Örlaganornin hamingjusama

Herdís Egilsdóttir býr í austurborginni. Hún stendur í dyragættinni og býður blaðamann og ljósmyndara velkomin með bros á vör.

Á heimili Herdísar eru blómvendir í hverju horni. „Ég hélt nemendamót á dögunum, þangað mættu þrjú hundruð fyrrverandi nemendur mínir og foreldrar líka. Ég bauð upp á kaffi og kökur, það var dagskrá, söngur og skemmtilegheit. Ég hef aldrei verið kysst svona mikið á ævinni,“ segir Herdís sem segir að sér þyki vænt um hversu mörg þeirra komu til að hitta hana.

„Og að það skyldi vera í svona fersku minni allt það sem ég var að gera, það þótti mér vænt um,“ segir Herdís og rifjar upp þegar einn fyrrverandi nemenda hennar rakst á hana á leiksýningu.

Áttu eld, frú?

„Ég var í Þjóðleikhúskjallaranum og það er bankað kurteislega í öxlina á mér. Maður með hár ofan í augu, hornspangargleraugu og alskegg, spurði mig: Áttu eld, frú?

Ég svaraði að bragði: Nei, ég reyki ekki enn, Guðmundur minn.

Guðmundur kom á nemendamótið og við rifjuðum þetta upp,“ segir Herdís og hlær.

Hún átti sér enga uppáhaldsnemendur. „Einhvern veginn leit ég þannig á þetta að ég átti þessa unga alla. Hvort sem þau voru erfið í hegðun eða ekki og það var mjög létt fyrir mig,“ segir Herdís sem segist þakklát hlutskipti sínu.

Lét börnin skila skattaskýrslu

„Ég var svo hamingjusöm og er enn, mér finnst örlögin hafa svipt mér í þetta starf. Ég hlakkaði til hvern einasta dag að fara í skólann,“ segir Herdís og segist oft hugsa til fólks sem finni ekki sína fjöl. „Og þurfa að fara vanmetnir í vinnuna og kvíða fyrir vinnudeginum. Það er gæfa að finna það sem getum gert vel,“ segir hún og segir skólastarf með börnum eiga að miða að því að finna þeim þennan stað í veröldinni.

Kennsluaðferðir Herdísar voru um margt merkilegar. Hún hóf að kenna eftir landnámsaðferð sinni árið 1974. Þar sem börnin höfðu það að verkefni að byggja land og koma sér upp mannsæmandi lífsskilyrðum. Börnin, sem voru sjö til átta ára gömul, fengu öll hlutverk þingmanna og fengu að velja og hafna eftir aðstæðum og efnahag, og ræddu ýmis álitamál og hvernig skyldi bregðast við óæskilegum áhrifum og freistingum. Börnin fylltu meðal annars út einfaldar skattaskýrslur, héldu kosningar og ræddu um mikilvæg gildi.

„Þessi hugmynd kom til mín fullmótuð einn daginn. Ég var oft að hugleiða um það hvernig ég gæti fundið einhverja heild til þess að þroska þau og fræða, án þess að mata þau. Það er nefnilega alltaf hægt að fræða börn, en að fræða þau og þroska samtímis, það er það sem er eftirsóknarvert,“ segir Herdís frá.

Kennsluaðferðin er í ætt við það sem Herdís lagði áherslu á. Að það væri nauðsyn að börnunum þætti gaman og spennandi að læra. „Að æfa og læra nauðugur er bara þrældómur. Það lærir enginn neitt á því. Það verður að vera gaman, börnum þykir ekkert gaman í skóla ef kennaranum þykir ekki gaman. Þau eru svo næm. Á meðan kennarinn stendur eins og blys fyrir framan þau, þá gengur vel.

Þessi börn, þau eru svo vitur, þau eru svo vel gerð. Ef þau á annað borð eru heilbrigð þá er svo mikill maður í þeim að þá er hægt að bjóða þeim upp á miklu stærri bita í veislunni en nokkurn grunar,“ segir hún.

Herdís var oft spurð að því hvort henni þætti börnin ekki of ung til að ræða þjóðfélagsmál með þessum hætti. „Ég hef bara einn mælikvarða á það. Fannst þeim gaman? Já. Ég lét engan gata, það var aldrei spurt og einhver þorði ekki að segja neitt.

