Þjóðin að tala frá sér allt vit? Guðmundur Magnússon skrifar 7. febrúar 2005 00:01 Getur verið að svo sé komið fyrir okkur Íslendingum að við þörfnumst helst nú um stundir rækilegs og víðtæks málótta? Þessi spurning þarfnast auðvitað nánari skýringar. Hugtakið málótti varð til á áttunda áratugnum. Það var tískuorð á þeim tíma. Margir helstu gáfumenn þjóðarinnar höfðu þá þungar áhyggjur af því að opinber málræktar- og málverndarstefna væri farin að þjarma svo að almenningi að fólk þyrði ekki að opna munninn og segja skoðun sína á málefnum líðandi stundar; það væri hrætt um að tala "vitlaust" eða "ófínt" mál og sæta fyrir vikið glósum og ákúrum málfræðispekinga sem virtust með eyrun sín úti um holt og hæðir að reyna að góma þágufallsfólk og álíka vandræðalýð. Skírnir, tímarit Bókmenntafélagsins, og Þjóðviljinn sálugi voru helsti vettvangur þessarar umræðu. Satt að segja komu þessar áhyggjur ekki alveg heim og saman við þann áhuga sem var á þessum tíma hjá almenningi á að láta í sér heyra á opinberum vettvangi, til dæmis með því að hringja í símatíma útvarpstöðvanna eða senda dagblöðunum línur. Ekki var að heyra að fólk væri almennt merkjanlega áhyggjufullt yfir orðfæri sínu. Hugmyndin um málóttann var líklega frekar skrifborðsspeki háskólamanna en raunverulegt vandamál í þjóðfélaginu. En svo sem ekki verri fyrir það! . Og enn síður er málótti raunveruleiki í nútímanum; skoðið bara spjallvefina og bloggið á netinu. Eða "umræðuna" í Morgunblaðinu sem ritstjórnarnir kalla "málþing þjóðarinnar". Svo ekki sé minnst á allt masið á skjánum og í talstöðvunum... En getur verið að einmitt þess vegna sé tími kominn til að dusta rykið af hugmyndinni - kannski í svolítið breyttri mynd - og tala fyrir því að svolítill málótti (og pennafælni) breiðist út um þjóðfélagið? Tilefnið fyrir uppástungunni er hinn yfirgengilegi kjaftagangur sem mörgum virðist að sé farinn að tröllríða íslensku þjóðfélagi. Sumir segja að þjóðfélagið sé orðið ein allsherjar Kjaftaklöpp. Upplýstir lesendur vita að Kjaftaklöpp hét staður sá (þar sem nú mætast Bergstaðastræti og Skólavörðustígur) sem Reykvíkingar í lok 19. aldar og byrjun hinnar 20. komu saman á til að skrafa saman um landsins gagn og nauðsynjar. Nafnið bendir til þess að ekki hafi þetta þótt ýkja merkilegt eða uppbyggilegt málþing, frekar að menn hafi þar talað samhengislaust út og suður, slúðrað um náungann, breitt út gróusögur og annað í þeim dúr. Út af fyrir sig er ástæðulaust að gefa slíkum samkomum eingöngu langt nef; öll höfum við áreiðanlega þörf fyrir þær í einhverjum skömmtum. En getur verið að skammtarnir af kjaftagangi í nútímannum séu orðnir óhóflega stórir fyrir okkar litla og tiltölulega fábreytta þjóðfélag? Að "umræðan" í dagblöðunum, á netinu, á málfundum og ráðstefnum, í útvarpinu og spjallþáttum sjónvarpsstöðvanna sé hlutfallslega meiri en eðlilegt og skynsamlegt er í samanburði við ýmsa hljóðlátari starfsemi, andlega sem verklega, sem þó er þjóðinni í bráð og lengd mikilvægari? Við höfum í gangi "umræðu" um málefni líðandi stundar í þremur dagblöðum, á fjórum og bráðum fimm útvarpsstöðvum og á þremur sjónvarpsstöðvum frá morgni til kvölds. Og á netinu allan sólarhringinn.Og svo höldum við úti fréttabréfum og tímaritum og efnum nær daglega til málþinga, ráðstefna og morgunverðar-, hádegisverðar- og