„Fegrunar­að­gerðir bera lítinn árangur enda er vandinn and­legur”

Líkamsskynjunarröskun skilgreinist á ensku sem body dysmorphic disorder, eða BDD sem sumt fólk hefur heyrt um.

„Þar er fólk er heltekið af ímynduðum ágöllum í eigin útliti, til dæmis nefi, húð, vöðvum eða hári. Það getur verið misjafnt eftir tímabilum hvaða líkamshluta áhyggjurnar beinast að, en þær geta líka beinst að fleiri en einum líkamshluta í einu,“ segir Sóley og bætir við:

Fólk reynir að fela það sem um ræðir fyrir öðrum, til dæmis með farða, sólgleraugum eða klæðaburði. 

Fegrunaraðgerðir bera lítinn árangur enda er vandinn andlegur. 

Það kýs auðvitað enginn að festast í þessu feni en fólk getur ekki annað.“

Áskorun fjallar á mannlegan hátt um málin þar sem við tökumst á við okkur sjálf, mál innan fjölskyldunnar, önnur samskipta- og/eða tilfinningatengd mál, veikindi, fíkn, bata, sorg, dauða, aldurstengd mál og fleira.

Í dag fjöllum við um hvernig þráhyggja fyrir útlitinu getur gert okkur vansælli eða jafnvel staðið okkur fyrir þrifum.

Ímyndaðir ágallar og þjáning

Sóley er yfirsálfræðingur Kvíðameðferðarstöðvarinnar og kennari í sérnámi um hugræna atferlismeðferð. Sérsvið Sóleyjar er kvíði og þunglyndi, sem skiljanlega getur fylgt þeim sem glíma við þráhyggju og áráttu.

Sóley hefur áður frætt okkur um þráhyggju og afleiðingar henni tengdar en þess skal getið að til þess að vinna bug á þráhyggju, þarf oft ekki langan tíma undir handleiðslu sálfræðings.

En um hvað snýst útlitsþráhyggja, ef svo má kalla?

Að sögn Sóleyjar snýst þessi tegund þráhyggju um einhverja ,,ímyndaða ágalla“ sem fólk sér í sínu eigin útliti og eru algjörlega á skjön við það sem aðrir sjá.

„Og ef einhverjir ágallar eru, þá eru þeir minniháttar og áhyggjurnar mun meiri en tilefni er til.“

Sóley segir þá sem glíma við þessa þráhyggju vera nokkuð vissa í sinni sök; sannfæringin er algjör hjá sumum á meðan aðrir sjá að áhyggjurnar eru yfirdrifnar.

Mikil orka og tími fer í þessar vangaveltur.

Fólk eyðir miklum tíma í það að pæla í þessum líkamshlutum, bera sig saman við aðra og meirihlutinn er mikið að spegla sig þar sem einblínt er á líkamshlutann sem eykur enn á vanlíðanina. 

Oft fylgir þessu mikil einangrun, depurð og angist.“

Að þessu sögðu er ljóst að ofangreind lýsing á ekki við um fólk nýtur þess að líta vel út og dekstra við útlitið.

„Það er auðvitað mun stærri hópur sem er upptekinn af eigin útliti en það telst ekki vera geðröskun nema það sé farið að skerða lífsgæði og valda þjáningu,“ segir Sóley og bætir við:

„Sumir fara í fegrunaraðgerðir, til dæmis bótox og lipfillers og mín skoðun er sú að á meðan þetta skaðar ekki heilsuna, veitir fólki ánægju og það hefur efni á þessu og finnur sig ekki knúið til að gera þetta af einhverri þráhyggju, þá er það kannski meinlaust.“

Ekki útlitið sem telur þegar á reynir

Sóley segir það ekkert nýtt að fólk eltist við tískufyrirbæri eða það sem telst fallegt hverju sinni.

Það sé líka eðlilegt að áhuginn á útlitinu fylgi vissum æviskeiðum sérstaklega.

„Til dæmis á unglingsárum og svo dvínar það eitthvað, þegar það fer að skipta fólk aðeins minna máli að falla í hópinn.“

Þegar andleg vanlíðan er hins vegar orsökin, eru forsendurnar hins vegar ekki réttar.

„Til dæmis þegar fólk er með lágt sjálfsmat og reynir að bæta það upp með fegrunaraðgerðum. Þá getur auðvitað brugðið til beggja vona, enda er ekki sjálfgefið að sjálfsmyndin fylgi útlitinu.“

Að verða hamingjusamari með breyttu útilit er því engin trygging.

„Sumir kannast við það að hafa náð langþráðu markmiði að grennast en líða samt enn eins og þeir séu of feitir. Þetta kemur auðvitað skýrast fram í átröskunum þar sem fólk verður sjaldnast ánægt þótt holdafarið breytist.“

Sóley segir það sorglegt þegar sjálfsmyndin hangir á þeim snaga að snúast um hvernig nefið, eyrun eða holdafarið er.

Því þegar allt kemur til alls veljum við okkur ekki vini eftir útliti eða þyngd í kílóum. 

Við kunnum best við þá sem eru mannlegir eins og við sjálf og láta okkur líða vel með okkur. 

Við verðum frekar bara óörugg ef einhver er „of mikið af því góða.”“

Að líta ofurvel út getur til dæmis unnið gegn fólki í atvinnuleit.

„Ein rannsóknin í sálfræði leiddi til dæmis í ljós að fólk kom verr út í atvinnuviðtölum ef það var bæði afburðafallegt og eins og klippt út úr tískublaði.“

Sóley bendir á að þegar við hittum fólk, metum við það eftir ýmsum eiginleikum. Vissulega sé útlit einn af þeim.

„Það er hins vegar sorglegt þegar fólk leggur allt upp úr einhverjum einum eiginleika, til dæmis útliti, sem er í raun mjög yfirborðslegur eiginleiki.“

Hættum að pæla svona mikið í okkur

Janúar er sá mánuður ársins sem eflaust flestir taka sig til fyrir einhvers konar átak í hreyfingu.

En erum við komin út í einhverjar öfgar?

„Það hefur verið gríðarleg áhersla á sjálfsrækt í íslensku samfélagið undanfarin ár, það eru allir einhvern veginn að reyna að besta sig og allir eiga að vera í svo góðu formi og samfélagsmiðlar ýta undir þetta,“ segir Sóley og bætir við:

,,Það er enginn maður með mönnum nema hann hjóli eða hlaupi út í það óendanlega, sé stæltur og svo framvegis.“

Hjá fólki á fimmtugs eða sextugsaldri má stundum sjá merki um ofuráherslu á útlit eða hreysti.

Auðvitað er gott að leggja rækt við líkama og sál upp að vissu marki. En hjá sumum er eins og þeir ætli sér að sniðganga öldrun, sýna sér og öðrum fram á þeir séu eilíflega ungir. 

Flýja hið óumflýjanlega, hlaupa frá því í bókstaflegri merkingu. 

Þetta gengur stundum út í öfgar, að það getur orðið skaðlegt heilsunni og kannski stundum gert til að ganga í augun á öðrum.“

Þessi staða sé þó ekki aðeins á Íslandi.

„Það má segja að hið Vestræna samfélag sé svolítið narcissistiskt, fólk er endalaust að pæla í sjálfu sér og eigin útliti og líkamsformi. Stundum getur þetta orðið að taumlausu sjálfsdekri. 

Við erum endalaust að reyna að bæta okkur, til dæmis að vinna að því að fá sléttari maga, stærri rass, geta hlaupið lengra eða lyft þyngri lóðum en til hvers á endanum? 

Til að verða betri en aðrir? 

Eða bara betri útgáfa af sjálfum sér? 

Enn og aftur er fólk að pæla í sjálfu sér,“ segir Sóley og bætir við:

„Kannski ættum við aðeins að pæla minna í okkur sjálfum og meira í öðrum. Reyna að láta gott af okkur leiða og láta peningana renna frekar til þeirra sem meira þurfa á þeim að halda en í endalausa fegrunarmiðla.“

Sóley segir svolítið skemmtilega pælingu að finna í Búddisma sem er á þá leið að það sé ekkert sjálf, heldur séum við öll hluti af okkar umhverfi.

„Og ef ég og aðrir erum ekki aðskilin, heldur erum eitt og það sama, þá get ég ómögulega verið fallegri eða ljótari en aðrir, eða klárari eða vitlausari en aðrir. Allur samanburður við aðra dettur upp fyrir. Það hefur verið svolítið mikil áhersla í íslensku samfélagi undanfarin ár á líkamlegt atgervi og þar koma yfirborðslegir samfélagsmiðlar sterkir inn.“

Til að líða sem best og forða okkur frá endalausum pælingum um útlitið og mögulegum úrbótum á því segir Sóley:

„Fólk mætti leggja meira upp úr því að næra sig andlega, til dæmis með lestri, dvöl í náttúrunni og fara út fyrir þessa vanalegu miðla þegar það er að kynna sér hluti. Kynnast fólki með öðruvísi bakgrunn, fara út fyrir þessar vanabundnu brautir í hugsun, hugsa og upplifa eitthvað annað, verða upptekin af öðru en sjálfum sér og eigin ágæti, eða oft ímynduðu ágöllum.“