Hagur útgerðar og veiðigjald Þórólfur Matthíasson skrifar 15. maí 2012 06:00 Ríkisstjórn Samfylkingar og Vinstri Grænna lofaði því í samstarfsyfirlýsingu sinni árið 2009 að sjá til þess að þjóðin nyti eðlilegs arðs af sameign sinni, fiskinum í sjónum. Nú loks, þremur árum síðar, hillir undir alvarlega tilraun til þess að standa við það loforð. Deila má um útfærslu og undirbúning. Eigendur útgerðarfyrirtækja eru ekki sáttir við fyrirhugaða gjaldtöku fyrir afnot þeirra af sameign þjóðarinnar. Fullyrt er, bæði í ræðu og riti og í einhverri dýrustu auglýsingaherferð Íslandssögunnar, að gjaldtaka muni verða til þess að flest útgerðarfyrirtæki verði gjaldþrota. Endurskoðendur útgerðarfyrirtækjanna, lánveitendur þeirra auk ýmissa annarra sem sumir hafa unnið skýrslur eða álitsgerðir eða unnið önnur viðvik fyrir útgerðarfyrirtækin taka undir svo bergmálar í fjöllunum. Spyrja má, hvernig hefði hagur útgerðarinnar verið nú hefði umtalsvert veiðigjald verið lagt á árunum 2000 til 2001. Til þess að svara þeirri spurningu hef ég safnað gögnum frá Hagstofu Íslands og frá öðrum aðilum um efnahag fyrirtækja sem stunda veiðar á Íslandsmiðum. Gögnin eru ófullkomin og þarf að geta í eyður á nokkrum stöðum. Öll fyrirtækin eiga duldar eignir í formi kvóta sem ekki er færður í bækur þeirra. Hagstofan skilur ekki milli efnahags veiða og vinnslu. Þetta þarf að færa til réttari vegar.Mynd 1: Þróun heildareigna með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Mynd 1 sýnir áætlaða þróun heildareigna útgerðarfyrirækja (án vinnslu, en með því að reikna allan kvóta á markaðsverði) eins og þær þróuðust frá árunum 1997 til ársins 2010 (efri línan á mynd 1) og eins og ætla má að þær hefðu þróast, hefði gjaldtaka sem boðuð er, hafist árið 2001 (neðri línan á mynd 1). Myndin sýnir að verðmæti heildareigna útgerðarinnar (skip, veiðarfæri, kvóti, hlutabréf í óskildum rekstri) varð mest um 865 milljarðar króna árið 2007, en stendur í 605 milljörðum króna árið 2010. Myndin ber með sér að hefði verið lagt á veiðigjald árið 2001 sem hefði fært hinu opinbera 70% af auðlindarentunni eins og hún er skilgreind í frumvörpum sjávarútvegsráðherra hefði eignaþróun orðið nokkuð önnur. Heildareignir hefðu mestar orðið tæpir 300 milljarðar króna, en stæðu nú í um 230 milljörðum króna. Þróun heildareigna segir ekki nema hálfa sögu. Til að sjá alla söguna þarf að skoða þróun skulda annars vegar og þróun verðmætis eiginfjár fyrirtækjanna hins vegar. Þróun þessara stærða er sýnd á myndum 2 (skuldir) og 3 (eiginfé). Þróun skuldanna byggir á þeirri forsendu að hefði gjaldtaka komið til árið 2001 hefðu útgerðarfélögin líklega losað sig við hlutabréf í bönkum og selt aðrar eignir í óskildum rekstri. Félögin hefðu heldur ekki haft bolmagn til né þörf á því að skuldsetja sig á þann hátt sem þau gerðu á árunum fram að hruni. Skuldaaukningin á árunum fyrir hrun er fyrst og fremst tilkomin vegna kvótaviðskipta. Sum útgerðarfyrirtæki tóku lán til að kaupa kvóta á allt að 4.000 krónur þorskígildiskílóið, þeir sem seldu hættu sumir í útgerð og fóru með söluandvirðið í óskylda starfsemi, einhverjir keyptu bílaumboð, aðrir verslurnarrekstur í Reykjavík, enn aðrir gerðust „fagfjárfestar", stofnuðu fjárfestingarfélög og fóru sumir á hausinn með stæl.Mynd 2: Þróun heildarskulda með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Ekkert af þessu hefði gerst hefðu 70% af auðlindarentunni gengið til hins opinbera allt frá árinu 2001. Kvótaverðið hefði aldrei farið uppfyrir 1.200 krónur á þorskígildið. Það hefði vissulega dregið úr svigrúmi þáverandi útgerðarmanna til kaupa á bílaumboðum og einkaþyrlum, en það hefði jafnframt dregið úr skuldsetningu þeirra útgerðarfyrirtækja sem eftir sátu í útgerð. Líklega hefðu útgerðarfyrirtækin þá reynt að greiða niður skuldir í stað þess að safna skuldum. Neðri ferillinn á mynd 2 lýsir hver skuldaþróun útgerðarinnar hefði orðið með gjaldtöku og sá efri hvernig skuldaþróunin var í raun. Skuldaþol útgerðar með gjaldtöku er verulega minna en án gjaldtöku. Ég geri ráð fyrir því að viðbrögð útgerðarinnar við gjaldtöku hefðu verið að lækka skuldir örlítið árlega mælt í erlendri mynt allt frá árinu 2000. Mynd 3 ber með sér að árið 2008 hefði skuld útgerðarinnar aðeins verið 10. hluti þess sem raunverulega varð hefði gjaldtaka hafist árið 2001! Þróun eiginfjár eftir því hvort um gjaldtöku er að ræða eða ekki, er enn forvitnilegri. Mynd 3 ber með sér að eiginfé útgerðarinnar eftir hrun hefði verið svipað og það er þó gjaldtaka hefði hafist árið 2001! Þessi staðreynd rímar illa við inntak þeirra auglýsinga sem nú dynja á landsmönnum! Þetta rímar líka illa við margauglýstar niðurstöður banka útgerðarfyrirtækjanna og endurskoðenda þeirra og vekur spurningar um þær forsendur sem þessir aðilar leggja til grundvallar mati sínu.Mynd 3: Þróun eiginfjár með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Þess má geta að vaxtagreiðslur útgerðarinnar árið 2010 námu svipuðum upphæðum og veiðigjald hefði numið hefði það verið komið á á þeim tíma. Álagning veiðigjalds er þannig öðrum þræði ákvörðun um að breyta samsetningu útgjalda útgerðarfyrirtækja: Í stað vaxtagreiðslna til fjármálafyrirtækja kemur greiðsla veiðigjalds. Sagt með öðrum orðum: Í stað þess að greiðslur útgerðarinnar upp á tugi milljarða árlega renni til lánveitenda þeirra (fjármagnseigenda) kemur um það bil jafn há upphæð sem runnið hefði til íslensku þjóðarinnar. Þeim fjármunum hefði verið hægt að ráðstafa með margvíslegum hætti þó ekki sé hægt að láta hjá líða að benda á að forsvarsmenn byggðalaga sem auglýsa með útgerðarmönnum kalla einnig eftir verulega auknum framlögum úr ríkissjóði til samgönguframkvæmda. Ætli yrði ekki auðveldara að verða við slíkum óskum ef ríkissjóður hefði viðbótartekjustofn sem jafngildir núverandi vaxtagreiðslum útgerðarfyrirtækjanna til ráðstöfunar? Í auglýsingum útgerðarmanna koma fram bæði verkalýðsleiðtogar og starfsmenn útgerðarfyrirtækjanna og lýsa áhyggjum sínum af afdrifum fyrirtækjanna komi til fyrirhugaðrar gjaldtöku. Útreikingar þeir sem hér eru kynntir ættu að slá verulega á ótta þessara aðila um eigin hag. Eiginfjárstaða útgerðarinnar breytist eðlilega í kjölfar gjaldtöku, en ekki þarf að óttast kollsteypu. Verkalýðsforingjar og skipstjórar ættu því ekki að þurfa að missa svefn vegna ótta um afdrif útgerðarfyrirtækjanna þó þeim verði gert að greiða fyrir afnot af sameiginlegri auðlind þjóðarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórólfur Matthíasson Mest lesið Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann Skoðun „Þessu er alltaf lofað fyrir kosningar en alltaf svikið“ Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Sjá meira
Ríkisstjórn Samfylkingar og Vinstri Grænna lofaði því í samstarfsyfirlýsingu sinni árið 2009 að sjá til þess að þjóðin nyti eðlilegs arðs af sameign sinni, fiskinum í sjónum. Nú loks, þremur árum síðar, hillir undir alvarlega tilraun til þess að standa við það loforð. Deila má um útfærslu og undirbúning. Eigendur útgerðarfyrirtækja eru ekki sáttir við fyrirhugaða gjaldtöku fyrir afnot þeirra af sameign þjóðarinnar. Fullyrt er, bæði í ræðu og riti og í einhverri dýrustu auglýsingaherferð Íslandssögunnar, að gjaldtaka muni verða til þess að flest útgerðarfyrirtæki verði gjaldþrota. Endurskoðendur útgerðarfyrirtækjanna, lánveitendur þeirra auk ýmissa annarra sem sumir hafa unnið skýrslur eða álitsgerðir eða unnið önnur viðvik fyrir útgerðarfyrirtækin taka undir svo bergmálar í fjöllunum. Spyrja má, hvernig hefði hagur útgerðarinnar verið nú hefði umtalsvert veiðigjald verið lagt á árunum 2000 til 2001. Til þess að svara þeirri spurningu hef ég safnað gögnum frá Hagstofu Íslands og frá öðrum aðilum um efnahag fyrirtækja sem stunda veiðar á Íslandsmiðum. Gögnin eru ófullkomin og þarf að geta í eyður á nokkrum stöðum. Öll fyrirtækin eiga duldar eignir í formi kvóta sem ekki er færður í bækur þeirra. Hagstofan skilur ekki milli efnahags veiða og vinnslu. Þetta þarf að færa til réttari vegar.Mynd 1: Þróun heildareigna með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Mynd 1 sýnir áætlaða þróun heildareigna útgerðarfyrirækja (án vinnslu, en með því að reikna allan kvóta á markaðsverði) eins og þær þróuðust frá árunum 1997 til ársins 2010 (efri línan á mynd 1) og eins og ætla má að þær hefðu þróast, hefði gjaldtaka sem boðuð er, hafist árið 2001 (neðri línan á mynd 1). Myndin sýnir að verðmæti heildareigna útgerðarinnar (skip, veiðarfæri, kvóti, hlutabréf í óskildum rekstri) varð mest um 865 milljarðar króna árið 2007, en stendur í 605 milljörðum króna árið 2010. Myndin ber með sér að hefði verið lagt á veiðigjald árið 2001 sem hefði fært hinu opinbera 70% af auðlindarentunni eins og hún er skilgreind í frumvörpum sjávarútvegsráðherra hefði eignaþróun orðið nokkuð önnur. Heildareignir hefðu mestar orðið tæpir 300 milljarðar króna, en stæðu nú í um 230 milljörðum króna. Þróun heildareigna segir ekki nema hálfa sögu. Til að sjá alla söguna þarf að skoða þróun skulda annars vegar og þróun verðmætis eiginfjár fyrirtækjanna hins vegar. Þróun þessara stærða er sýnd á myndum 2 (skuldir) og 3 (eiginfé). Þróun skuldanna byggir á þeirri forsendu að hefði gjaldtaka komið til árið 2001 hefðu útgerðarfélögin líklega losað sig við hlutabréf í bönkum og selt aðrar eignir í óskildum rekstri. Félögin hefðu heldur ekki haft bolmagn til né þörf á því að skuldsetja sig á þann hátt sem þau gerðu á árunum fram að hruni. Skuldaaukningin á árunum fyrir hrun er fyrst og fremst tilkomin vegna kvótaviðskipta. Sum útgerðarfyrirtæki tóku lán til að kaupa kvóta á allt að 4.000 krónur þorskígildiskílóið, þeir sem seldu hættu sumir í útgerð og fóru með söluandvirðið í óskylda starfsemi, einhverjir keyptu bílaumboð, aðrir verslurnarrekstur í Reykjavík, enn aðrir gerðust „fagfjárfestar", stofnuðu fjárfestingarfélög og fóru sumir á hausinn með stæl.Mynd 2: Þróun heildarskulda með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Ekkert af þessu hefði gerst hefðu 70% af auðlindarentunni gengið til hins opinbera allt frá árinu 2001. Kvótaverðið hefði aldrei farið uppfyrir 1.200 krónur á þorskígildið. Það hefði vissulega dregið úr svigrúmi þáverandi útgerðarmanna til kaupa á bílaumboðum og einkaþyrlum, en það hefði jafnframt dregið úr skuldsetningu þeirra útgerðarfyrirtækja sem eftir sátu í útgerð. Líklega hefðu útgerðarfyrirtækin þá reynt að greiða niður skuldir í stað þess að safna skuldum. Neðri ferillinn á mynd 2 lýsir hver skuldaþróun útgerðarinnar hefði orðið með gjaldtöku og sá efri hvernig skuldaþróunin var í raun. Skuldaþol útgerðar með gjaldtöku er verulega minna en án gjaldtöku. Ég geri ráð fyrir því að viðbrögð útgerðarinnar við gjaldtöku hefðu verið að lækka skuldir örlítið árlega mælt í erlendri mynt allt frá árinu 2000. Mynd 3 ber með sér að árið 2008 hefði skuld útgerðarinnar aðeins verið 10. hluti þess sem raunverulega varð hefði gjaldtaka hafist árið 2001! Þróun eiginfjár eftir því hvort um gjaldtöku er að ræða eða ekki, er enn forvitnilegri. Mynd 3 ber með sér að eiginfé útgerðarinnar eftir hrun hefði verið svipað og það er þó gjaldtaka hefði hafist árið 2001! Þessi staðreynd rímar illa við inntak þeirra auglýsinga sem nú dynja á landsmönnum! Þetta rímar líka illa við margauglýstar niðurstöður banka útgerðarfyrirtækjanna og endurskoðenda þeirra og vekur spurningar um þær forsendur sem þessir aðilar leggja til grundvallar mati sínu.Mynd 3: Þróun eiginfjár með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Þess má geta að vaxtagreiðslur útgerðarinnar árið 2010 námu svipuðum upphæðum og veiðigjald hefði numið hefði það verið komið á á þeim tíma. Álagning veiðigjalds er þannig öðrum þræði ákvörðun um að breyta samsetningu útgjalda útgerðarfyrirtækja: Í stað vaxtagreiðslna til fjármálafyrirtækja kemur greiðsla veiðigjalds. Sagt með öðrum orðum: Í stað þess að greiðslur útgerðarinnar upp á tugi milljarða árlega renni til lánveitenda þeirra (fjármagnseigenda) kemur um það bil jafn há upphæð sem runnið hefði til íslensku þjóðarinnar. Þeim fjármunum hefði verið hægt að ráðstafa með margvíslegum hætti þó ekki sé hægt að láta hjá líða að benda á að forsvarsmenn byggðalaga sem auglýsa með útgerðarmönnum kalla einnig eftir verulega auknum framlögum úr ríkissjóði til samgönguframkvæmda. Ætli yrði ekki auðveldara að verða við slíkum óskum ef ríkissjóður hefði viðbótartekjustofn sem jafngildir núverandi vaxtagreiðslum útgerðarfyrirtækjanna til ráðstöfunar? Í auglýsingum útgerðarmanna koma fram bæði verkalýðsleiðtogar og starfsmenn útgerðarfyrirtækjanna og lýsa áhyggjum sínum af afdrifum fyrirtækjanna komi til fyrirhugaðrar gjaldtöku. Útreikingar þeir sem hér eru kynntir ættu að slá verulega á ótta þessara aðila um eigin hag. Eiginfjárstaða útgerðarinnar breytist eðlilega í kjölfar gjaldtöku, en ekki þarf að óttast kollsteypu. Verkalýðsforingjar og skipstjórar ættu því ekki að þurfa að missa svefn vegna ótta um afdrif útgerðarfyrirtækjanna þó þeim verði gert að greiða fyrir afnot af sameiginlegri auðlind þjóðarinnar.
Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun