Sjálfbærni forsenda velferðar Þuríður Backman skrifar 19. október 2011 10:45 Að öllum líkindum hefur engin ríkisstjórn tekið við jafn erfiðu verkefni og sú sem nú situr og þó víðar væri leitað. Efnahagshrunið var svo gríðarlegt að sérfræðingar í efnahagsmálum eiga erfitt með að sjá fyrir sér eða skynja umfangið. En myndin skýrist eilítið þegar ljóst er að bankahrunið á Íslandi er 3ja stærsta bankahrunið fram til þessa. Fall helstu bankastofnana landsins á nokkrum dögum hafði og hefur enn gríðarleg áhrif á efnahagslífið allt, skuldastöðu ríkissjóðs, fyrirtækja og heimila. Áður en ég fer yfir nokkra þá þætti sem máli skipta í endurreisninni þá er rétt að fara yfir og minna á þá hvar við stóðum og hvert þjóðin stefndi fyrir hrun að öllu óbreyttu.Markaður réð sér sjálfur Á síðustu 20 árum hafði markaðshyggja búið um sig undir langri samfelldri stjórn Sjálfstæðisflokksins, félagshyggja vék fyrir frjálshyggju sem sótti í sig veðrið uppúr síðustu aldamótum. Einkavæðing á opinberri þjónustu færðist í aukana, fyrirtæki í grunnþjónustu seld og stefndi í enn frekari einkavæðingu m.a. innan heilbrigðisþjónustunnar og orkugeirans þegar skellurinn kom í veg fyrir þau áform. Skattar voru lækkaðir, þjónustugjöld sett á eða aukin til að auðvelda einkarekstur í opinberri þjónustu. Samið var um lægstu launataxta langt undir framfærslumörkum með þeim rökum að í raun í þyrfti enginn að vera á þeim töxtum þar sem góðærið væri svo mikið og hefðbundin kvennastörf sátu eftir í launakvarðanum þegar hrunið skall á. Birtingamynd frjálshyggjunnar er misrétti og ójöfnuður meðal íbúa og landa. Hér varð gríðarleg hröð umbylting á allri samfélagsgerð á innan við áratug. Ný ofurlaunastétt varð til með því að komast yfir fjarmálastofnanir og spila með þær eins og þeir ættu sjálfir bankareikninga. Laun og arðgreiðslur stjórnenda stærstu fyrirtækja og fjármálastofnana voru komnar út fyrir allan ramma hér á landi og þó víða væri leitað. Pólitískar áherslur og þar með lagaumhverfi og regluverk ýtti undir þessa þróun. Eftirlit hins opinbera átti að vera sem minnst, markaðurinn réð sér sjálfur - ofþanið bankakerfi náði að verða 10 föld öll framleiðsla landsins. Þensluhvetjandi hagstjórn Á síðasta áratug voru einnig teknar afdrifaríkar þensluhvetjandi pólitískar ákvarðanir sem ollu enn frekari álagi á þjóðarbúskapinn eftir hrun . Ber þar hæst ákvörðun um „stærstu byggðaaðgerð" Íslandssögunnar Kárahnjúkavirkjun og álver á Reyðarfirði og ofþenslu á húsnæðismarkaði keyrð af 100% lánum Íbúðalánasjóðs. Bankarnir hvöttu almenning til fjárfestinga með gylliboðum í gengisbundnum lánum. Ég tel víst að mörgum þyki ástæðulaust að hafa þennan formála, en því miður er sú ekki raunin því það er deginum skýrara að forysta Sjálfstæðisflokksins reynir að tengja fall bankanna til alþjóðlegrar fjármálakreppu. Flokkurinn reynir að aftengja eða afneita öðrum þáttum s.s. innleiðingu frjálshyggju-og markaðsstefnu flokksins á undanförnum áratug og hafði gert bönkum og fjármálastofnum kleift að starfa með þeim hætti sem rannsóknarskýrsla Alþingis greinir frá. Með þeim í för eru sterk hagsmunaöfl sem gera allt til að ná þeim völdum sem þeir áður höfðu. Fall stóru bankanna leiddi til neyðarlaga, gjaldeyrishafta og gengisfellingu krónunnar. Við hruninu var brugðist með blandaðri leið hækkunar skatta og niðurskurðar í opinberum rekstri og framkvæmdum, tímabundna frystingu launa og bóta almannatrygginga. Aðferðafræði ríkisstjórnarinnar við að ná fram aðlögun í ríkisfjármálum var að reyna forgangsraða í þágu velferðar en skera meira niður í rekstri og stofnkostnaði. Þetta tel ég að hafi hafa tekist betur en hægt var að vona í ársbyrjun 2009 þegar kallað var eftir að ríkisstjórnin lýsti landið gjaldþrota. Um árangur í ríkisbúskapnum vitna ýmsar úttektir sem og fjárlagafrumvarpið auk skýrslu um áætlun í ríkisfjármálum 2012-15 en það stefnir í að ríkissjóður verði hallalaus. Reiði, vantrú og von Við stöndum á tímamótum, hálfu kjörtímabili er lokið og verstu erfiðleikarnir eru senn að baki. Hrunið olli miklu meira en fjárhaglegu tjóni, það skildi eftir reiði, vantrú á stjórnvöld og síðast en ekki síst áfall fyrir þá sem höfðu haft óbilandi trú á markaðslausnum til að halda uppi opinberri þjónustu. Mikil vinna hefur því farið í að byggja aftur upp traust og ímynd þjóðar í neyð. Rannsóknarskýrsla Alþingis, þingmannanefnd Alþingis og stjórnlagaráð hafa skilað sínum skýrslum og tillögum til úrbóta sem þegar er farið að vinna eftir eða eru í undirbúningi. Efnahagskreppa vofir yfir Evrópu og öðrum heimsálfum en hún er helsta ógn endurreisnar efnahagslífsins á Íslandi. Stórfelld skuldasöfnum ýmissa landa er ekki einangraður vandi viðkomandi lands eins og viðbúnaður ESB landa sýnir þessa dagana. Sjálfbærni í ríkisfjármálum og þjóðabúskapnum öllum er nauðsynlegur og það markmið sem ríkisstjórnarflokkarnir hafa sett sér að ná 2014. Skuldasöfnum ríkissjóðs er ekki valkostur að okkar mati, vaxtagreiðslur svo nemi hundrað eða hundruðum milljörðum króna á ári eru blóðpeningar sem velt væri yfir á komandi kynslóðir en eru betur nýttir til uppbyggingar velferðaþjónustunnar og lífskjarajöfnunar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrunafmæli Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Verður pláss fyrir börnin? Hörður Svavarsson Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Þegar fórnarlamb verður böðull Sigurður Skúlason Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Skoðun Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson skrifar Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Sjá meira
Að öllum líkindum hefur engin ríkisstjórn tekið við jafn erfiðu verkefni og sú sem nú situr og þó víðar væri leitað. Efnahagshrunið var svo gríðarlegt að sérfræðingar í efnahagsmálum eiga erfitt með að sjá fyrir sér eða skynja umfangið. En myndin skýrist eilítið þegar ljóst er að bankahrunið á Íslandi er 3ja stærsta bankahrunið fram til þessa. Fall helstu bankastofnana landsins á nokkrum dögum hafði og hefur enn gríðarleg áhrif á efnahagslífið allt, skuldastöðu ríkissjóðs, fyrirtækja og heimila. Áður en ég fer yfir nokkra þá þætti sem máli skipta í endurreisninni þá er rétt að fara yfir og minna á þá hvar við stóðum og hvert þjóðin stefndi fyrir hrun að öllu óbreyttu.Markaður réð sér sjálfur Á síðustu 20 árum hafði markaðshyggja búið um sig undir langri samfelldri stjórn Sjálfstæðisflokksins, félagshyggja vék fyrir frjálshyggju sem sótti í sig veðrið uppúr síðustu aldamótum. Einkavæðing á opinberri þjónustu færðist í aukana, fyrirtæki í grunnþjónustu seld og stefndi í enn frekari einkavæðingu m.a. innan heilbrigðisþjónustunnar og orkugeirans þegar skellurinn kom í veg fyrir þau áform. Skattar voru lækkaðir, þjónustugjöld sett á eða aukin til að auðvelda einkarekstur í opinberri þjónustu. Samið var um lægstu launataxta langt undir framfærslumörkum með þeim rökum að í raun í þyrfti enginn að vera á þeim töxtum þar sem góðærið væri svo mikið og hefðbundin kvennastörf sátu eftir í launakvarðanum þegar hrunið skall á. Birtingamynd frjálshyggjunnar er misrétti og ójöfnuður meðal íbúa og landa. Hér varð gríðarleg hröð umbylting á allri samfélagsgerð á innan við áratug. Ný ofurlaunastétt varð til með því að komast yfir fjarmálastofnanir og spila með þær eins og þeir ættu sjálfir bankareikninga. Laun og arðgreiðslur stjórnenda stærstu fyrirtækja og fjármálastofnana voru komnar út fyrir allan ramma hér á landi og þó víða væri leitað. Pólitískar áherslur og þar með lagaumhverfi og regluverk ýtti undir þessa þróun. Eftirlit hins opinbera átti að vera sem minnst, markaðurinn réð sér sjálfur - ofþanið bankakerfi náði að verða 10 föld öll framleiðsla landsins. Þensluhvetjandi hagstjórn Á síðasta áratug voru einnig teknar afdrifaríkar þensluhvetjandi pólitískar ákvarðanir sem ollu enn frekari álagi á þjóðarbúskapinn eftir hrun . Ber þar hæst ákvörðun um „stærstu byggðaaðgerð" Íslandssögunnar Kárahnjúkavirkjun og álver á Reyðarfirði og ofþenslu á húsnæðismarkaði keyrð af 100% lánum Íbúðalánasjóðs. Bankarnir hvöttu almenning til fjárfestinga með gylliboðum í gengisbundnum lánum. Ég tel víst að mörgum þyki ástæðulaust að hafa þennan formála, en því miður er sú ekki raunin því það er deginum skýrara að forysta Sjálfstæðisflokksins reynir að tengja fall bankanna til alþjóðlegrar fjármálakreppu. Flokkurinn reynir að aftengja eða afneita öðrum þáttum s.s. innleiðingu frjálshyggju-og markaðsstefnu flokksins á undanförnum áratug og hafði gert bönkum og fjármálastofnum kleift að starfa með þeim hætti sem rannsóknarskýrsla Alþingis greinir frá. Með þeim í för eru sterk hagsmunaöfl sem gera allt til að ná þeim völdum sem þeir áður höfðu. Fall stóru bankanna leiddi til neyðarlaga, gjaldeyrishafta og gengisfellingu krónunnar. Við hruninu var brugðist með blandaðri leið hækkunar skatta og niðurskurðar í opinberum rekstri og framkvæmdum, tímabundna frystingu launa og bóta almannatrygginga. Aðferðafræði ríkisstjórnarinnar við að ná fram aðlögun í ríkisfjármálum var að reyna forgangsraða í þágu velferðar en skera meira niður í rekstri og stofnkostnaði. Þetta tel ég að hafi hafa tekist betur en hægt var að vona í ársbyrjun 2009 þegar kallað var eftir að ríkisstjórnin lýsti landið gjaldþrota. Um árangur í ríkisbúskapnum vitna ýmsar úttektir sem og fjárlagafrumvarpið auk skýrslu um áætlun í ríkisfjármálum 2012-15 en það stefnir í að ríkissjóður verði hallalaus. Reiði, vantrú og von Við stöndum á tímamótum, hálfu kjörtímabili er lokið og verstu erfiðleikarnir eru senn að baki. Hrunið olli miklu meira en fjárhaglegu tjóni, það skildi eftir reiði, vantrú á stjórnvöld og síðast en ekki síst áfall fyrir þá sem höfðu haft óbilandi trú á markaðslausnum til að halda uppi opinberri þjónustu. Mikil vinna hefur því farið í að byggja aftur upp traust og ímynd þjóðar í neyð. Rannsóknarskýrsla Alþingis, þingmannanefnd Alþingis og stjórnlagaráð hafa skilað sínum skýrslum og tillögum til úrbóta sem þegar er farið að vinna eftir eða eru í undirbúningi. Efnahagskreppa vofir yfir Evrópu og öðrum heimsálfum en hún er helsta ógn endurreisnar efnahagslífsins á Íslandi. Stórfelld skuldasöfnum ýmissa landa er ekki einangraður vandi viðkomandi lands eins og viðbúnaður ESB landa sýnir þessa dagana. Sjálfbærni í ríkisfjármálum og þjóðabúskapnum öllum er nauðsynlegur og það markmið sem ríkisstjórnarflokkarnir hafa sett sér að ná 2014. Skuldasöfnum ríkissjóðs er ekki valkostur að okkar mati, vaxtagreiðslur svo nemi hundrað eða hundruðum milljörðum króna á ári eru blóðpeningar sem velt væri yfir á komandi kynslóðir en eru betur nýttir til uppbyggingar velferðaþjónustunnar og lífskjarajöfnunar.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun