Ekki benda á mig Hafliði Helgason skrifar 31. mars 2005 00:01 Ársfundur Seðlabankans er virðuleg samkoma. Þar skiptast á skoðunum formaður bankastjórnar Seðlabankans og forsætisráðherra. Mættir eru ríkisstjórnin, bankaráð bankans og starfsmenn hans. Allir helstu forkólfar fjármálalífsins mæta og hlýða á boðskapinn. Þetta eru samkomur hinna háttvísu og menn fara fínt í að gagnrýna hver annan á slíkum samkomum. Hagstjórn og leiðir til jafnvægis í þjóðarbúskapnum eru flókin mál og því fátt eðlilegra en að menn skiptist á skoðunum um slík mál. Að vel takist til varðar alla landsmenn. Sökum háttvísinnar og kurteislegrar rökræðu þarf oft að lesa á milli línanna í málflutningnum. Í ár má segja að yfirskriftin hafi verið: Ekki benda á mig! Forsætisráðherra sagði ekki benda á mig þegar leitað er orsaka þenslunnar. Styrking krónunnar er vaxtahækkunum Seðlabankans að kenna. Lánsfé streymir inn í landið og styrkir krónuna vegna vaxtamunarins. Halldór benti á að innstreymi erlenda fjárins vægi mun þyngra í styrkingunni, en innstreymi vegna fjárfestinga í stóriðju. Birgir Ísleifur sagði hins vegar að ekki þýddi að benda á Seðlabankann. Hann væri að bregðast við þenslunni sem væri vegna stóriðjuframkvæmda og aukinna útlána vegna íbúðakaupa sem aftur væri Íbúðalánasjóði (lesist ríkinu) og bönkunum að kenna. Bankarnir svara og segja: Ekki benda á mig. Við urðum að bregðast við þegar Íbúðalánasjóður boðaði 90 prósenta lánin, annars hefðum við orðið undir í samkeppninni. Bankarnir eru fullir af peningum sem þeir verða að koma í vinnu ef hluthafarnir eiga ekki að verða fúlir. Hlutafarnir vilja auðvitað ekki að bent sé á þá. Þeir geri bara kröfu um það að fá arðsemi af fjárfestingu sinni. Forsætisráðherra sagði líka að ríkið hefði staðið sig vel í að halda aftur af útgjöldum. Sveitarfélögin væru hins vegar að auka útgjöld sín. Sveitarfélögunum er hins vegar vandi á höndum þegar eftirspurn eftir húsnæði eykst og menn fá skammir fyrir lóðaskort. Þá þarf að auka útgjöld vegna lóðaframkvæmda. Svo þarf að byggja nýjan leikskóla og skóla fyrir nýja íbúa í nýbyggðu hverfi. Sveitarfélögin eiga því bágt með að halda aftur af útgjöldunum í núverandi þenslu. Þau mættu hins vegar reyna meira og gætu sparað talsvert með því að sameinast. Seðlabankinn bendir aftur á Íbúðalánasjóð. Hlutverk hans þurfi að endurskilgreina svo hann hætti að keppa við bankana. Svona kasta menn á milli sín þensluboltanum í umræðunni um hagstjórnina. Stóriðjan er náttúrlega það sem ýtir þenslunni af stað. 90 prósenta lánin ýttu svo bönkunum af stað og skattalækkanirnar klingja undir og hefa deig verðbólgunnar enn frekar. Seðlabankinn verður að hækka vextina til að sporna gegn þenslunni meðan íslenska eyðsluklóin hans Margeirs Péturssonar kaupir sér lúxusjeppa frá Ameríku. Vill fá hann strax, þó hún ætli líka með tvær risaferðatöskur á mann í fjölskyldunni til Florída í sumarfrí. Loftkældu mollin eru svo notaleg svona þegar sólin er hæst á lofti þarna í Florída. Svo er komið heim með fullar töskur af raftækjum, fötum og skóm keyptar fyrir útsöludollara. Eyðsluklóin segir auðvitað líka ekki benda á mig. Ég greip bara tækifærið, endurfjármagnaði yfirdráttinn með fjörtíu ára láni (yfirdrátturinn er reyndar aðeins byrjaður að tikka aftur), nýtti mér þennan hagstæða dollara og er loksins komin á almennilegan bíl. Auðvitað eiga allir að vera ábyrgir og skynsamir. Staðreyndin er hins vegar sú að ábyrgð á hagstjórn hvílir á stjórnvöldum. Þau marka efnahagsstefnuna og það sem hinir gera eru einfaldlega viðbrögð við því umhverfi sem er hverju sinni. Einstaklingar hegða sér í samræmi við tækifæri sín. Fyrirtæki og bankar reyna að hámarka arð sinn og styrkja samkeppnisstöðu sína. Bankarnir eru í samkeppni á frjálsum markaði og stjórmálamenn geta ekki lengur beitt þá þrýstingi í gegnum pólitískt skipuð bankaráð.Sveitarfélögin reyna að bregðast við kröfum íbúanna og Seðlabankinn tekur vaxtaákvarðanir í samræmi við ástandið í efnahagslífinu. Þessir aðilar geta með þokkalegri samvisku sagt að ekki sé rétt að benda á þá. Fyrir ríkisstjórn dugar hins vegar ekki að hrópa: Ekki benda á mig! Og ekkert frekar þótt hrópað sé oft og hátt.Hafliði Helgason -haflidi@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hafliði Helgason Í brennidepli Mest lesið Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Hvers vegna er ungbarnadauði lægstur á Íslandi? Þórður Þórkelsson Skoðun Skoðun Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Sjá meira
