Hvar liggur hundurinn grafinn? 29. nóvember 2005 05:00 Lög sem kveða á um jafna stöðu karla og kvenna og þar með launajafnrétti kynjanna hafa verið í gildi hér á Íslandi í áraraðir en þrátt fyrir lögin búum við enn í dag við sannanlegan kynbundinn launamun. Ítrekaðar kannanir leiða í ljós tug prósenta mun á almennum atvinnutekjum kynjanna og óskýranlegur kynbundinn launamun reiknast á bilinu 7 til 18 prósent konum í óhag. Lögin um fæðingarorlof voru mikilvægt skref í þá átt að styrkja stöðu kvenna á vinnumarkaði og til að jafna fjölskylduábyrgð foreldra. En því miður er hér enn viðvarandi óásættanlegur kynbundinn launamunur sem tvímælalaust er helsta baráttumál okkar í jafnréttismálum í dag. Í lögunum er fjallað um að konur og karlar eigi að njóta sömu launa og almennra kjara. Jafn verðmæt og sambærileg störf skulu lögð að jöfnu - óháð kyni þess er störfin innir af hendi. Hugur og hönd karla og kvenna eiga að vera jafn verðmæt. Þegar störf eru metin til launa verður að tryggja að kynin sitji við sama borð og það má ekki gleymast að það er ekkert í lögunum sem bannar tímabundnar sértækar aðgerðir til að ná settum jöfnuði. Sömu laun fyrir sambærileg og jafnverðmæt störf - hver er ekki sammála þeim grundvallarmannréttindum? Þegar ég velti fyrir mér þessum sjálfsögðu kröfum vakna ýmsar áleitnar spurningar. Hver og hvernig á að framfylgja núgildandi jafnréttislögum? Er tímabært að endurskoða þau, skýra og skerpa eða getum við náð fram markmiðum þeirra eftir nýjum leiðum? - Hver er ábyrgð atvinnurekenda, stéttarfélaga og launþega sjálfra? - Er lausnin sérstök starfsmatskerfi við launaákvarðanir? - Þarf að afnema launaleynd; hamlar hún framgangi laganna um jöfn kjör kynjanna? - Er löggjöfin á Íslandi í samræmi við sambærilega löggjöf í Evrópusambandinu? - Liggur hundurinn grafinn hjá okkur konum? - Kemur hér til mismundandi sjálfsímynd og gildismat kynjanna? - Er lausnin að draga úr kynbundnum vinnumarkaði; og ef svo er hvaða leiðir eru þá færar? - Er hægt að nýta kjarasamninga betur til þess að ná fram launajafnrétti? - Er farið framhjá jafnréttislögum við gerð ráðningasamninga og í launasamtölum starfsmanna og vinnuveitenda? - Er lausnin sú að hamra enn frekar á nauðsyn þess að fyrirtæki og stofnanir setji sér virkar jafnréttisáætlanir? - Geta svörin við þessum spurningum fært okkur nær því sem liggur að baki launamun kynjanna og þar með fært okkur skrefinu nær settu marki? Æ algengara er að starfsmenn á almennum vinnumarkaði semji beint við vinnuveitendur um kaup og kjör. Umsamdir launataxtar stéttarfélaga og viðsemjenda eru því í raun lágmarksviðmið. Í fyrrgreindum lögum um launajafnrétti er talað um sömu laun fyrir jafn verðmæt og sambærileg störf. Vandinn er að verðleggja og bera saman ólík störf. Hvaða störf eru jafnverðmæt? Hér kemur til ráðandi gildismat í samfélaginu, hefðir og venjur. Við vitum að störf sem unnin eru fyrst og fremst af körlum vega þyngra í samanburði en hefðbundin kvennastörf. Mælistikan er inngróin í samfélagið, konur jafnt sem karla. Kona semur um lægri laun en karlkyns samstarfsmaður hennar sem vinnur sama eða sambærilegt starf og oftar en ekki er konan grandalaus um kjör samstarfsmannsins. Því má segja að það séu aðeins æðstu stjórnendur sem hafa raunverulega heildarmynd af launadreifingu í fyrirtækjum og stofnunum. Það er athyglisvert að fylgjast með starfsmatskerfum sem notuð eru hér á landi. Mér finnst áhugavert og nauðsynlegt að kanna hvort dregið hafi úr kynbundnum launamun þar sem starfsmatskerfi eru notuð. En eitt af markmiðum með því að meta störf starfsmanna með eins hlutlausum hætti og starfsmatskerfin bjóða upp á var einmitt að draga úr kynbundnum launamun og framfylgja þar með lögum um launajafnrétti. Íslenskur vinnumarkaður er mjög kynskiptur og kynin lifa í tveimur ólíkum heimum og viðmiðin hvað varðar launakjör allt önnur. Það er mín tilfinning að konur beri sig almennt lítið sem ekkert saman við karlavinnustaði. Ég þarf ekki að fara mörgum orðum um "kvennastörf" og "karlastörf", störf sem snúa að menntun, uppeldi og ummönnun og störf þar sem verið er að sýsla með peninga og vélar. Því þarf að vinna markvisst að jafnréttisfræðslu og náms- og starfsfræðslu meðal ungs fólks. Einnig þarf að kynna ólík störf í samfélaginu á öllum skólastigum. Það þarf að vinna markvisst gegn fordómum, benda á fyrirmyndir og leggja fyrir nemendur áhugasviðskannanir. Ekki má gleyma því hve konur hafa lítil völd og áhrif á íslenskum vinnumarkaði. Ég vil trúa því að ef fleiri konur sætu við stjórnvölinn í fyrirtækjum og stofnunum, sætu í áhrifamiklum nefndum og ráðum hefði það áhrif til launajöfnunar. Því er það forgangsmál að fjölga konum í ábyrgðarstörfum og koma þar með skoðunum þeirra og viðhorfum inn á stjórnarfundi og að þeim borðum þar sem ákvarðanir um mannaráðningar og kaup og kjör eru teknar. Auðvitað hafa stjórnvöld ákveðna upplýsinga- og eftirlitsskyldu. Nú á að endurtaka könnun sem gerð var 1995 á launamyndun og kynbundnum launamun. Kannaðir verða eins og áður þættir sem hafa áhrif á laun og starfsframa kvenna og karla. Einnig á að kanna sérstaklega áhrif nýrra foreldraorlofslaga. Undirbúningsvinna er hafin og er Jafnréttisráð samstarfsaðili Félagsmálaráðuneytis í báðum þessum verkefnum. Félagsmálaráðherra hefur sett á laggirnar vinnuhóp sem á að forma grunn að "jafnréttisvottun" fyrir fyrirtæki og stofnanir. Ég bind vonir við þessa hugmynd enda ætti það að vera keppikefli stjórnenda að fá slíka vottun. Síðar í vetur hefur Jafnréttisráð áformað að kanna sérstaklega hve oft fólk skiptir um störf. Það er áhugavert að kanna hvað liggi að baki því að fólk færir sig á milli vinnustaða. Sérstaklega þarf að skoða hvort munur sé á milli kynja. Spila hér fyrst og fremst inn í betri kaup og kjör, starfsframi eða vinnutími? Með vorinu kemur Jafnréttisráð til með að kynna niðurstöður þessarar vinnu. Höfundur er formaður Jafnréttisráðs. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Skoðun Mest lesið Loftslagsávinningur Coda Terminal er gífurlegur Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Skaðinn í leyndri meðferð á heimilum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Að verða fórnarlamb íslenskra skattyfirvalda Arnar Pálsson Skoðun Bóluefni eða veirur Ágúst Kvaran Skoðun „Eru ekki allir pínu einhverfir í dag?“ Andrea Ólafsdóttir Skoðun Tilgangur atvinnurekstrarbanns Lárus Sigurður Lárusson Skoðun Betri leið til að velja keppendur inn á Ólympíuleika Pawel Bartoszek Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson Skoðun Skoðun Skoðun „Eru ekki allir pínu einhverfir í dag?“ Andrea Ólafsdóttir skrifar Skoðun Betri leið til að velja keppendur inn á Ólympíuleika Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Tilgangur atvinnurekstrarbanns Lárus Sigurður Lárusson skrifar Skoðun Að verða fórnarlamb íslenskra skattyfirvalda Arnar Pálsson skrifar Skoðun Loftslagsávinningur Coda Terminal er gífurlegur Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Bóluefni eða veirur Ágúst Kvaran skrifar Skoðun Skaðinn í leyndri meðferð á heimilum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Linnulaus þjáning íbúa á Gaza Hrafnhildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Munurinn á þjóðerniskennd versus sálernis þarfar upplifun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Svifhrifavaldar Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Hvernig og hvenær en ekki hvort Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tilfinningalegur athyglisbrestur og heilbrigt tilfinningalíf Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Reglurnar eru óumsemjanlegar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ber endurhæfing ávöxt? skrifar Skoðun Heimur á heljarþröm skrifar Skoðun Foreldrar á 4. vaktinni Sara Rós Kristinsdóttir,Lóa Ólafsdóttir skrifar Skoðun Norður-Kórea er víða Ingvar Smári Birgisson skrifar Skoðun Það getur verið gott að búa til steind Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Uppskeruhátíð öldrunarfræða á Norðurlöndum Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar Skoðun Gullverðlaun í mengun Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Gen og glæpir Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun 10 tæknilegir yfirburðir rafbíla Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Land, borgir og samgöngur Guðjón Sigurbjartsson skrifar Sjá meira
Lög sem kveða á um jafna stöðu karla og kvenna og þar með launajafnrétti kynjanna hafa verið í gildi hér á Íslandi í áraraðir en þrátt fyrir lögin búum við enn í dag við sannanlegan kynbundinn launamun. Ítrekaðar kannanir leiða í ljós tug prósenta mun á almennum atvinnutekjum kynjanna og óskýranlegur kynbundinn launamun reiknast á bilinu 7 til 18 prósent konum í óhag. Lögin um fæðingarorlof voru mikilvægt skref í þá átt að styrkja stöðu kvenna á vinnumarkaði og til að jafna fjölskylduábyrgð foreldra. En því miður er hér enn viðvarandi óásættanlegur kynbundinn launamunur sem tvímælalaust er helsta baráttumál okkar í jafnréttismálum í dag. Í lögunum er fjallað um að konur og karlar eigi að njóta sömu launa og almennra kjara. Jafn verðmæt og sambærileg störf skulu lögð að jöfnu - óháð kyni þess er störfin innir af hendi. Hugur og hönd karla og kvenna eiga að vera jafn verðmæt. Þegar störf eru metin til launa verður að tryggja að kynin sitji við sama borð og það má ekki gleymast að það er ekkert í lögunum sem bannar tímabundnar sértækar aðgerðir til að ná settum jöfnuði. Sömu laun fyrir sambærileg og jafnverðmæt störf - hver er ekki sammála þeim grundvallarmannréttindum? Þegar ég velti fyrir mér þessum sjálfsögðu kröfum vakna ýmsar áleitnar spurningar. Hver og hvernig á að framfylgja núgildandi jafnréttislögum? Er tímabært að endurskoða þau, skýra og skerpa eða getum við náð fram markmiðum þeirra eftir nýjum leiðum? - Hver er ábyrgð atvinnurekenda, stéttarfélaga og launþega sjálfra? - Er lausnin sérstök starfsmatskerfi við launaákvarðanir? - Þarf að afnema launaleynd; hamlar hún framgangi laganna um jöfn kjör kynjanna? - Er löggjöfin á Íslandi í samræmi við sambærilega löggjöf í Evrópusambandinu? - Liggur hundurinn grafinn hjá okkur konum? - Kemur hér til mismundandi sjálfsímynd og gildismat kynjanna? - Er lausnin að draga úr kynbundnum vinnumarkaði; og ef svo er hvaða leiðir eru þá færar? - Er hægt að nýta kjarasamninga betur til þess að ná fram launajafnrétti? - Er farið framhjá jafnréttislögum við gerð ráðningasamninga og í launasamtölum starfsmanna og vinnuveitenda? - Er lausnin sú að hamra enn frekar á nauðsyn þess að fyrirtæki og stofnanir setji sér virkar jafnréttisáætlanir? - Geta svörin við þessum spurningum fært okkur nær því sem liggur að baki launamun kynjanna og þar með fært okkur skrefinu nær settu marki? Æ algengara er að starfsmenn á almennum vinnumarkaði semji beint við vinnuveitendur um kaup og kjör. Umsamdir launataxtar stéttarfélaga og viðsemjenda eru því í raun lágmarksviðmið. Í fyrrgreindum lögum um launajafnrétti er talað um sömu laun fyrir jafn verðmæt og sambærileg störf. Vandinn er að verðleggja og bera saman ólík störf. Hvaða störf eru jafnverðmæt? Hér kemur til ráðandi gildismat í samfélaginu, hefðir og venjur. Við vitum að störf sem unnin eru fyrst og fremst af körlum vega þyngra í samanburði en hefðbundin kvennastörf. Mælistikan er inngróin í samfélagið, konur jafnt sem karla. Kona semur um lægri laun en karlkyns samstarfsmaður hennar sem vinnur sama eða sambærilegt starf og oftar en ekki er konan grandalaus um kjör samstarfsmannsins. Því má segja að það séu aðeins æðstu stjórnendur sem hafa raunverulega heildarmynd af launadreifingu í fyrirtækjum og stofnunum. Það er athyglisvert að fylgjast með starfsmatskerfum sem notuð eru hér á landi. Mér finnst áhugavert og nauðsynlegt að kanna hvort dregið hafi úr kynbundnum launamun þar sem starfsmatskerfi eru notuð. En eitt af markmiðum með því að meta störf starfsmanna með eins hlutlausum hætti og starfsmatskerfin bjóða upp á var einmitt að draga úr kynbundnum launamun og framfylgja þar með lögum um launajafnrétti. Íslenskur vinnumarkaður er mjög kynskiptur og kynin lifa í tveimur ólíkum heimum og viðmiðin hvað varðar launakjör allt önnur. Það er mín tilfinning að konur beri sig almennt lítið sem ekkert saman við karlavinnustaði. Ég þarf ekki að fara mörgum orðum um "kvennastörf" og "karlastörf", störf sem snúa að menntun, uppeldi og ummönnun og störf þar sem verið er að sýsla með peninga og vélar. Því þarf að vinna markvisst að jafnréttisfræðslu og náms- og starfsfræðslu meðal ungs fólks. Einnig þarf að kynna ólík störf í samfélaginu á öllum skólastigum. Það þarf að vinna markvisst gegn fordómum, benda á fyrirmyndir og leggja fyrir nemendur áhugasviðskannanir. Ekki má gleyma því hve konur hafa lítil völd og áhrif á íslenskum vinnumarkaði. Ég vil trúa því að ef fleiri konur sætu við stjórnvölinn í fyrirtækjum og stofnunum, sætu í áhrifamiklum nefndum og ráðum hefði það áhrif til launajöfnunar. Því er það forgangsmál að fjölga konum í ábyrgðarstörfum og koma þar með skoðunum þeirra og viðhorfum inn á stjórnarfundi og að þeim borðum þar sem ákvarðanir um mannaráðningar og kaup og kjör eru teknar. Auðvitað hafa stjórnvöld ákveðna upplýsinga- og eftirlitsskyldu. Nú á að endurtaka könnun sem gerð var 1995 á launamyndun og kynbundnum launamun. Kannaðir verða eins og áður þættir sem hafa áhrif á laun og starfsframa kvenna og karla. Einnig á að kanna sérstaklega áhrif nýrra foreldraorlofslaga. Undirbúningsvinna er hafin og er Jafnréttisráð samstarfsaðili Félagsmálaráðuneytis í báðum þessum verkefnum. Félagsmálaráðherra hefur sett á laggirnar vinnuhóp sem á að forma grunn að "jafnréttisvottun" fyrir fyrirtæki og stofnanir. Ég bind vonir við þessa hugmynd enda ætti það að vera keppikefli stjórnenda að fá slíka vottun. Síðar í vetur hefur Jafnréttisráð áformað að kanna sérstaklega hve oft fólk skiptir um störf. Það er áhugavert að kanna hvað liggi að baki því að fólk færir sig á milli vinnustaða. Sérstaklega þarf að skoða hvort munur sé á milli kynja. Spila hér fyrst og fremst inn í betri kaup og kjör, starfsframi eða vinnutími? Með vorinu kemur Jafnréttisráð til með að kynna niðurstöður þessarar vinnu. Höfundur er formaður Jafnréttisráðs.
Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar