Fastir pennar

Kynþáttahyggja

Einhver bjálfalegasta skoðun sem hægt er að hafa er rasismi, enda vandfundir þeir sem kannast við að vera haldnir slíkum hugmyndum, á meðan menn eru þeim mun duglegri við að sjá þær hjá öðrum. Raunar virðist það algeng aðferð við að upplifa eigið fordómaleysi í garð fólks sem er brúnna á hörund en maður sjálfur að spretta fingri að einhverjum þriðja aðila og saka hann um fordóma. Nýleg umræða út af forsíðu blaðsins Grapevine ber ýmis merki þess að aðstandendur blaðsins hafi viljað afhjúpa kynþáttafordóma aðstandenda Þjóðdansafélagsins og þar með sýna fram á eigin frómleika í þessum efnum – og náttúrlega vekja athygli á blaðinu sínu. Ekki skal dregið í efa að aðstandendur blaðsins séu bæði víðsýnir og frjálslyndir og myndin af konunni í skautbúningnum er svo fín að konan í búningaleigunni hjá Þjóðdansafélaginu nagar sig væntanlega í handarbökin fyrir efasemdir sínar. Ég held hins vegar að upphlaup og læti af þessu tagi séu ekki góð aðferð við að vinna gegn hugsanlegum fordómum, og óneitanlega sækir að manni örlítið grunsemdarvottur um að drengjunum hjá Grapevine hafi sjálfum fundist kona með brúna húð í fjallkonubúningi geysilega ögrandi og sláandi. En þetta er óþarflega neikvæð og leiðinleg markaðssetning á mynd og blaði. Sjálfur man ég raunar eftir því að á 17. júní hátíðarhöldunum í Hafnarfirði í fyrra eða hitteðfyrra kom fram ákaflega glæsileg fjallkona fædd í Sri Lanka og ekki minnist ég þess að heyrst hafi hneykslunarraddir þá, enda var einfaldlega ekkert boðið upp á slíka umræðu – heldur voru allir sem til máls tóku á einu máli um að þetta hefði verið vel til fundið og að þarna hefði komið fram verðugur fulltrúi hins unga Íslands. Með öðrum orðum: þetta var jákvæð umræða, án upphlaupa, laus við það að einhver væri að hreykja sér á kostnað annarra. Raunar einkennist íslensk umræða um þessi mál af slíkri þörf; fólk hefur þá gjarnan mörg orð um það hversu útbreiddur rasismi sé meðal íslendinga og hversu hörmuleg sú skoðun sé nú um leið og sá sem talar fullvissar viðmælanda um að sér finnist þvert á móti "svertingjar" eða "Asíubúar" alveg ágætt "fólk". Þegar betur er að gáð stýra sams konar staðalhugmyndir þessum jákvæða huga og hinum sem neikvæður er: hvort tveggja sjónarmiðið er rasismi í þeim skilningi að gert er ráð fyrir að útlitseinkenni (brún húð, há kinnbein eða skásett augu) segi til um lundarfar viðkomandi, siðferðisstig, hreinlæti og dugnað, svo að talið sé upp það sem algengt er að heyra í staðalhugmyndum. Með öðrum orðum: einstaklingseinkenni eru látin gilda um heilu heimsálfurnar og einfaldir dómar kveðnir upp um meirihluta mannkynsins. Sú hugmynd heyrist til dæmis oft að konur frá Asíu hafi til dæmis sérstaka unun af þrifum; þeim sé það jafnvel á einhvern máta í blóð borið að vera sífellt með tuskuna á lofti: "þetta er svo þrifið fólk", heyrist gjarnan í þessu sambandi og þá þarf sérhver einstaklingur með asísk útlitseinkenni að rísa fyrirfram undir þessu gífurlega þrifnaðarorði sem af honum fer áður en hann hefur kynnt sig. Þetta er það sem átt er við með orðinu for-dómar. Svona er kynþáttahyggjan, rasisminn. Einstaklingi er ekki mætt sem sjálfum sér og leyft að kynna sig sjálfur, sín einkenni, sín áhugamál, drauma og þrár. Það er dónaskapur við fólk að gera of mikið veður út af hörundslit þess og öðrum útlitseinkennum. Stundum hvarflar reyndar að manni að auðveldara sé að eiga við hina neikvæðu fordóma en jákvæða fólkið sem keppist við að segja okkur frá því hversu útbreiddur rasismi sé á Íslandi: þegar manneskja sem haldin er staðalhugmyndum um útlitseinkenni kemst í kynni við einstakling með þau hin sömu útlitseinkenni gerist óhjákvæmilega að staðalhugmyndirnar – for-dómarnir – hrynja. Sá sem neikvæður var kemst þá að því að þetta var allt tómt bull og áttar sig jafnvel á því að sérhver einstaklingur hefur rétt á því að vera umfram allt hann sjálfur – en hinn sem uppfullur var af alls kyns jákvæðum fordómum kemst að raun um að "þetta fólk" sé kannski ekki svona þrifið eins og haldið var eða andlegt eða skírlíft, eða hvaða dyggð það var nú sem viðkomandi taldi einkenna þann "kynþátt" sem í hlut á. Við mótumst af erfðum, uppeldi, upplagi og umhverfi. Hluti af því umhverfi sem okkur ber að veita uppvaxandi börnum er að opinber umræða vitni um að það fari saman að vera Íslendingur og brúnn á hörund. Við eigum að slappa af og muna að fordómar rista alltaf grunnt, eru alltaf fyrsta hugsunin sem víkur fljótlega. Upphlaup og ögranir í því skyni að kalla á öfgar hjálpa engum þótt þeir sem fyrir því standa kunni að virðast um hríð vera manngæskan og hleypidómaleysið holdi klæddir.





×