Þannig fengu börnin svigrúm til að þroska hugmyndir sínar. Ég álít að allt nám eigi að hefja með leik. Börn hafa alltaf valið að leika sig fullorðin og það er hollt fyrir börnin að kynnast málefnum fullorðinna og þar með eru þau að auðga orðaforða sinn til framtíðar, þau verða að auki mjög stolt,“ segir Herdís.

„Það hafa tólf lönd og þjóðir orðið til. Ég er reyndar sannfærð um það að námsaðferðin hentar einnig eldri nemendum. Aðferðin fléttar saman öll námsfög og þróar sterka samfélagsvitund nemenda. Ég byrjaði alla daga á kjarnafögum, lestri, ritun og stærðfræði. Svo kenndi ég eftir landnámsaðferðinni og þá var ég ekkert að skipta mér af stafsetningu barnanna eða öðru. Ég vildi ekki hefta þau, vildi að þau gengju óhikað og óhrædd fram til leiks,“ segir Herdís og bætir við að í þessum kennslustundum hafi það oft gerst að börn sem voru hæggeng í kjarnafögum sköruðu fram úr með landnámsaðferðinni.

„Ég var í því hlutverki að vera verkstjóri og nokkurs konar örlaganorn. Örlög réðu til dæmis því hvar landið þeirra lá og því sem gat komið fyrir sem börnin réðu engu um. Ég gekk til dæmis inn einn kennsludaginn og tilkynnti hópi barna að nokkuð ömurlegt hefði gerst. Ein kind væri horfin. Maður hefði rænt henni. Svo þurftu þau að ræða atburðinn, afleiðingarnar. Þurftu þau fangelsi? Hvernig áttu þau að sanna glæpinn? Svo fóru það að kenna í brjósti um hann og fannst kannski betra að hafa forvarnir. Hvert og eitt lítið atriði sem örlaganornin færði þeim var uppspretta spennandi viðfangsefna,“ segir Herdís frá.

„Svo þótti þeim skemmtilegt að gera skattaskýrslur, ég lagði mikið upp úr því að að með því að skrifa nafnið sitt undir skýrsluna væru þau að leggja drengskap sinn við. Og þá þurftu þau að læra hvaða þýðingu það hefur að vera góður drengur. Að það hefði ekkert að gera með það að vera strákur eða stelpa. Heldur að standa undir nafni, vera heiðarleg manneskja. Þetta verkefni var svo gott fyrir málþroskann. Þau þurftu að nota tungumálið. Það gleymist oft í kennslu í dag. Það er best fyrir mann ef maður ætlar að læra eitthvað, að stunda það,“ segir Herdís sem segist hafa skemmt sér vel við að lesa skattaskýrslur barnanna. Eitt barnanna hafi til dæmis talið fram ellefu gamalmenni á framfæri sínu í von um skattaafslátt.

„Kosningarnar voru stórkostlegar, við héldum þær mjög hátíðlegar. Ég bjó til kjörkassa og atkvæðaseðla og þau fengu að taka ákvarðanir um mikilvæga hluti á eyjunni þeirra.“

Eitt er það sem Herdís lagði einnig mikla áherslu á í störfum sínum. Að svara börnum ekki með óábyrgum hætti. Heldur þannig að það stuðlaði áfram að þekkingarleit þeirra og trausti til hinna fullorðnu.

„Ef maður segir eitthvað út í loftið þegar börnin spyrja okkur að einhverju sem þeim liggur á hjarta að vita þá missa þau traust á okkur. Það má ekki vera svo aumkunarverður að segja: Ég veit það ekki. Eða, það færðu að vita seinna.“

Þau gætu til dæmis spurt: Er guð til? Eða er jólasveinninn til?

Þá þarf maður að vera með eitthvað á takteinunum. Ég svaraði spurningunni um guð svona:

Ég skal segja ykkur það að ég trúi á það góða í heiminum og það góða í okkur sjálfum. Við eigum að nota það góða til að bæta heiminn. Þá verður betra að lifa.

Það eru ekki allir sammála um þetta. Það eru alls kyns trúarbrögð í heiminum, þau heita ólíkum nöfnum. Sem ég veit lítið um. En mér er sama hvað þau heita eða hvar í heiminum þau eru ef það er kærleikurinn sem er undirstaða. Þá finnst mér ekki koma mér við hvað þau heita. Ég get alveg staðið við þetta svar.“