Hvað höfum við lært Heiðar Már Guðjónsson skrifar 13. október 2011 20:00 Hrunið var öllum mikið áfall en hrunið hefur jafnframt sýnt okkur hverjar brotalamir kerfisins eru. Ef enginn dregur lærdóm af hruninu er það sorglegt og ávísun á annað hrun. Hvað fór úrskeiðis? Hvernig gat það gerst að þróað samfélag fékk slíkan skell að hagkerfið dróst saman um helming á rúmu ári, mælt í alþjóðlegum myntum? Ef við skoðum þróunina frá síðustu niðursveiflu, 2001-2002, þá liggur fyrir hvaða þættir kynntu mest undir ofris og fall hagkerfisins, 2003-2008. Þetta eru sömu þættir og hafa áður valdið kollsteypum á Íslandi.1. Peningastefna sem ýtti undir erlenda lántöku, vaxtamunaviðskipti, og útþenslu fjármálakerfisins. Íslenska krónan styrktist alltof mikið, og niðurgreiddi því neyslu og innflutning fjárfestingavara, á meðan raunhagkerfið þjáðist vegna skekktrar samkeppnisstöðu. Á þessum árum jók Seðlabanki Íslands peningamagn í umferð um að meðaltali 40% á hverju ári, sem leiddi af sér eignabólu.2. Útgjöld hins opinbera tvöfölduðust á tímanum. Í stað þess að rifa seglin, 2003-2008, þá ákváðu stjórnvöld að keyra áfram á fullri ferð með meiri útþenslu en sást í nokkru þróuðu ríki.3. Ríkisrekin uppbygging stóriðju, sem hafði í för með sér fjárfestingu og innspýtingu í hagkerfið upp á 25% af þjóðarframleiðslu, átti sér stað á einungis 5 árum, þrýsti mjög á raunhagkerfið og ýtti enn frekar undir þenslu.4. Samrekstur viðskipta-og fjárfestingabanka, með öðrum orðum sparisjóðs og spilavítis, náði nýjum hæðum og hagkerfið sló heimsmet í stærð fjármálakerfis, sem náði að verða 10 föld þjóðarframleiðsla. Þegar stóriðjuframkvæmdum lauk, sem varð á sama tíma og þrengdi mjög að alþjóðlegum fjármálamörkuðum, hvarf innstreymi í krónuna á augabragði, og alger viðsnúningur varð í fjármagnsflutningum. Bankarnir, Seðlabankinn og stjórnvöld voru algerlega berskjölduð fyrir þessum snöggu breytingum, þó að hættumerki og viðvaranir hefðu verið áberandi um nokkurt skeið. Það er einfalt að laga þessi 4 atriði. Upptaka nýrrar myntar þarf ekki að taka meiri tíma en nokkrar vikur. Ítarlega hefur verið fjallað um einhliða upptöku eða gjaldmiðlasamstarf við t.d. Kanada og slíkir kostir eru í boði. Setja á takmörk á hallarekstur hins opinbera og inngrip þess í hagkerfið. Keynes sagði sjálfur að þegar hið opinbera væri farið að taka meira en 25% af hagkerfinu, á Íslandi í dag er það nær 50%, þá væri til einskins að auka útgjöld hins opinbera, heldur ætti alltaf að minnka umsvifin. Ekkert hagkerfi ræður við 25% fjárfestingu á örfáum árum einsog gerðist í kringum virkjun Kárahnjúka og tengda stóriðju. Þar við bætist að arðsemi verkefnisins er engin, því miður. Ríkið er ekki rétti aðilinn til að hagnýta tækifæri á hagkvæman hátt. Ríkið skapar aldrei varanlegan hagvöxt, það gerir einkaframtakið. Allur heimurinn á nú í vandræðum vegna samreksturs viðskipta- og fjárfestingabanka. Það telst seint vera kapítalismi að ríkið tryggi ákveðna atvinnugrein, það er frekar sósíalismi. Þar sem nær allt íslenskt bankakerfi er nú í eigu erlendra spákaupmanna, þ.e. núverandi kröfuhafa gömlu bankanna, er hægur vandi að klippa á þennan hættulega samrekstur. Það er nauðsynlegt að breyta þessum 4 þáttum ef á að tryggja að ekki verði lagt upp í aðra kollsteypu. Að þessum einföldu breytingum loknum mun hagkerfið skapa þjóðinni sjálfbær lífsskilyrði í fremstu röð. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrunafmæli Tengdar fréttir Hvað tókst vel í bankahruninu? Tímabært er að svara þessari spurningu nú eftir að sameiginlegri björgunaráætlun stjórnvalda og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins er lokið og þrjú ár eru liðin frá bankahruninu. Spurningin sjálf hefði þótt undarleg skömmu eftir áfallið þegar örvæntingin og reiðin réðu ríkjum. Mikið hefur verið rætt og ritað um það sem þá fór úrskeiðis en síður sagt frá því sem vel var gert. 6. október 2011 10:00 Þegar allt breyttist Fimmtudaginn 25. september 2008, daginn sem Glitnismenn gengu á fund Seðlabanka Íslands til að leita eftir aðstoð ríkisins við fjármögnunarvanda bankans, eignaðist ég son. Fundur þessi markaði á vissan hátt upphaf örlagaríkrar atburðarrásar sem margir hafa lýst sem hvirfilbyl, holskeflu…eða sem upphafinu að íslenska bankahruninu. 17. október 2011 09:15 Höfum við lært eitthvað? Hvað höfum við lært af hruni efnahags landsins haustið 2008 og af áhrifum þess á íslenskt samfélag? Hvað hefur breyst og hvaða umbótum höfum við náð fram? Á síðastliðnum þremur árum höfum við farið í umfangsmiklar og nauðsynlegar aðgerðir í ríkisfjármálum, skorið niður kostnað við þjónustu ríkisins, sameinað stofnanir og verkefni, hagrætt og varið velferðarþjónustuna eins og mögulegt er við þessar erfiðu aðstæður. 18. október 2011 09:15 Mest lesið Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun Vertu ekki að plata mig Helgi Brynjarsson Skoðun Ólögmæt sóun skattfjár Markús Ingólfur Eiríksson Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium Skoðun Skoðun Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir skrifar Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Verndum íslenskuna- líka á Alþingi Íslendinga Helga Dögg Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ungt fólk er meira en bara meme og sketsar á TikTok Skúli Bragi Geirdal skrifar Sjá meira
Hrunið var öllum mikið áfall en hrunið hefur jafnframt sýnt okkur hverjar brotalamir kerfisins eru. Ef enginn dregur lærdóm af hruninu er það sorglegt og ávísun á annað hrun. Hvað fór úrskeiðis? Hvernig gat það gerst að þróað samfélag fékk slíkan skell að hagkerfið dróst saman um helming á rúmu ári, mælt í alþjóðlegum myntum? Ef við skoðum þróunina frá síðustu niðursveiflu, 2001-2002, þá liggur fyrir hvaða þættir kynntu mest undir ofris og fall hagkerfisins, 2003-2008. Þetta eru sömu þættir og hafa áður valdið kollsteypum á Íslandi.1. Peningastefna sem ýtti undir erlenda lántöku, vaxtamunaviðskipti, og útþenslu fjármálakerfisins. Íslenska krónan styrktist alltof mikið, og niðurgreiddi því neyslu og innflutning fjárfestingavara, á meðan raunhagkerfið þjáðist vegna skekktrar samkeppnisstöðu. Á þessum árum jók Seðlabanki Íslands peningamagn í umferð um að meðaltali 40% á hverju ári, sem leiddi af sér eignabólu.2. Útgjöld hins opinbera tvöfölduðust á tímanum. Í stað þess að rifa seglin, 2003-2008, þá ákváðu stjórnvöld að keyra áfram á fullri ferð með meiri útþenslu en sást í nokkru þróuðu ríki.3. Ríkisrekin uppbygging stóriðju, sem hafði í för með sér fjárfestingu og innspýtingu í hagkerfið upp á 25% af þjóðarframleiðslu, átti sér stað á einungis 5 árum, þrýsti mjög á raunhagkerfið og ýtti enn frekar undir þenslu.4. Samrekstur viðskipta-og fjárfestingabanka, með öðrum orðum sparisjóðs og spilavítis, náði nýjum hæðum og hagkerfið sló heimsmet í stærð fjármálakerfis, sem náði að verða 10 föld þjóðarframleiðsla. Þegar stóriðjuframkvæmdum lauk, sem varð á sama tíma og þrengdi mjög að alþjóðlegum fjármálamörkuðum, hvarf innstreymi í krónuna á augabragði, og alger viðsnúningur varð í fjármagnsflutningum. Bankarnir, Seðlabankinn og stjórnvöld voru algerlega berskjölduð fyrir þessum snöggu breytingum, þó að hættumerki og viðvaranir hefðu verið áberandi um nokkurt skeið. Það er einfalt að laga þessi 4 atriði. Upptaka nýrrar myntar þarf ekki að taka meiri tíma en nokkrar vikur. Ítarlega hefur verið fjallað um einhliða upptöku eða gjaldmiðlasamstarf við t.d. Kanada og slíkir kostir eru í boði. Setja á takmörk á hallarekstur hins opinbera og inngrip þess í hagkerfið. Keynes sagði sjálfur að þegar hið opinbera væri farið að taka meira en 25% af hagkerfinu, á Íslandi í dag er það nær 50%, þá væri til einskins að auka útgjöld hins opinbera, heldur ætti alltaf að minnka umsvifin. Ekkert hagkerfi ræður við 25% fjárfestingu á örfáum árum einsog gerðist í kringum virkjun Kárahnjúka og tengda stóriðju. Þar við bætist að arðsemi verkefnisins er engin, því miður. Ríkið er ekki rétti aðilinn til að hagnýta tækifæri á hagkvæman hátt. Ríkið skapar aldrei varanlegan hagvöxt, það gerir einkaframtakið. Allur heimurinn á nú í vandræðum vegna samreksturs viðskipta- og fjárfestingabanka. Það telst seint vera kapítalismi að ríkið tryggi ákveðna atvinnugrein, það er frekar sósíalismi. Þar sem nær allt íslenskt bankakerfi er nú í eigu erlendra spákaupmanna, þ.e. núverandi kröfuhafa gömlu bankanna, er hægur vandi að klippa á þennan hættulega samrekstur. Það er nauðsynlegt að breyta þessum 4 þáttum ef á að tryggja að ekki verði lagt upp í aðra kollsteypu. Að þessum einföldu breytingum loknum mun hagkerfið skapa þjóðinni sjálfbær lífsskilyrði í fremstu röð.
Hvað tókst vel í bankahruninu? Tímabært er að svara þessari spurningu nú eftir að sameiginlegri björgunaráætlun stjórnvalda og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins er lokið og þrjú ár eru liðin frá bankahruninu. Spurningin sjálf hefði þótt undarleg skömmu eftir áfallið þegar örvæntingin og reiðin réðu ríkjum. Mikið hefur verið rætt og ritað um það sem þá fór úrskeiðis en síður sagt frá því sem vel var gert. 6. október 2011 10:00
Þegar allt breyttist Fimmtudaginn 25. september 2008, daginn sem Glitnismenn gengu á fund Seðlabanka Íslands til að leita eftir aðstoð ríkisins við fjármögnunarvanda bankans, eignaðist ég son. Fundur þessi markaði á vissan hátt upphaf örlagaríkrar atburðarrásar sem margir hafa lýst sem hvirfilbyl, holskeflu…eða sem upphafinu að íslenska bankahruninu. 17. október 2011 09:15
Höfum við lært eitthvað? Hvað höfum við lært af hruni efnahags landsins haustið 2008 og af áhrifum þess á íslenskt samfélag? Hvað hefur breyst og hvaða umbótum höfum við náð fram? Á síðastliðnum þremur árum höfum við farið í umfangsmiklar og nauðsynlegar aðgerðir í ríkisfjármálum, skorið niður kostnað við þjónustu ríkisins, sameinað stofnanir og verkefni, hagrætt og varið velferðarþjónustuna eins og mögulegt er við þessar erfiðu aðstæður. 18. október 2011 09:15
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun
Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun