Búið að sóa þremur og hálfu ári

Vincent Tchenguiz er nafn sem Íslendingar eru farnir að þekkja vel. Fæstir gera sér hins vegar grein fyrir af hverju það er. Ekki má rugla Vincent saman við Robert, bróður hans, sem var stærsti einstaki skuldari Kaupþings-samstæðunnar þegar bankinn féll og umsvifamikill fjárfestir í íslensku viðskiptalífi. Félög sem Vincent stýrir voru líka viðskiptavinir Kaupþings en einu viðskipti þeirra við móðurbankann, og í raun umsvif á Íslandi, voru 100 milljóna punda lán sem hann fékk í mars 2008. Sú lánveiting hefur dregið gríðarlegan dilk á eftir sér fyrir Vincent Tchenguiz.

Klukkan rúmlega sex að morgni 9. mars 2011 vaknaði hann við að nokkrir lögreglumenn voru í svefnherbergi hans. Vincent var tilkynnt að hann yrði færður til yfirheyrslu en fékk að fara í sturtu og klæða sig áður en hann var færður á lögreglustöð í London. Fyrir utan skrifstofur hans, þar sem húsleit stóð yfir á sama tíma, voru ljósmyndarar frá breskum fjölmiðlum. Þeir höfðu fengið veður af því að handtökurnar væru í bígerð. Á lögreglustöðinni var Vincent tilkynnt að ástæða þess að hann væri til rannsóknar hjá bresku efnahagsbrotadeildinni, Serious Fraud Office (SFO), væri tengsl hans við íslenska bankann Kaupþing.

Þann 18. júní 2012, rúmu ári eftir handtöku Vincents, tilkynnti SFO að stofnunin hefði hætt rannsókn sinni á honum. Áður hafði hann verið beðinn afsökunar á málatilbúnaðinum og dómari hafði sagt SFO hafa sýnt algjöra vanrækslu við framkvæmd hans. Vincent telur aðdraganda og ástæður þess að hann var tekinn til rannsóknar, með margháttuðum afleiðingum fyrir viðskiptaveldi hans, tengjast samskiptum hans við íslenska aðila, þá sem eru að gera upp þrotabú Kaupþings.

Vogunarsjóðir, ekki bankar„Samband mitt við Kaupþing á Íslandi hófst í mars 2008 þegar ég fékk lán hjá þeim. Það var kallað Pennyrock-lánið og var upp á 100 milljón pund," segir Vincent Tchenguiz. Um þetta lán, sem er um 20 milljarðar króna á gengi dagsins í dag, segir í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis að það hafi verið veitt „gegn öðrum veðrétti í leigugreiðslum af fasteignum í hans eigu. Fyrsti veðréttur kemur inn sem nýjar tryggingar fyrir RT [Robert Tchenguiz, bróður Vincents]". Auk þessa láns voru félög innan Tchenguiz Family Trust, sem hann stýrir, með lán hjá dótturbanka Kaupþings í Bretlandi, Kaupthing Singer&Friedlander (KFS).

Að mati Tchenguiz átti hann í mjög faglegu sambandi við bankann. „Ég hafði verið í viðskiptum við Kaupþing í London, við Ármann Þorvaldsson [fyrrum forstjóra KFS]. Samband mitt við hann, og síðar íslenska bankann, var mjög fagmannlegt, að mínu mati. Þeir voru mjög strangir varðandi tryggingar, framkvæmdu áreiðanleikakannanir og unnu vel í þessu eina láni sem ég tók hjá þeim. En þeir, stjórnendur Kaupþings, voru líka ágengir og áhættusæknir í útlánum sem þeir veittu. Flestir alþjóðlegir bankar drógu mjög úr lánveitingum eftir að lausafjárkreppan hófst sumarið 2007. Kaupþing hélt hins vegar áfram að lána.

En við verðum að spyrja okkur að því hvort þessir íslensku bankar hafi raunverulega verið bankar. Efnahagsreikningur þeirra var allt í einu orðinn 50 milljarðar dala, nánast allt var fjármagnað á markaði, og eiginfjárhlutfallið kannski tíu prósent. Voru þetta þá bankar eða vogunarsjóðir? Ég held að þeir hafi orðið að vogunarsjóðum á einhverjum tímapunkti. Þeir voru álitnir vera bankar en einungis lítið brot af starfsemi þeirra var hefðbundin bankastarfsemi."

Erfiðara á ÍslandiVeðin sem veitt voru fyrir láninu til Tchenguiz byggðu á öðrum veðrétti á greiðsluflæði leigugreiðslna til 150 ára. Fyrsta veðrétt áttu stærstu lánveitendur hans vegna lána upp á um 1,5 milljarða punda, eða tæplega 300 milljarða króna á gengi dagsins í dag. Á meðal þeirra eru bankarisar á borð við Bank of America/Merrill Lynch, HBoS, Royal Bank of Scotland og fleiri.

Tchenguiz segir allt hafa gengið snurðulaust fyrir sig vegna þessa þangað til að Kaupþing féll í október 2008. „Við höfðum verið með önnur lán í KFS upp á rúmlega 100 milljón pund og eftir um það bil þriggja ára samvinnu við skiptastjóra þess banka hefur okkur tekist að tryggja mjög góðar endurheimtur á því láni.

En á Íslandi var þetta erfiðara alveg frá byrjun. Við vorum alltaf að segja við skilanefnd og slitastjórn Kaupþings að við yrðum að finna leið til að vinna saman til að hámarka endurheimtur. En samskiptin voru ekki góð og þessu fólki lá á. Það vildi fá endurgreitt mjög hratt. Tryggingarnar sem við höfðum lagt fram fyrir endurgreiðslu á láninu miðuðu hins vegar við langtíma endurgreiðsluferil. Þannig var viðskiptamódelið. Það sem við vildum var að endurfjármagna lánin á nokkurra ára fresti samhliða því að greiðsluflæðið hækkaði vegna hærri leigutekna. Þá væri hægt að fá meira lánað út á greiðsluflæðið og það fé yrði síðan nýtanlegt til að greiða niður önnur lán, eins og þetta Kaupþingslán."

Robert smitaðiLíkt og áður sagði var Robert, bróðir Vincents, stærsti einstaki lántakandi Kaupþings-samstæðunnar. Eftir bankahrunið hafa verið uppi miklar deilur milli hans og þrotabús Kaupþings vegna uppgjörs á afar flóknum lánasamningum, veðkalla og dómsmála. Eitt þeirra mála snerist um afdrif söluandvirðis hlutar í bresku verslanakeðjunni Somerfield.

Vincent Tchenguiz telur að þær deilur hafi smitast yfir á þær viðræður sem hann stóð í við Kaupþing. Hann segir þetta raunar hafa haft gríðarleg áhrif. „Af þremur eignasöfnum okkar sem voru til tryggingar Pennyrock-láninu, var eitt farið til lánveitenda. Það eyðilagði viðskiptamódelið sem átti að endurgreiða þessi lán. Við skildum ekki af hverju þeir gerðu þetta og vorum í miklu uppnámi gagnvart Kaupþingi. Svo miklu að við höfðuðum mál gegn þeim fyrir íslenskum dómstólum og kröfðum þá um endurgreiðslu á eiginfjárvirði samstæðunnar okkar, um 1,5 milljörðum punda [um 300 milljörðum króna]."

„Við höfðuðum síðan sambærilegt mál í Bretlandi í apríl 2010 til að athuga hvort lögsagan gæti legið þar. Við töldum líkur á að meðhöndlun dómstóla yrði ekki jafn tilfinningaþrungin í Bretlandi og hún gæti mögulega orðið á Íslandi."

Í kjölfarið var tekist hart á um hvar lögsaga málsins lægi. Ljóst var að Kaupþing vildi reka málið fyrir íslenskum dómstólum en Tchenguiz-bræðurnir litu svo á að þeir ættu betri möguleika á skaðabótum fyrir breskum dómstólum. Vincent segir að dregið hafi til tíðinda í deilunni snemma á síðasta ári. „Í febrúar 2011 gaf breskur dómari í skyn að lögsagan ætti að vera í Bretlandi. Í mars 2011 var ég síðan handtekinn."

Vildi vera GaddafiÍ aðgerðum SFO voru framkvæmdar húsleitir á tólf stöðum Í London og á Íslandi og níu einstaklingar voru færðir til yfirheyrslu. Fyrir utan Vincent voru það Robert bróðir hans, tveir starfsmenn hans og fimm fyrrum starfsmenn Kaupþings. Á meðal þeirra voru Sigurður Einarsson, fyrrum starfandi stjórnarformaður bankans, og Ármann Þorvaldsson.

Rannsókn SFO á Robert Tchenguiz og nokkrum stjórnendum Kaupþings hófst í desember 2009. Samkvæmt gögnum sem Fréttablaðið hefur undir höndum, meðal annars málsgögnum frá breskum dómstólum, kemur fram að nafn Vincents tengdist ekki rannsókninni fyrr en í september 2010. Þá sagði endurskoðunarfyrirtækið Grant Thornton í Bretlandi, sem ráðið hafði verið sem ráðgjafi og rannsakandi fyrir þrotabú Kaupþings, starfsmönnum SFO frá því að starfsmenn þess teldu að gögn sýndu að félög í eigu Vincents hefðu lagt fram falsaða pappíra þegar þau fengu Pennyrock-lánið.

Það fór líkast til ekki framhjá mörgum í Bretlandi að handtakan hefði átt sér stað. Hún var ein af þremur aðalfréttum allra helstu miðla þar í landi næstu daga. Hinar voru viðbrögð Muammar Gaddafis við uppreisn þegna hans í Líbýu, sem hann stýrði enn á þeim tíma, og ástandið í Fukushima kjarnorkuverinu í Japan vegna skjálftaflóðbylgjunnar sem reið yfir landið. Tchenguiz segist oft hafa borið fréttirnar þrjár saman á þessum tíma og hugsað í hvaða sporum hann hefði helst viljað vera. „Á þeim tíma hugsaði ég: Gaddafi!"

Sögðu "aðrar leiðir“ tilSpurður hvort hann telji að aðgerðir SFO tengist deilum hans við skilanefnd Kaupþings segir Tchenguiz að hver verði að draga sínar ályktanir. Með öðrum orðum þá svarar hann ekki spurningunni beint. „Það er mögulegt að einkamálið hafi verið í huga þeirra sem veittu SFO upplýsingarnar. Þetta mál sem við höfðuðum á hendur Kaupþingi snerist um atburði sem urðu eftir fall bankans. Það snerist um störf skilanefndar og slitastjórnar hans og mögulegt tjón sem ákvarðanir þeirra ollu.

Ég átti alveg von þá því að eitthvað myndi gerast í mars 2011. Ég vissi bara ekki alveg hvað. Ég varð ekkert sérstaklega undrandi þegar ég var handtekinn, enda hafði ég fengið skilaboð um það frá Kaupþingi að þeir væru að hugsa um að gera eitthvað. Þeir, skilanefndin, sögðu mér, eins og ég man það, að það væru til „aðrar leiðir" að mér. Sá sem sagði þetta útskýrði ekki hvaða leiðir það væru."

Sitt hvor saganTchenguiz telur að gögnin sem rannsókn SFO byggðist á hafi, að minnsta kosti að hluta til, komið frá ráðgjafa Kaupþings, Grant Thornton. „Á meðan ég var í haldi fékk ég aðgang að þeim gögnum sem lágu að baki þeim aðgerðum sem ráðist hafði verið í gegn mér. Ég sá strax að nánast allt sem sneri að mér var í beinni andstöðu við þá málavexti sem Kaupþing hélt fram í einkamálinu sem við deildum í. Það fannst mér einkennilegt því að rannsóknin virtist byggja, að minnsta kosti að hluta til, á gögnum frá Grant Thornton. Þeir lögðu fram öll gögn í sakamálinu sem SFO var að reyna að byggja og í einkamálinu, en samt sögðu gögnin sitt hvora söguna í hvoru máli fyrir sig. Ég spurði mig strax að því hvernig þetta gæti verið.

Það var alveg ljóst að Kaupþingi var gerð full grein fyrir því að lánið væri á öðrum veðrétti, enda voru aðrar skuldir samstæðunnar 1,5 milljarðar punda [um 300 milljarðar króna]. Slíkar skuldir fara ekki framhjá neinum."

Nokkrum dögum eftir handtökurnar, þann 16. mars 2011, ákvað breskur dómari að lögsaga deilunnar væri í Bretlandi. Tveimur dögum síðar staðfesti Hæstiréttur Íslands þá niðurstöðu Héraðsdóms að ágreiningur um réttmæti og upphæð krafna gegn íslenskum banka í slitameðferð ætti að fara fram á Íslandi. Því var ljóst að allt stefndi í að málin yrðu rekin bæði í Bretlandi og á Íslandi.

Kaupþing skilaði inn greinargerð til breskra dómstóla í júní 2011. Í lok þess mánaðar fékk SFO eintak af þeirri greinargerð. Þar koma fram upplýsingar sem Tchenguiz telur grafa algjörlega undan sakarefnunum á hendur honum. Á meðal þess sem kom fram í greinargerðinni var að Kaupþingi hefði verið gerð grein fyrir því að þær tryggingar sem settar voru fram fyrir Pennyrock-láninu væru líka veðsettar öðrum. Samt sem áður tók það SFO næstum heilt ár í viðbót að fella niður rannsókn sína á hendur honum.

Tchenguiz telur nokkur atriði liggja til grundvallar því að það var ekki gert. „Ein ástæðan er sú að málið var mjög sýnilegt í fjölmiðlum og almenningur hafði gríðarlegan áhuga á því. Það var valkvæð ákvörðun SFO að svo var, enda létu þeir fjölmiðla vita áður en handtökurnar voru framkvæmdar svo þeir væru tilbúnir fyrir utan. Auk þess hefur verið mjög stirt ástand milli Íslands og Bretlands vegna bankanna og gríðarlega mikil umræða um áhrif falls þeirra hér. Það hafði líka áhrif."

Lögfræðileg endurskoðunStrax eftir handtökurnar fóru bæði Vincent og Robert bróðir hans fram á lögfræðilega endurskoðun á þeim gögnum sem lágu til grundvallar þeim heimildum sem veittar voru til aðgerða gegn bræðrunum.

Í desember 2011 viðurkenndi SFO í fyrsta sinn að þegar embættið fékk húsleitar- og handtökuheimildirnar þá hefði veiting þeirra byggt á röngum upplýsingum. Í kjölfarið var SFO gert að skila þeim gögnum sem það hafði tekið hjá Vincent. Rannsókn málsins var hins vegar haldið áfram.

Í febrúar síðastliðinum sendi SFO síðan frá sér þriggja blaðsíðna skriflega afsökunarbeiðni til Vincents Tchenguiz og viðurkenndi, aftur, að aðgerðirnar hefðu grundvallast á röngum upplýsingum.

Í apríl átaldi síðan dómari við breskan dómstól, High Court, SFO harðlega fyrir að geta ekki reitt fram nein gögn sem legið hefðu til grundvallar húsleitum hjá Vincent. Samkvæmt málsgögnum sagði dómarinn, Sir John Thomas, SFO hafa sýnt „algera vanhæfni" og að hann hefði „aldrei kynnst öðru eins".

Þann 18. júní síðastliðinn tilkynnti SFO síðan að rannsókn hennar á Vincent Tchenguiz hefði verið hætt. Síðastliðinn fimmtudag var sagt frá því að fyrrverandi starfsmenn Kaupþings, Ármann Þorvaldsson og Guðni Níels Aðalsteinsson, væru lausir allra mála. Rannsókn á Robert og öðrum grunuðum verður hins vegar haldið áfram.

Ætlar í mál við SFOTchenguiz hefur tilkynnt að hann ætli sér að höfða skaðabótamál gagnvart SFO og krefjast bóta upp á 100 milljónir punda, um 20 milljarða króna. Hann segir fjárhagslegar afleiðingar rannsóknar embættisins enda hafa verið mjög alvarlegar. Meðal annars gekk stærsti lánveitandi fasteignafélags hans Peverel að láni nokkrum dögum eftir handtöku hans og gerði það að verkum að félagið fór í greiðslustöðvun.

Auk þess stöðvuðust öll áform um að endurfjármagna um tveggja milljarða punda, um 400 milljarða króna, skuldir annarra fasteignafélaga Tchenguiz þar sem væntanlegir lánveitendur drógu sig út úr þeim viðræðum. „Bankarnir sögðu auðvitað, „guð minn góður, er þetta það sem hann hefur gert?" Miðað við þær upplýsingar sem veittar voru fjölmiðlum þá þurftu þeir skiljanlega að endurhugsa stöðu sína gagnvart mér og samband þeirra við mig."

Vincent náði þó að róa lánveitendur sína og halda yfirráðum yfir félögum sínum. „Hefði það ekki gerst þá væri ég algjörlega búinn. Þá hefði þessi rannsókn á mér örugglega staðið í mörg ár í viðbót. Að reyna að sanna sakleysi sitt þegar þú ert algjörlega búinn og það er búið að ganga að öllum eignum þínum er ómögulegt. Þegar viðskiptamódel verður verðlaust þá trúir enginn því að það hefði virkað til að endurgreiða skuldirnar. Þetta hófst allt saman í október 2008. Nú er mitt ár 2012. Það er í raun búið að sóa þremur og hálfu ári sem við hefðum getað nýtt í annað en þessa baráttu."