Var rangt af mér að sleppa kanínu í Esjuhlíðum? Menja von Schmalensee skrifar 31. janúar 2011 06:00 Einn fallegan sumardag fyrir um það bil tuttugu og fimm árum veitti ég kanínunni minni, henni Mjallhvíti, frelsi við rætur Esjunnar. Mér þótti vænt um kanínuna en heimilisaðstæður höfðu breyst svo ég varð að losa mig við hana. Þetta virtist vera upplögð lausn þar sem enginn vildi taka við henni og aflífun kom ekki til greina í mínum huga. Þarna átti hún að geta notið lífsins í guðsgrænni náttúrunni. Ég vissi ekki betur. Ég var þrettán ára. Í dag er ég margs vísari. Ég veit til dæmis að miklar breytingar hafa orðið á jörðinni okkar. Maðurinn hefur með athöfnum sínum valdið því að tegundir deyja nú út 100-10.000 sinnum hraðar en eðlilegt getur talist. Mögulega tapast þúsundir tegunda á heimsvísu á ári hverju en flestar þeirra eru okkur enn ókunnar. Alþjóðanáttúruverndarsamtökin (IUCN) hafa metið stöðu rúmlega 1,7 milljóna tegunda en af þeim voru 20% hryggdýra, 30% hryggleysingja, 68% plantna og 50% sveppa og þörunga í hættu árið 2010. Ef maðurinn heldur uppteknum hætti stefnum við hratt inn í eina af mestu útdauðahrinum jarðsögunnar. Ábyrgðin er okkar. En hvernig tengist þetta kanínunni minni? Kanínur eru framandi tegund á Íslandi, þ.e. tegund sem maðurinn hefur flutt inn á svæði sem er utan hennar náttúrulega útbreiðslusvæðis. Þetta atriði eitt og sér væri kannski ekki í frásögur færandi fyrir utan þá staðreynd að samanlögð reynsla af hundruðum þúsunda framandi tegunda sem finna má á heimsvísu hefur sýnt að u.þ.b. 10% þeirra taka upp á því að verða ágengar, þ.e. valda umhverfislegu eða efnahagslegu tjóni. Umhverfislegt tjón getur til dæmis orðið þegar ágeng tegund á í samkeppni við þær tegundir sem fyrir eru, nýtir þær til fæðu eða veldur truflunum á náttúrulegum ferlum innan vistkerfa. Afleiðingarnar geta verið útrýming einnar eða fleiri tegunda eða veruleg fækkun í stofnum þeirra. Efnahagslegt tjón getur orðið vegna skemmda á uppskeru eða mannvirkjum, vegna sjúkdóma eða vegna neikvæðra áhrifa á nytjastofna. Í dag eru ágengar lífverur álitnar vera meðal mestu ógna við náttúruleg vistkerfi. Með greiningum á válistum mismunandi landa, þ.e. listum yfir tegundir í hættu, hefur komið í ljós að verulegur hluti tegunda (allt að 80%) sé þar vegna áhrifa frá ágengum framandi lífverum. Árið 2002 var áætlað að árlegt fjárhagslegt tjón í þeim löndum þar sem slíkt hafði verið metið næmi meira en 1,4 billjónum dollara (165.000.000.000.000 ISK) eða 110-faldri vergri þjóðarframleiðslu Íslands árið 2009, og var þá ótalið fjárhagslegt tjón í löndum þar sem slíkar upplýsingar voru ekki fyrir hendi. Það er því ekki að ástæðulausu að fjöldi landa hefur innlimað í löggjöf sína ákvæði um varnir og aðgerðir gegn ágengum tegundum og varkárni við innflutning framandi lífvera. Á Íslandi eru kanínur flokkaðar sem mögulega ágeng tegund. Erlendis hafa þær valdið gríðarlegu tjóni bæði í vistkerfum og landbúnaði, sérstaklega í Ástralíu og á Nýja-Sjálandi. Þær eru álitnar vera meðal 100 verstu ágengu tegunda heims. Ef litið er til nágrannalanda okkar eru þær ágengar í Finnlandi, Noregi og Svíþjóð. Til að svara spurningunni sem lagt var upp með: Já, það var rangt af mér að sleppa kanínu í Esjuhlíðum. Ég gerði mistök. Þótt ósennilegt sé að þessi tiltekna kanína hafi valdið miklu tjóni ein og sér, er ljóst að ef villtum kanínum fjölgar hér á landi gætu þær valdið tjóni á gróðri, í fuglavarpi (sbr. dæmi frá Vestmannaeyjum, þar sem kanínur tóku yfir lundaholur) og í landbúnaði. Þá er líklegt að stærri kanínustofn orsaki fjölgun refa og minka en minkur er ágeng framandi tegund á Íslandi. Þar fyrir utan drapst aumingja kanínan mín sennilega úr kulda eða hungri og hlaut því leiðinlegan dauðdaga. Þrátt fyrir að kanínur valdi ekki miklu tjóni á Íslandi í dag eru þær gott dæmi um hvernig framandi tegund sem virðist vera meinlaus, getur snúist upp í andhverfu sína. Hafa ber í huga að þótt langflestar framandi tegundir hafi lítil áhrif á vistkerfi, leynast svartir sauðir inn á milli sem gera það að verkum að nauðsynlegt er að fara varlega í innflutning og dreifingu framandi tegunda. Af þessum ástæðum fagna ég því að nú stendur yfir endurskoðun íslenskrar löggjafar m.t.t. framandi lífvera, en tek fram að ég hef ekki horn í síðu framandi tegunda sem ekki verða ágengar, enda hýsi ég sjálf tugi þeirra í garðinum mínum og nýt títt útiveru í ræktuðum skógum. Ég væri hins vegar fljót að fjarlægja plöntu úr garði mínum, hversu falleg sem hún væri, ef í ljós kæmi að hún dreifði sér út í náttúruna og ylli þar skaða. Ítarefni má finna í tveim greinum höfundar um framandi og ágengar tegundir í tölublöðum Náttúrufræðingsins, tímariti Hins íslenska náttúrufræðifélags, árgangi 2010. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið 466 milljarðir í vasa norskra eldisrisa Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Opið bréf til ráðherra Kristján Hreinsson Skoðun Flestir barðir til bana með steini eða skotnir í tætlur með haglabyssu Ole Anton Bieltvedt Skoðun Frestun á afgreiðslu Samgönguáætlunar er fagnaðarefni Björn Bjarki Þorsteinsson Skoðun Fyrirhyggja er besta vörnin - vegna CrowdStrike atviksins 19. júlí 2024 Arnar Freyr Guðmundsson Skoðun Tvíeggja tækni: Hvernig má nýta stafræna tækni í kennslu? Skoðun Í sambandi við Suðurnesin Steinunn Þorsteinsdóttir Skoðun Blekking goðsagna Matthildur Björnsdóttir Skoðun Velur þú að loka barnið þitt inni í herbergi með barnaníðingi? Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Fólkið sem ætti að hlusta meira Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Frestun á afgreiðslu Samgönguáætlunar er fagnaðarefni Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Tvíeggja tækni: Hvernig má nýta stafræna tækni í kennslu? skrifar Skoðun Blekking goðsagna Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Í sambandi við Suðurnesin Steinunn Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fyrirhyggja er besta vörnin - vegna CrowdStrike atviksins 19. júlí 2024 Arnar Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun 466 milljarðir í vasa norskra eldisrisa Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til ráðherra Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Flestir barðir til bana með steini eða skotnir í tætlur með haglabyssu Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Eflum Mjódd sem miðstöð almenningssamgangna fyrir landið allt Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Utanbæjarmaður eða útlendingur… stjórnaðu þér Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Velur þú að loka barnið þitt inni í herbergi með barnaníðingi? Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Samgöngur - Ekki eftir neinu að bíða Hafsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Á undan áætlun í ríkisfjármálum Bjarni Benediktsson skrifar Skoðun Framtíðin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Verndum Yazan og Barnasáttmálann Askur Hrafn Hannesson,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem ætti að hlusta meira Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Samgöngur - Ekki eftir neinu að bíða Hafsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Hver ber ábyrgð á nýjum gluggum sem leka? Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Fimmtán ár – nýtum tímann betur Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tufti og Bríet á Seftjörn eru í liði náttúrunnar Elva Björg Einarsdóttir skrifar Skoðun Gert að búa á sorphaug við Sævarhöfða Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Stuðningur við fólk með krabbamein á Íslandi og núvitund Eva Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Róum í sömu átt! Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Hræsni Diljár María Lilja Ingveldar-Þrastardóttir Kemp skrifar Skoðun Óupplýsingaröld Erna Mist Yamagata skrifar Skoðun Lygamörður Sigurgeir Pálsson skrifar Skoðun Klæðaleysi keisarans Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Rangfærslur um rannsóknarverkefni Running Tide í nýlegri umræðu Marty Odlin,Max Chalfin skrifar Skoðun Hver eru áhrif þess að selja sumarbústað? Björn Berg Gunnarsson skrifar Skoðun Vatnið og tíminn Ari Trausti Guðmundsson skrifar Sjá meira
Einn fallegan sumardag fyrir um það bil tuttugu og fimm árum veitti ég kanínunni minni, henni Mjallhvíti, frelsi við rætur Esjunnar. Mér þótti vænt um kanínuna en heimilisaðstæður höfðu breyst svo ég varð að losa mig við hana. Þetta virtist vera upplögð lausn þar sem enginn vildi taka við henni og aflífun kom ekki til greina í mínum huga. Þarna átti hún að geta notið lífsins í guðsgrænni náttúrunni. Ég vissi ekki betur. Ég var þrettán ára. Í dag er ég margs vísari. Ég veit til dæmis að miklar breytingar hafa orðið á jörðinni okkar. Maðurinn hefur með athöfnum sínum valdið því að tegundir deyja nú út 100-10.000 sinnum hraðar en eðlilegt getur talist. Mögulega tapast þúsundir tegunda á heimsvísu á ári hverju en flestar þeirra eru okkur enn ókunnar. Alþjóðanáttúruverndarsamtökin (IUCN) hafa metið stöðu rúmlega 1,7 milljóna tegunda en af þeim voru 20% hryggdýra, 30% hryggleysingja, 68% plantna og 50% sveppa og þörunga í hættu árið 2010. Ef maðurinn heldur uppteknum hætti stefnum við hratt inn í eina af mestu útdauðahrinum jarðsögunnar. Ábyrgðin er okkar. En hvernig tengist þetta kanínunni minni? Kanínur eru framandi tegund á Íslandi, þ.e. tegund sem maðurinn hefur flutt inn á svæði sem er utan hennar náttúrulega útbreiðslusvæðis. Þetta atriði eitt og sér væri kannski ekki í frásögur færandi fyrir utan þá staðreynd að samanlögð reynsla af hundruðum þúsunda framandi tegunda sem finna má á heimsvísu hefur sýnt að u.þ.b. 10% þeirra taka upp á því að verða ágengar, þ.e. valda umhverfislegu eða efnahagslegu tjóni. Umhverfislegt tjón getur til dæmis orðið þegar ágeng tegund á í samkeppni við þær tegundir sem fyrir eru, nýtir þær til fæðu eða veldur truflunum á náttúrulegum ferlum innan vistkerfa. Afleiðingarnar geta verið útrýming einnar eða fleiri tegunda eða veruleg fækkun í stofnum þeirra. Efnahagslegt tjón getur orðið vegna skemmda á uppskeru eða mannvirkjum, vegna sjúkdóma eða vegna neikvæðra áhrifa á nytjastofna. Í dag eru ágengar lífverur álitnar vera meðal mestu ógna við náttúruleg vistkerfi. Með greiningum á válistum mismunandi landa, þ.e. listum yfir tegundir í hættu, hefur komið í ljós að verulegur hluti tegunda (allt að 80%) sé þar vegna áhrifa frá ágengum framandi lífverum. Árið 2002 var áætlað að árlegt fjárhagslegt tjón í þeim löndum þar sem slíkt hafði verið metið næmi meira en 1,4 billjónum dollara (165.000.000.000.000 ISK) eða 110-faldri vergri þjóðarframleiðslu Íslands árið 2009, og var þá ótalið fjárhagslegt tjón í löndum þar sem slíkar upplýsingar voru ekki fyrir hendi. Það er því ekki að ástæðulausu að fjöldi landa hefur innlimað í löggjöf sína ákvæði um varnir og aðgerðir gegn ágengum tegundum og varkárni við innflutning framandi lífvera. Á Íslandi eru kanínur flokkaðar sem mögulega ágeng tegund. Erlendis hafa þær valdið gríðarlegu tjóni bæði í vistkerfum og landbúnaði, sérstaklega í Ástralíu og á Nýja-Sjálandi. Þær eru álitnar vera meðal 100 verstu ágengu tegunda heims. Ef litið er til nágrannalanda okkar eru þær ágengar í Finnlandi, Noregi og Svíþjóð. Til að svara spurningunni sem lagt var upp með: Já, það var rangt af mér að sleppa kanínu í Esjuhlíðum. Ég gerði mistök. Þótt ósennilegt sé að þessi tiltekna kanína hafi valdið miklu tjóni ein og sér, er ljóst að ef villtum kanínum fjölgar hér á landi gætu þær valdið tjóni á gróðri, í fuglavarpi (sbr. dæmi frá Vestmannaeyjum, þar sem kanínur tóku yfir lundaholur) og í landbúnaði. Þá er líklegt að stærri kanínustofn orsaki fjölgun refa og minka en minkur er ágeng framandi tegund á Íslandi. Þar fyrir utan drapst aumingja kanínan mín sennilega úr kulda eða hungri og hlaut því leiðinlegan dauðdaga. Þrátt fyrir að kanínur valdi ekki miklu tjóni á Íslandi í dag eru þær gott dæmi um hvernig framandi tegund sem virðist vera meinlaus, getur snúist upp í andhverfu sína. Hafa ber í huga að þótt langflestar framandi tegundir hafi lítil áhrif á vistkerfi, leynast svartir sauðir inn á milli sem gera það að verkum að nauðsynlegt er að fara varlega í innflutning og dreifingu framandi tegunda. Af þessum ástæðum fagna ég því að nú stendur yfir endurskoðun íslenskrar löggjafar m.t.t. framandi lífvera, en tek fram að ég hef ekki horn í síðu framandi tegunda sem ekki verða ágengar, enda hýsi ég sjálf tugi þeirra í garðinum mínum og nýt títt útiveru í ræktuðum skógum. Ég væri hins vegar fljót að fjarlægja plöntu úr garði mínum, hversu falleg sem hún væri, ef í ljós kæmi að hún dreifði sér út í náttúruna og ylli þar skaða. Ítarefni má finna í tveim greinum höfundar um framandi og ágengar tegundir í tölublöðum Náttúrufræðingsins, tímariti Hins íslenska náttúrufræðifélags, árgangi 2010.
Fyrirhyggja er besta vörnin - vegna CrowdStrike atviksins 19. júlí 2024 Arnar Freyr Guðmundsson Skoðun
Skoðun Fyrirhyggja er besta vörnin - vegna CrowdStrike atviksins 19. júlí 2024 Arnar Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Flestir barðir til bana með steini eða skotnir í tætlur með haglabyssu Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Eflum Mjódd sem miðstöð almenningssamgangna fyrir landið allt Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Velur þú að loka barnið þitt inni í herbergi með barnaníðingi? Álfhildur Leifsdóttir skrifar
Skoðun Verndum Yazan og Barnasáttmálann Askur Hrafn Hannesson,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir skrifar
Skoðun Rangfærslur um rannsóknarverkefni Running Tide í nýlegri umræðu Marty Odlin,Max Chalfin skrifar
Fyrirhyggja er besta vörnin - vegna CrowdStrike atviksins 19. júlí 2024 Arnar Freyr Guðmundsson Skoðun