sem tölvufíkn eða netfíkn þar sem það hefur reynst vandasamt að flokka þetta sem fíkn. „Af því þetta passar ekki 100% við að vera fíkn, þetta skarast á við svo margar aðrar raskanir. Í dag er almennt talað um ofnotkun netsins en ekki netfíkn vegna þess að menn hafa átt erfitt með að skilgreina vandann.“

Alltaf eitthvað að gerast 

Hann segir stanslausa virkni vera eitt af einkennum þessa. Það sé alltaf eitthvað að gerast. Sumir séu fastir í tölvuleikjum, aðrir í alls kyns spjalli á netinu, aðrir eru fastir á klámsíðum eða bara að vafra um netið svo eitthvað sé nefnt. „Það er þessi mikla virkni sem er einkennandi. Um leið og fólk vaknar þá er farið í tölvuna eða á eitthvert spjall. Það er alltaf eitthvað að gerast.“

Hann segir fólk oft hætta að lifa utan tölvunnar. „Þetta verður allt lífið þeirra, þau lifa fyrir og í gegnum þetta. Þessi miðill kemur í staðinn fyrir daglegt líf og amstur. Þau missa allan hvata og áhuga á að lifa utan tölvunnar. Þú getur búið þér til alter­ego í tölvunni. Getur verið einhver annar en þú ert í daglegu lífi og það heillar marga. Sumir eru alltaf að spjalla við fólk og standa í þeirri trú að þeir eigi fullt af vinum en hafa svo kannski aldrei hitt neitt af þessu fólki.“

Missa út mikilvægan þroska 

Eyjólfur segir þetta geta verið afar snúið með börn og unglinga þar sem þau hafi oft ekki áhuga á að fá hjálp og telji ekki að um vandamál sé að ræða. Þau geti líka misst út mikilvægan þroska vegna þessa og orðið á eftir jafnöldrum sínum. Sjálfsvíg eru algeng meðal fólks sem glímir við þessi vandamál. 

„Mjög algeng. Því yngri sem einstaklingurinn er þá eiga ákveðin þroskavandamál sér stað. Það eru meiri líkur á að einstaklingur geri hluti sem hann hugsar ekki alla leið. Þegar þessir einstaklingar fara að gera sér grein fyrir því að þeir eru ekki hluti af lífinu og ekki að ná jafnöldrum sínum þá fyllast þeir oft erfiðu þunglyndi og rosalega miklu vonleysi. Það er mjög há sjálfsvígs­tíðni í þessum hóp.“

Grípum of seint inn í 

Hann segir mikilvægt að setja börnum mörk varðandi tölvunotkun og að foreldrar séu vel inni í netnotkun barna sinna. Yfirleitt leiti fólk hjálpar þegar komið er í alltof mikið óefni. „Við erum að grípa of seint inn í. Ég er að hitta foreldra sem eru komnir á þann stað að það er nauðsynlegt að þeir segi upp nettengingunni sinni tímabundið. Út á við virkar það stórkostlegta skrítið en er í raun afleiðing þess að vandamálið er það slæmt og erfitt að takast á við það. Lykilatriðið er að vera innviklaður í líf barnanna sinna, þekkja leikina og vita hvað er að gerast, fylgjast með hvað þau eru að gera í tölvunni.“

Eyjólfur byrjaði að vinna að þessum málum árið 2005 og segir vandann hafa vaxið mikið síðan þá. „Þá var þetta einn og einn. Þetta verður stærra og stærra vandamál með hverju árinu sem líður og tengist inn í vandamál margra.“ Hann segir vinsæla kenningu innan fræðaheimsins núna að um sé að ræða svokallað annars stigs vandamál.

„Þetta er þá ekki frumvandamál heldur byggir þetta á einstaklingi sem er með vandamál fyrir, er einmana, kvíðinn, þunglyndur eða að glímir við eitthvert vandamál. Svo verður þetta innan stórra gæsalappa hans bjargráð til þess að díla við það en það gerir svo vandann miklu miklu verri.“

Með tilkomu snjallsíma og samskiptaforrita á  borð við Facebook, Instagram, Twitter og Snapchat hafa líka orðið til annars konar vandamál þar sem fólk eyðir miklum tímum í þessi forrit. Eyjólfur segir ekki endilega hægt að skilgreina það sem fíkn, heldur sé pælingar núna um að það geti flokkast undir einhvers konar röskun.

„Þar er fólk í flest öllum tilfellum að birta ákveðna glamúr glansmynd af lífi sínu. Það eru fáir sem birta myndir af ruslmat eða sér á nærfötunum. Það eru líka notaðir alls konar filterar til að vera flottari. Þarna er verið að búa til einhverja ákveðna mynd af lífinu, sumir eru fastir í því og eiga erfitt með að lifa eðlilega.“ 

Erfitt að skilgreina

Hann segir vandamálið líka vera flókið því að það sé allt á internetinu. „Það eru allir að nota netið, þegar við erum að nota netið líður okkur eins og við séum að gera eðlilega hluti.“

Eyjólfur segir erfitt að skilgreina nákvæmlega hvenær um vandamál sé að ræða. „Bandarísku viðmiðin miðast við að ef þú ert einhvern tiltekinn tíma á netinu sé það vandamál. En við reynum frekar að skoða hér hvort þetta sé að hafa áhrif á lífið. Þegar þú ert farinn að minnka samskipti fyrir utan tölvuna, skipta hlutum út fyrir tölvuna eða símann, þá þarf að stoppa og grípa inn í.“

Nýtt líf eftir að hann áttaði sig á tölvufíkninni

„Þegar ég prófaði að slökkva á tölvunni þá sá ég lífið í nýju ljósi,“ segir Þorsteinn K. Jóhannsson sem glímt hefur við tölvufíkn.Hann heldur úti vefsíðunni tolvufikn.is þar sem hann hefur safnað saman ýmsum fróðleik og heldur einnig reglulega fyrirlestra þar sem hann segir sögu sína. 

Þegar hann var 34 ára gamall sneri hann við blaðinu og fór að stjórna tölvunotkun sinni í stað þess að láta hana stjórna sér. „Þá bjó ég hjá foreldrum mínum, var stórskuldugur, ómenntaður og átti ekkert nema geðveika tölvu.“ Hann segir fíknina hafa ágerst hjá sér með árunum en í raun hafi það legið fyrir strax þegar hann byrjaði að leika sér í tölvum að þetta yrði vandamál. „Það var þannig strax hjá mér að ekkert annað komst að.“

Þegar hann var 34 ára var hann yfir tölvuleikjadeild BT verslunarinnar og taldi sig vera í draumastarfinu. Það var hins vegar þar sem hann áttaði sig á að hann væri mögulega að missa af lífinu vegna tölvunotkunar sinnar. „Það var miðnætursala á tölvuleik í BT Smáralind þar sem ég vann. Þegar ég horfði yfir hópinn þá brá mér. Þetta voru karlmenn á aldrinum 20-40 ára, allir með bauga, gráir og illa til fara. Þá fór ég að velta fyrir mér hvort ég væri svona líka, þetta hlyti að vera fíkn,“ segir hann.

Í framhaldinu ákvað hann að breyta tölvunotkun sinni. Hann segir það hafa verið erfitt til að byrja með. „Ég fór að sjá lífið í nýju ljósi.“ Hann hætti samt ekki að nota tölvur en gerði það á annan hátt. Fyrst á eftir varð hann þunglyndur. „Ég fór að hugsa hvað ég hafði eytt lífi mínu í. Ég bjó hjá foreldrum mínum, var ekki í sambandi, ómenntaður og átti ekki neitt, nema tölvu.“

Hann ákvað að taka tölvuna úr fyrsta sæti, fór aftur í nám og núna ellefu árum síðar á hann allt annað líf. „Nú er ég búinn að vera ellefu ár í sambúð. Á tvö börn með konunni minni en hún átti tvö börn fyrir. Ég fór í nám og er kennari í dag,“ segir Þorsteinn.

Hann segist þó alls ekki hættur að nota tölvur en hann stýri notkuninni. „Það kemur alveg fyrir að ég detti í það að vera of mikið í tölvunni og þá yfirleitt ef ég er undir miklu álagi. Það gerðist til dæmis í sumar en ég átta mig fljótt. En munurinn er sá að ég veit að ég er tölvufíkill og er fljótur að ná stjórn á því aftur,“ segir Þorsteinn.