Ár skuldabréfanna er runnið upp

Undanfarin ár hafa sjónir manna nánast eingöngu beinst að hlutabréfamarkaði, á meðan færri hafa gefið skuldabréfamarkaði gaum. Margar skýringar kunna að liggja þar að baki. Ein er þó líklega sú að ekki hefur verið sami dýrðarljómi yfir skuldabréfum og hlutabréfum, enda eru sveiflur á skuldabréfamarkaði ekki jafn tíðar og á hlutabréfamarkaði og þar af leiðandi er jafnan minni áhætta af fjárfestingu í skuldabréfum.

Ofan á þetta bætist síðan sú staðreynd að skuldabréfamarkaðurinn er að mörgu leyti lokaðri og torskildari en hlutabréfamarkaðurinn. Auðveldara er fyrir hinn almenna fjárfesti að mynda sér skoðun á fyrirtæki í rekstri, heldur en til að mynda Spariskírteinum ríkissjóðs númer 89/2A10.

Undanfarna daga og vikur hefur hins vegar orðið breyting á. Velta á skuldabréfamarkaði í Kauphöllinni hefur stóraukist og í síðustu viku var veltumetið slegið nánast daglega. Á þessu eru eðlilegar skýringar enda hafa erfiðar aðstæður á hlutabréfamarkaði leitt til þess að fjárfestar leita í auknum mæli í öruggari fjárfestingar. Skuldabréfamarkaðurinn er því líflegri en áður, og margir fjárfestar hafa séð ástæðu til að leita skjóls þar undan slagviðrinu sem ríkt hefur á hlutabréfamarkaði. „Hluta- og skuldabréfamarkaðirnir þróast sjaldnast í takt. Íslenski skuldabréfamarkaðurinn er einstakur í sinni röð á Vesturlöndum að því leyti að raunvextir og nafnvextir eru hér gífurlega háir," segir Gísli Hauksson, skuldabréfamiðlari hjá Kaupþingi.

Skuldabréf eru skilgreind sem einhliða og skrifleg yfirlýsing skuldara um skyldu hans til að greiða öðrum aðila, sem oftast er nefndur kröfuhafi, peninga. Nafngiftin er raunar barn síns tíma, enda fá menn sjaldnast skírteini upp á gamla mátann nú til dags. Viðskipti með skuldabréf eru nánast einungis rafræn.

Útgáfa skuldabréfa er hefðbundin leið fyrir fyrirtæki, ríki og einstaklinga til að afla fjár. Margir kannast eflaust við lánshæfismatsfyrirtækin Moody"s og Standard & Poor"s. Fyrirtækin gefa útgefendum skuldabréfa einkunn á grundvelli þess hversu líklegt er talið að staðið verði við greiðslur vaxta og höfuðstóls. Einkunnirnar eru á bilinu Aaa og niður í D, þar sem Aaa er hæst en D lægst. Íslenska ríkið nýtur nú, til að mynda, lánshæfis­einkunnarinnar Aaa hjá Moody"s.

Stærstu einstöku útgefendur skuldabréfa á Íslandi eru Íbúðalánasjóður, sem gefur út fjóra skuldabréfaflokka, og íslenska ríkið, sem gefur út fimm flokka. Heildarvirði húsbréfanna svokölluðu er um 480 milljarðar króna, en ríkisbréfanna um níutíu milljarðar króna. Heildarvirði skuldabréfa útgefnum af fyrirtækjum í landinu er um fjögur hundruð milljarðar króna.

Til marks um þá miklu veltu sem verið hefur á skuldabréfamarkaði undanfarna daga er sú staðreynd að fyrstu þrjá dagana í síðustu viku nam velta ríkis- og húsbréfanna samanlagt 150 milljörðum króna. Með öðrum orðum: tuttugu og sjö prósent skuldabréfa í þessum tveimur stærstu flokkum, skiptu um hendur. Bréfin eru gefin út til mismunandi langs tíma, þannig má nálgast húsbréf með allt frá tíu ára líftíma og upp í 42 ár.

Undanfarin ár hefur Seðlabankinn hækkað stýrivexti sína hratt og standa þeir nú í 13,75 prósentum. Umhverfið hefur því verið skuldabréfaviðskiptum að mörgu leyti óhagstætt, enda lækkar virði skuldabréfa þegar vaxtakostnaður eykst.

Tilfinning margra á markaðnum er nú sú að snarpt vaxtalækkunarferli sé fram undan og skuldabréf því fýsilegri fjárfestingarkostur en ella. „Þegar menn áttuðu sig á því að hugsanlega væri hörð lending fram undan í hagkerfinu fóru menn að fara inn í skuldabréfin í auknum mæli, og nú síðustu tvær vikur hefur algert rallí farið í gang. Veltan hefur verið margföld við það sem venjulega hefur verið og veltumetið slegið dag eftir dag. Fjárfestar eru greinilega að færa sig úr hlutabréfum í skuldabréf í kjölfar óróa síðustu vikna," segir Gísli Hauksson.

Grundvallarmunurinn á hlutabréfum og skuldabréfum er sá að hlutabréf tryggja þér enga ávöxtun. Það gera hins vegar verðtryggð skuldabréf. Þegar markaðsaðili gefur út skuldabréf skuldbindur hann sig til að greiða handhafa þess ákveðna upphæð, auk vaxta.

Til dæmis má gefa sér að fyrirtæki hér á landi gefi út skuldabréf upp á eina milljón króna með tíu prósent nafnvöxtum. Kaupandi skuldabréfsins gengur því að milljóninni á gjalddaga og fær auk þess tíu prósenta vexti á ári hverju.

Þessi staðreynd segir hins vegar einungis hálfa söguna. Ávöxtunarkrafan, sem á ensku kallast yield, er það sem hinn almenni skuldabréfafjárfestir horfir til. Þegar markaðsvextir hækka, til dæmis upp í tólf prósent, er eins og gefur að skilja takmarkaður áhugi á skuldabréfi sem gefur tíu prósenta vexti. Fjárfestar geta þá gjarnan keypt bréf á undirverði, til að mynda borgað átta hundruð þúsund krónur fyrir skuldabréf sem er ein milljón að nafnvirði. Þetta er það sem kallast ávöxtunarkrafa.

Nú getum við litið aftur til milljón króna skuldabréfsins sem rætt var um hér áðan. Ef þú greiðir nafnvirði bréfsins er ávöxtunarkrafan einfaldlega tíu prósent. Sé þetta sama skuldabréf síðar keypt á átta hundruð þúsund hækkar hins vegar ávöxtunarkrafan upp í 12,5 prósent, auk þess sem handhafi fær eina milljón króna greidda á gjalddaga í stað þeirra átta hundrað þúsunda sem hann reiddi af hendi, kjósi hann að halda bréfinu svo lengi.

Kaupendur skuldabréfa hér á landi eru að stóru leyti sömu aðilar og hafa verið stórtækir í hlutabréfakaupum undanfarin ár; lífeyrissjóðirnir, erlendir fjárfestar, einkabankaþjónustur, verðbréfa- og skuldabréfasjóðir auk hreinræktaðra spákaupmanna. Gísli Hauksson segir marga þá sem nú stökkva inn á skuldabréfamarkað hafa verið umsvifamikla á markaðnum á árunum 1999 til 2003. Nú séu aftur að myndast aðstæður til skuldabréfakaupa. „Ég held að eftirspurn á markaðnum haldi áfram að aukast. Seðlabankinn lækkar líklega stýrivexti á fyrri helmingi ársins og lækkunarferlið verður tiltölulega hratt á þessu ári."

Hann segist enn fremur gera ráð fyrir að lítið verði um útgáfu íbúðabréfa á næstunni, enda geri markaðsaðilar ráð fyrir að fasteignamarkaðurinn hægi á sér. Þá sé íslenska ríkið meira og minna skuldlaust, sem geri það að verkum að ekki sé sérstök ástæða til útgáfu ríkisbréfa önnur en sú að viðhalda vaxtastiginu. „Skammtímaskuldabréf og víxlar skiluðu mjög góðri ávöxtun á síðasta ári og búast má við að svo verði áfram. Skuldabréf sem gefin eru út til lengri tíma, eða milli langs tíma, munu hins vegar gefa enn betur af sér. Það má búast við því að næstu tvö árin verði skuldabréfafjárfestum góð."