Ársfundur Seðlabankans er virðuleg samkoma. Þar skiptast á skoðunum formaður bankastjórnar Seðlabankans og forsætisráðherra. Mættir eru ríkisstjórnin, bankaráð bankans og starfsmenn hans. Allir helstu forkólfar fjármálalífsins mæta og hlýða á boðskapinn. Þetta eru samkomur hinna háttvísu og menn fara fínt í að gagnrýna hver annan á slíkum samkomum. Hagstjórn og leiðir til jafnvægis í þjóðarbúskapnum eru flókin mál og því fátt eðlilegra en að menn skiptist á skoðunum um slík mál. Að vel takist til varðar alla landsmenn. Sökum háttvísinnar og kurteislegrar rökræðu þarf oft að lesa á milli línanna í málflutningnum. Í ár má segja að yfirskriftin hafi verið: Ekki benda á mig! Forsætisráðherra sagði ekki benda á mig þegar leitað er orsaka þenslunnar. Styrking krónunnar er vaxtahækkunum Seðlabankans að kenna. Lánsfé streymir inn í landið og styrkir krónuna vegna vaxtamunarins. Halldór benti á að innstreymi erlenda fjárins vægi mun þyngra í styrkingunni, en innstreymi vegna fjárfestinga í stóriðju. Birgir Ísleifur sagði hins vegar að ekki þýddi að benda á Seðlabankann. Hann væri að bregðast við þenslunni sem væri vegna stóriðjuframkvæmda og aukinna útlána vegna íbúðakaupa sem aftur væri Íbúðalánasjóði (lesist ríkinu) og bönkunum að kenna. Bankarnir svara og segja: Ekki benda á mig. Við urðum að bregðast við þegar Íbúðalánasjóður boðaði 90 prósenta lánin, annars hefðum við orðið undir í samkeppninni. Bankarnir eru fullir af peningum sem þeir verða að koma í vinnu ef hluthafarnir eiga ekki að verða fúlir. Hlutafarnir vilja auðvitað ekki að bent sé á þá. Þeir geri bara kröfu um það að fá arðsemi af fjárfestingu sinni. Forsætisráðherra sagði líka að ríkið hefði staðið sig vel í að halda aftur af útgjöldum. Sveitarfélögin væru hins vegar að auka útgjöld sín. Sveitarfélögunum er hins vegar vandi á höndum þegar eftirspurn eftir húsnæði eykst og menn fá skammir fyrir lóðaskort. Þá þarf að auka útgjöld vegna lóðaframkvæmda. Svo þarf að byggja nýjan leikskóla og skóla fyrir nýja íbúa í nýbyggðu hverfi. Sveitarfélögin eiga því bágt með að halda aftur af útgjöldunum í núverandi þenslu. Þau mættu hins vegar reyna meira og gætu sparað talsvert með því að sameinast. Seðlabankinn bendir aftur á Íbúðalánasjóð. Hlutverk hans þurfi að endurskilgreina svo hann hætti að keppa við bankana. Svona kasta menn á milli sín þensluboltanum í umræðunni um hagstjórnina. Stóriðjan er náttúrlega það sem ýtir þenslunni af stað. 90 prósenta lánin ýttu svo bönkunum af stað og skattalækkanirnar klingja undir og hefa deig verðbólgunnar enn frekar. Seðlabankinn verður að hækka vextina til að sporna gegn þenslunni meðan íslenska eyðsluklóin hans Margeirs Péturssonar kaupir sér lúxusjeppa frá Ameríku. Vill fá hann strax, þó hún ætli líka með tvær risaferðatöskur á mann í fjölskyldunni til Florída í sumarfrí. Loftkældu mollin eru svo notaleg svona þegar sólin er hæst á lofti þarna í Florída. Svo er komið heim með fullar töskur af raftækjum, fötum og skóm keyptar fyrir útsöludollara. Eyðsluklóin segir auðvitað líka ekki benda á mig. Ég greip bara tækifærið, endurfjármagnaði yfirdráttinn með fjörtíu ára láni (yfirdrátturinn er reyndar aðeins byrjaður að tikka aftur), nýtti mér þennan hagstæða dollara og er loksins komin á almennilegan bíl. Auðvitað eiga allir að vera ábyrgir og skynsamir. Staðreyndin er hins vegar sú að ábyrgð á hagstjórn hvílir á stjórnvöldum. Þau marka efnahagsstefnuna og það sem hinir gera eru einfaldlega viðbrögð við því umhverfi sem er hverju sinni. Einstaklingar hegða sér í samræmi við tækifæri sín. Fyrirtæki og bankar reyna að hámarka arð sinn og styrkja samkeppnisstöðu sína. Bankarnir eru í samkeppni á frjálsum markaði og stjórmálamenn geta ekki lengur beitt þá þrýstingi í gegnum pólitískt skipuð bankaráð.Sveitarfélögin reyna að bregðast við kröfum íbúanna og Seðlabankinn tekur vaxtaákvarðanir í samræmi við ástandið í efnahagslífinu. Þessir aðilar geta með þokkalegri samvisku sagt að ekki sé rétt að benda á þá. Fyrir ríkisstjórn dugar hins vegar ekki að hrópa: Ekki benda á mig! Og ekkert frekar þótt hrópað sé oft og hátt.Hafliði Helgason -haflidi@frettabladid.is
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun