Kynning fornleifa í Vogum 24. mars 2012 06:00 Fyrir fimm árum samdi Sveitarfélagið Vogar (sem áður hét Vatnsleysustrandarhreppur) við Fornleifastofnun Íslands um að skrá fornleifar í öllu landi sveitarfélagsins. Gerður var samningur til 10 ára og verkinu skipt í áfanga. Þetta er mikið átak fyrir sveitarfélag með 1.200 íbúa. Nú er komin út 300 blaðsíðna áfangaskýrsla með ljósmyndum, teikningum, hnitum, texta og kortum um 700 fornleifar á um helmingi jarða í sveitarfélaginu. Kristborg Þórsdóttir fornleifafræðingur, einn af höfundum skýrslunnar, mun kynna hana laugardaginn 24. mars kl. 14 í Álfagerði í Vogum og er það þáttur í Safnahelgi á Suðurnesjum. Allir velkomnir og aðgangur ókeypis. Sjóður fornleifa Í skýrslunni kemur fram að óvenju mikið er af fornleifum í Vogum og á Vatnsleysuströnd, enda eitt þéttbýlasta svæði landsins um aldir. Svæðið á sér merka sögu útvegsbúskapar og geymir fjársjóð minja um búsetu og atvinnuhætti. Skráning þessara minja var skammt á veg komin fyrir fimm árum þegar skráningarátakið hófst. Elstu lögbýlin á skráningarsvæðinu eru Stóru-Vogar, Minni-Vogar, Auðnar, Þórustaðir, Kálfatjörn, Bakki, Flekkuvík og Landakot. Á jörðum þessum var margbýlt. Alls eru skráð á þeim 56 býli og eru 24 þeirra nefnd í Jarðabókinni 1703 en önnur að líkindum yngri. Búast má við að bæjarhólar þessara býla geymi öðru fremur heimildir um það líf sem hér var lifað um aldir. Skráður var mikill fjöldi lendinga, eða 46, en mannaverk sjást aðeins á 16 þeirra. Skráð eru 14 naust og fundust leifar 9 þeirra. Skráðar eru 8 verbúðir og 4 sjóbúðir og sjást minjar um þrjár verbúðir og eina sjóbúð. Það vekur athygli hve mikið af þessum fornminjum eru horfið í hafið. Garðar eru fjær sjó og hafa varðveist betur, af 38 skráðum görðum sáust leifar af öllum nema fjórum. Útihús eru forgengilegri, af 80 útihúsum sjást minjar um aðeins 34. Einnig voru skráð 7 fjárskýli (Staðarborg við Kálfatjörn stærst og þekktust) og 13 sel, flest uppi í heiði. Hafa skal hugfast að hér er aðeins rætt um þann tæpa helming byggðarinnar sem búið er að skrá. Fróðlegt verður að sjá útkomuna eftir nokkur ár þegar skráningarátakinu lýkur. Það liggur lífið á Í Vogum og á Vatnsleysuströnd er mikið og ört landbrot af völdum sjávar. Sjórinn hefur þegar hirt nokkra bæjarhóla og fjölda minja um útræði og er því brýnt að hraða skráningu þeirra. Einnig er brýnt að nýta aldraða heimildarmenn áður en það er um seinan. Elsta núlifandi kynslóðin ólst upp við útiverk, fór um fótgangandi og þekkir þess vegna miklu betur til örnefna en yngra fólkið. Fornleifar geyma sögu okkar Í 9. grein þjóðminjalaga (frá 2001) segir: „Minjar 100 ára og eldri teljast til fornleifa, en heimilt er þó að friðlýsa yngri minjar." Í sömu grein laganna er skilgreint hvað eru fornleifar. Þar segir m.a. „Til fornleifa teljast hvers kyns leifar fornra mannvirkja og annarra staðbundinna minja sem menn hafa gert eða mannaverk eru á, svo sem: búsetulandslag, byggðaleifar, bæjarstæði og bæjarleifar ásamt tilheyrandi mannvirkjum og öskuhaugum – leifar af verbúðum, naustum – leifar af seljum, verstöðvum, bólum, mógröfum, – gömul tún- og akurgerði – og leifar eftir veiðar til sjávar og sveita; gamlir vegir, varir, hafnir og bátalægi – vörður og vitar – brunnar, uppsprettur, álagablettir – áletranir, skipsflök eða hlutar úr þeim." Það sem hér er upp talið er til staðar í meiri eða minni mæli í Sveitarfélaginu Vogum og hefur að geyma sögu þess frá landnámi. Í aðalskipulagi 2008-2028 er hið forna búsetulandslag á Vatnsleysuströnd verndað í krafti skipulagslaga með hverfisvernd. Liðið er hátt á aðra öld síðan skráning fornleifa hófst hér á landi en þó er enn langt í heildstæða skrá um fornleifar. Við Íslendingar erum komnir mun skemur en nágrannaþjóðirnar á þessu sviði menningar. Við erum að vísu fámenn þjóð í stóru landi en á móti kemur að saga mannsins er stutt hér á landi. Íslandssagan er fólgin í fornritum og fornleifum. Þjóðin hefur lengi viðurkennt mikilvægi þess að varðveita handritin og rannsaka þau og við hörmum að sum þeirra hafa glatast. Almennur skilningur á mikilvægi fornleifa er skammt á veg kominn. Merkar söguheimildir glatast þegar fornleifar verða jarðýtum og graftólum að bráð. Það er afar brýnt að skrá og vernda fornleifar. Að því loknu taka við miklar og spennandi rannsóknir til að hægt sé að lesa söguna sem fornleifarnar geyma, en minna liggur á þeirri vinnu ef verndin er trygg. Rannsóknirnar verða viðfangsefni margra komandi kynslóða. Þær munu kunna okkur þakkir fyrir fornleifar sem okkur tekst að vernda líkt og við erum þakklát þeim sem skrifuðu og varðveittu fornritin góðu og annálana. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Mest lesið Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir Skoðun Ólögleg meðvirkni lækna Teitur Ari Theodórsson Skoðun Afleiðingar verkfallsaðgerða á minnstu börnin - krafa um svör Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson skrifar Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist skrifar Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Kyrrstöðuna verður að rjúfa! Lausn fyrir verðandi innviðaráðherra Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Íslenskan og menningararfurinn Sólveig Dagmar Þórisdóttir skrifar Skoðun Mannúðlegri úrræði Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Læknar á landsbyggðinni Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Íslensk verðtrygging á mannamáli! Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun Varðhundar kerfisins Lára Herborg Ólafsdóttir skrifar Skoðun Mótum stefnu um iðn- og tæknimenntun á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Kolkrabbinn og fjármálafjötrar Íslands Ágústa Árnadóttir skrifar Sjá meira
Fyrir fimm árum samdi Sveitarfélagið Vogar (sem áður hét Vatnsleysustrandarhreppur) við Fornleifastofnun Íslands um að skrá fornleifar í öllu landi sveitarfélagsins. Gerður var samningur til 10 ára og verkinu skipt í áfanga. Þetta er mikið átak fyrir sveitarfélag með 1.200 íbúa. Nú er komin út 300 blaðsíðna áfangaskýrsla með ljósmyndum, teikningum, hnitum, texta og kortum um 700 fornleifar á um helmingi jarða í sveitarfélaginu. Kristborg Þórsdóttir fornleifafræðingur, einn af höfundum skýrslunnar, mun kynna hana laugardaginn 24. mars kl. 14 í Álfagerði í Vogum og er það þáttur í Safnahelgi á Suðurnesjum. Allir velkomnir og aðgangur ókeypis. Sjóður fornleifa Í skýrslunni kemur fram að óvenju mikið er af fornleifum í Vogum og á Vatnsleysuströnd, enda eitt þéttbýlasta svæði landsins um aldir. Svæðið á sér merka sögu útvegsbúskapar og geymir fjársjóð minja um búsetu og atvinnuhætti. Skráning þessara minja var skammt á veg komin fyrir fimm árum þegar skráningarátakið hófst. Elstu lögbýlin á skráningarsvæðinu eru Stóru-Vogar, Minni-Vogar, Auðnar, Þórustaðir, Kálfatjörn, Bakki, Flekkuvík og Landakot. Á jörðum þessum var margbýlt. Alls eru skráð á þeim 56 býli og eru 24 þeirra nefnd í Jarðabókinni 1703 en önnur að líkindum yngri. Búast má við að bæjarhólar þessara býla geymi öðru fremur heimildir um það líf sem hér var lifað um aldir. Skráður var mikill fjöldi lendinga, eða 46, en mannaverk sjást aðeins á 16 þeirra. Skráð eru 14 naust og fundust leifar 9 þeirra. Skráðar eru 8 verbúðir og 4 sjóbúðir og sjást minjar um þrjár verbúðir og eina sjóbúð. Það vekur athygli hve mikið af þessum fornminjum eru horfið í hafið. Garðar eru fjær sjó og hafa varðveist betur, af 38 skráðum görðum sáust leifar af öllum nema fjórum. Útihús eru forgengilegri, af 80 útihúsum sjást minjar um aðeins 34. Einnig voru skráð 7 fjárskýli (Staðarborg við Kálfatjörn stærst og þekktust) og 13 sel, flest uppi í heiði. Hafa skal hugfast að hér er aðeins rætt um þann tæpa helming byggðarinnar sem búið er að skrá. Fróðlegt verður að sjá útkomuna eftir nokkur ár þegar skráningarátakinu lýkur. Það liggur lífið á Í Vogum og á Vatnsleysuströnd er mikið og ört landbrot af völdum sjávar. Sjórinn hefur þegar hirt nokkra bæjarhóla og fjölda minja um útræði og er því brýnt að hraða skráningu þeirra. Einnig er brýnt að nýta aldraða heimildarmenn áður en það er um seinan. Elsta núlifandi kynslóðin ólst upp við útiverk, fór um fótgangandi og þekkir þess vegna miklu betur til örnefna en yngra fólkið. Fornleifar geyma sögu okkar Í 9. grein þjóðminjalaga (frá 2001) segir: „Minjar 100 ára og eldri teljast til fornleifa, en heimilt er þó að friðlýsa yngri minjar." Í sömu grein laganna er skilgreint hvað eru fornleifar. Þar segir m.a. „Til fornleifa teljast hvers kyns leifar fornra mannvirkja og annarra staðbundinna minja sem menn hafa gert eða mannaverk eru á, svo sem: búsetulandslag, byggðaleifar, bæjarstæði og bæjarleifar ásamt tilheyrandi mannvirkjum og öskuhaugum – leifar af verbúðum, naustum – leifar af seljum, verstöðvum, bólum, mógröfum, – gömul tún- og akurgerði – og leifar eftir veiðar til sjávar og sveita; gamlir vegir, varir, hafnir og bátalægi – vörður og vitar – brunnar, uppsprettur, álagablettir – áletranir, skipsflök eða hlutar úr þeim." Það sem hér er upp talið er til staðar í meiri eða minni mæli í Sveitarfélaginu Vogum og hefur að geyma sögu þess frá landnámi. Í aðalskipulagi 2008-2028 er hið forna búsetulandslag á Vatnsleysuströnd verndað í krafti skipulagslaga með hverfisvernd. Liðið er hátt á aðra öld síðan skráning fornleifa hófst hér á landi en þó er enn langt í heildstæða skrá um fornleifar. Við Íslendingar erum komnir mun skemur en nágrannaþjóðirnar á þessu sviði menningar. Við erum að vísu fámenn þjóð í stóru landi en á móti kemur að saga mannsins er stutt hér á landi. Íslandssagan er fólgin í fornritum og fornleifum. Þjóðin hefur lengi viðurkennt mikilvægi þess að varðveita handritin og rannsaka þau og við hörmum að sum þeirra hafa glatast. Almennur skilningur á mikilvægi fornleifa er skammt á veg kominn. Merkar söguheimildir glatast þegar fornleifar verða jarðýtum og graftólum að bráð. Það er afar brýnt að skrá og vernda fornleifar. Að því loknu taka við miklar og spennandi rannsóknir til að hægt sé að lesa söguna sem fornleifarnar geyma, en minna liggur á þeirri vinnu ef verndin er trygg. Rannsóknirnar verða viðfangsefni margra komandi kynslóða. Þær munu kunna okkur þakkir fyrir fornleifar sem okkur tekst að vernda líkt og við erum þakklát þeim sem skrifuðu og varðveittu fornritin góðu og annálana.
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson skrifar