kvöldverðarfunda. Hefur lítil þjóð eins og við virkilega svona margt að segja og skeggræða um?Hvenær höfum við tíma til að hugsa og lesa? Eða er það kannski óþarfi á kjaftafundum nútímans einsog á klöppinni forðum daga? Er í lagi að tala án þess að hugsa? Og kjafta frá sér allt vit? Og meðal annarra orða: Er það ekki meira og minna sama fólkið sem heldur "umræðunni" gangandi? Er ekki of mikið á það lagt? Eru þetta ekki helsti þungar byrðar fyrir það? Og umræðuefnin: Eru þau kannski oftar en ekki agalaus vaðall þar sem lítill eða enginn greinarmunur er gerður á aðalatriðum og aukaatriðum, þar sem hver grípur frammí fyrir öðrum og tæpast nokkur þátttakandi fær að klára setningu með heilli hugsun? Getur verið að hér gildi að minna sé betra? Að huga beri að gæðum fremur en magni? Nóbelskáldið vildi hér um árið lyfta umræðum á hærra plan. Einn helsti sérfræðingur um Hann segir að sjónvarpsþættinum þar sem Ritstjórinn og Þingmaðurinn fengu þessa frægu ofanígjöf, kannski ómaklega, hafi verið eytt. Tilviljun? Eða merki um stöðuga afneitun og tegðu þjóðarinnar til að átta sig á hinum fleygu orðum skáldsins:"Því hefur verið haldið fram að Íslendíngar beygi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur, og þó enn síður fyrir rökum trúarinnar, en leysi vandræði sín með því að stunda orðheingilshátt og deila um tittlíngaskít sem ekki kemur málinu við; en verði skelfíngu lostnir og setji hljóða hvenær sem komið er að kjarna máls...". Ætli nokkuð hafi í rauninni breyst frá því að þessi ádrepa var sett á blað?Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Magnússon Í brennidepli Mest lesið Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Hvers vegna er ungbarnadauði lægstur á Íslandi? Þórður Þórkelsson Skoðun Skoðun Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Sjá meira
Getur verið að svo sé komið fyrir okkur Íslendingum að við þörfnumst helst nú um stundir rækilegs og víðtæks málótta? Þessi spurning þarfnast auðvitað nánari skýringar. Hugtakið málótti varð til á áttunda áratugnum. Það var tískuorð á þeim tíma. Margir helstu gáfumenn þjóðarinnar höfðu þá þungar áhyggjur af því að opinber málræktar- og málverndarstefna væri farin að þjarma svo að almenningi að fólk þyrði ekki að opna munninn og segja skoðun sína á málefnum líðandi stundar; það væri hrætt um að tala "vitlaust" eða "ófínt" mál og sæta fyrir vikið glósum og ákúrum málfræðispekinga sem virtust með eyrun sín úti um holt og hæðir að reyna að góma þágufallsfólk og álíka vandræðalýð. Skírnir, tímarit Bókmenntafélagsins, og Þjóðviljinn sálugi voru helsti vettvangur þessarar umræðu. Satt að segja komu þessar áhyggjur ekki alveg heim og saman við þann áhuga sem var á þessum tíma hjá almenningi á að láta í sér heyra á opinberum vettvangi, til dæmis með því að hringja í símatíma útvarpstöðvanna eða senda dagblöðunum línur. Ekki var að heyra að fólk væri almennt merkjanlega áhyggjufullt yfir orðfæri sínu. Hugmyndin um málóttann var líklega frekar skrifborðsspeki háskólamanna en raunverulegt vandamál í þjóðfélaginu. En svo sem ekki verri fyrir það! . Og enn síður er málótti raunveruleiki í nútímanum; skoðið bara spjallvefina og bloggið á netinu. Eða "umræðuna" í Morgunblaðinu sem ritstjórnarnir kalla "málþing þjóðarinnar". Svo ekki sé minnst á allt masið á skjánum og í talstöðvunum... En getur verið að einmitt þess vegna sé tími kominn til að dusta rykið af hugmyndinni - kannski í svolítið breyttri mynd - og tala fyrir því að svolítill málótti (og pennafælni) breiðist út um þjóðfélagið? Tilefnið fyrir uppástungunni er hinn yfirgengilegi kjaftagangur sem mörgum virðist að sé farinn að tröllríða íslensku þjóðfélagi. Sumir segja að þjóðfélagið sé orðið ein allsherjar Kjaftaklöpp. Upplýstir lesendur vita að Kjaftaklöpp hét staður sá (þar sem nú mætast Bergstaðastræti og Skólavörðustígur) sem Reykvíkingar í lok 19. aldar og byrjun hinnar 20. komu saman á til að skrafa saman um landsins gagn og nauðsynjar. Nafnið bendir til þess að ekki hafi þetta þótt ýkja merkilegt eða uppbyggilegt málþing, frekar að menn hafi þar talað samhengislaust út og suður, slúðrað um náungann, breitt út gróusögur og annað í þeim dúr. Út af fyrir sig er ástæðulaust að gefa slíkum samkomum eingöngu langt nef; öll höfum við áreiðanlega þörf fyrir þær í einhverjum skömmtum. En getur verið að skammtarnir af kjaftagangi í nútímannum séu orðnir óhóflega stórir fyrir okkar litla og tiltölulega fábreytta þjóðfélag? Að "umræðan" í dagblöðunum, á netinu, á málfundum og ráðstefnum, í útvarpinu og spjallþáttum sjónvarpsstöðvanna sé hlutfallslega meiri en eðlilegt og skynsamlegt er í samanburði við ýmsa hljóðlátari starfsemi, andlega sem verklega, sem þó er þjóðinni í bráð og lengd mikilvægari? Við höfum í gangi "umræðu" um málefni líðandi stundar í þremur dagblöðum, á fjórum og bráðum fimm útvarpsstöðvum og á þremur sjónvarpsstöðvum frá morgni til kvölds. Og á netinu allan sólarhringinn.Og svo höldum við úti fréttabréfum og tímaritum og efnum nær daglega til málþinga, ráðstefna og morgunverðar-, hádegisverðar- og kvöldverðarfunda. Hefur lítil þjóð eins og við virkilega svona margt að segja og skeggræða um?Hvenær höfum við tíma til að hugsa og lesa? Eða er það kannski óþarfi á kjaftafundum nútímans einsog á klöppinni forðum daga? Er í lagi að tala án þess að hugsa? Og kjafta frá sér allt vit? Og meðal annarra orða: Er það ekki meira og minna sama fólkið sem heldur "umræðunni" gangandi? Er ekki of mikið á það lagt? Eru þetta ekki helsti þungar byrðar fyrir það? Og umræðuefnin: Eru þau kannski oftar en ekki agalaus vaðall þar sem lítill eða enginn greinarmunur er gerður á aðalatriðum og aukaatriðum, þar sem hver grípur frammí fyrir öðrum og tæpast nokkur þátttakandi fær að klára setningu með heilli hugsun? Getur verið að hér gildi að minna sé betra? Að huga beri að gæðum fremur en magni? Nóbelskáldið vildi hér um árið lyfta umræðum á hærra plan. Einn helsti sérfræðingur um Hann segir að sjónvarpsþættinum þar sem Ritstjórinn og Þingmaðurinn fengu þessa frægu ofanígjöf, kannski ómaklega, hafi verið eytt. Tilviljun? Eða merki um stöðuga afneitun og tegðu þjóðarinnar til að átta sig á hinum fleygu orðum skáldsins:"Því hefur verið haldið fram að Íslendíngar beygi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur, og þó enn síður fyrir rökum trúarinnar, en leysi vandræði sín með því að stunda orðheingilshátt og deila um tittlíngaskít sem ekki kemur málinu við; en verði skelfíngu lostnir og setji hljóða hvenær sem komið er að kjarna máls...". Ætli nokkuð hafi í rauninni breyst frá því að þessi ádrepa var sett á blað?Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun