Fílar í fólksvagni miðbæjarins Pétur H. Ármannsson skrifar 20. júlí 2012 06:00 Kallað hefur verið eftir málefnalegum skoðanaskiptum um niðurstöðu nýafstaðinnar hugmyndasamkeppni um uppbyggingu við Ingólfstorg. Mikilvægt er að sú umræða einskorðist ekki við kosti og galla verðlaunatillagna heldur taki einnig til forsendna sjálfrar samkeppninnar og orsaka þess vanda sem henni var ætlað að leysa. Reiturinn sem um ræðir er einn sá mikilvægasti í elsta hluta miðbæjarins. Uppbygging innan hans hefur áhrif á ásýnd þriggja torga og götumyndir tveggja af elstu götum Reykjavíkur. Um 1987 var samþykkt deiliskipulag fyrir reitinn (hluti svonefnds Kvosarskipulags) sem enn er í gildi. Samkvæmt því eiga öll timburhúsin fjögur sem nú standa sunnan Vallarstrætis að víkja fyrir nýbyggingum með líku sniði og húsin beggja vegna Morgunblaðshússins. Eftir að skipulagið var staðfest hafa ýmsar forsendur breyst sem og afstaða fólks til sögulegra verðmæta. Í húsverndarstefnu Reykjavíkurborgar frá 1996 var lagt til að timburhúsin sem nú mynda umgjörð Ingólfstorgs á þrjá vegu yrðu varðveitt sem samfelld heild vegna ótvíræðs umhverfisgildis. Kvennaskólinn við Austurvöll (framhluti Nasa) hefur verið friðaður og áhugafólk hefur fært rök fyrir menningargildi salarins aftan við. Gömul hús við Aðalstræti og Kirkjustræti hafa verið endurgerð af metnaði og talsverðu til kostað að bæta umhverfið. Þrátt fyrir þetta hafa ákvæði skipulagsins frá 1987 ekki breyst og réttur til uppbyggingar er enn í fullu gildi. Gerðar voru tillögur þar sem reynt var að sætta uppbyggingarhagsmuni lóðareiganda og varðveislusjónarmið, m.a. með flutningi tveggja timburhúsa við Vallarstræti inn á torgið. Um þær náðist ekki sátt og var þeim vísað frá í aðdraganda síðustu kosninga eftir kröfug mótmæli. Í erfiðri stöðu ákváðu skipulagsyfirvöld í október sl. að efna til samkeppni í samvinnu við lóðareiganda í þeirri von að snjöll tillaga gæti orðið grunnur að heildstæðri framtíðarlausn fyrir skipulag svæðisins. Forsendan var mótsagnakennd, sú að öll gömlu húsin innan reitsins ættu að standa en eftir sem áður ætti að koma fyrir því nýbyggingamagni sem átti að koma í þeirra stað samkvæmt Kvosarskipulagi. Í stað þess að verða sú frjóa og skapandi leit að framtíðarsýn um fegurri borgarmynd sem væntingar stóðu til varð tillögugerðin að vonlausri glímu við illleysanlegt viðfangsefni. Byggingamagnið sem farið var fram á var einfaldlega meira en svo að hægt væri að koma því fyrir án þess að spilla viðkvæmu og söguríku umhverfi þar sem gildi byggðarinnar felst öðru fremur í smágerðum mælikvarða. Þetta grunaði ýmsa sem lásu skilmála keppninnar og ákváðu að taka ekki þátt. Illu heilli hefur niðurstaða keppninnar staðfest þær efasemdir. Samkeppnislausnir verða aldrei betri en þær forsendur sem tillögugerðin byggir á. Jafnvel bestu arkitektar heims geta ekki galdrað fíla inn í fólksvagn eða óhóflegt byggingamagn inn í viðkvæmt umhverfi svo vel fari. Ekki frekar en að meistarakokkar geti eldað boðlega máltíð úr skemmdu hráefni. Vandinn sem við blasir í þessu tilviki og öðrum hliðstæðum verður ekki leystur á forsendum skipulags og byggingarlistar nema að áður sé tekið á stjórnsýslu- og lögfræðilegum þætti málsins. Hér á landi hefur tíðkast að úthluta byggingarrétti á grundvelli staðfests deiliskipulags án eðlilegra fyrirvara um rétt sveitarfélags til að endurskoða skipulagið eftir tiltekinn árafjölda án þess að slíkt kalli á skaðabætur. Í dag er byggingarréttur gjafakóti, ævarandi eign lóðarhafa og sem slíkur varinn af eignarréttarákvæðum stjórnarskrár. Sá er skilningur lögfróðra enda þótt að dómur hafi aldrei fallið í máli af þessu tagi svo greinarhöfundi sé kunnugt um. Sveitarfélög hafa því fá úrræði til að vinda ofan af óheppilegum skipulagsákvörðunum fortíðar nema að greiða hlutaðeigandi fébætur. Það á að vera forgangsverkefni stjórnenda Reykjavíkurborgar að endurskoða strax samningsskilmála um úthlutun byggingarréttar með það í huga að hann verði tímabundinn og með fyrirvara um rétt til endurskoðunar skipulags án fébóta. Ekki síst er þetta mikilvægt í ljósi stefnu um mikla þéttingu byggðar vestan Elliðaáa sem boðuð er í drögum að endurskoðuðu Aðalskipulagi Reykjavíkur. Þegar búið er að stöðva frekari útbreiðslu vandans með breyttum skilmálum er næsta verkefni að finna leiðir til að vinda ofan af vandamálum fortíðar. Það þarf að gera á forsendum gildandi laga um eignarrétt sem ekki verður breytt afturvirkt. Ein leið og sú augljósasta felst í samkomulagi um tilfærslu byggingarréttar milli lóða (e: Transfer of Development Rights (TDR)), úrræði sem fyrst var þróað í New York árið 1916 í tengslum við setningu reglna um takmörkun á uppbyggingarrétti vegna almannahagsmuna. Með slíkt stjórntæki í höndum eru borgaryfirvöld í sterkari stöðu til að leysa hagsmunadeilur á borð við skipulagið við Ingólfstorg með almannaheill og gæði umhverfis að leiðarljósi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar Skoðun Um orkuskort, auðlindir og endurvinnslu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar Skoðun Rannsökum og ræðum menntakerfið Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Horfið á möguleikana í samfélagslegri ábyrgð Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Að kjarna orku þjóðar Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann skrifar Skoðun Útboð á Fjarðarheiðargöngum Hildur Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvert á að fara með íslenskt þjóðfélag? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Svikin loforð gagnvart börnum? Hildur Rós Guðbjargardóttir skrifar Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir skrifar Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Er lýðræðislegt að senda vopn til Úkraínu? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Það á ekki að vera dekur að geta sótt sér sálfræðiþjónustu Ólafía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Um bókun 35, EES samninginn, Evrópusambandið og Bretland Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Húsnæði fyrir fólk, ekki fjárfesta Gísli Rafn Ólafsson skrifar Sjá meira
Kallað hefur verið eftir málefnalegum skoðanaskiptum um niðurstöðu nýafstaðinnar hugmyndasamkeppni um uppbyggingu við Ingólfstorg. Mikilvægt er að sú umræða einskorðist ekki við kosti og galla verðlaunatillagna heldur taki einnig til forsendna sjálfrar samkeppninnar og orsaka þess vanda sem henni var ætlað að leysa. Reiturinn sem um ræðir er einn sá mikilvægasti í elsta hluta miðbæjarins. Uppbygging innan hans hefur áhrif á ásýnd þriggja torga og götumyndir tveggja af elstu götum Reykjavíkur. Um 1987 var samþykkt deiliskipulag fyrir reitinn (hluti svonefnds Kvosarskipulags) sem enn er í gildi. Samkvæmt því eiga öll timburhúsin fjögur sem nú standa sunnan Vallarstrætis að víkja fyrir nýbyggingum með líku sniði og húsin beggja vegna Morgunblaðshússins. Eftir að skipulagið var staðfest hafa ýmsar forsendur breyst sem og afstaða fólks til sögulegra verðmæta. Í húsverndarstefnu Reykjavíkurborgar frá 1996 var lagt til að timburhúsin sem nú mynda umgjörð Ingólfstorgs á þrjá vegu yrðu varðveitt sem samfelld heild vegna ótvíræðs umhverfisgildis. Kvennaskólinn við Austurvöll (framhluti Nasa) hefur verið friðaður og áhugafólk hefur fært rök fyrir menningargildi salarins aftan við. Gömul hús við Aðalstræti og Kirkjustræti hafa verið endurgerð af metnaði og talsverðu til kostað að bæta umhverfið. Þrátt fyrir þetta hafa ákvæði skipulagsins frá 1987 ekki breyst og réttur til uppbyggingar er enn í fullu gildi. Gerðar voru tillögur þar sem reynt var að sætta uppbyggingarhagsmuni lóðareiganda og varðveislusjónarmið, m.a. með flutningi tveggja timburhúsa við Vallarstræti inn á torgið. Um þær náðist ekki sátt og var þeim vísað frá í aðdraganda síðustu kosninga eftir kröfug mótmæli. Í erfiðri stöðu ákváðu skipulagsyfirvöld í október sl. að efna til samkeppni í samvinnu við lóðareiganda í þeirri von að snjöll tillaga gæti orðið grunnur að heildstæðri framtíðarlausn fyrir skipulag svæðisins. Forsendan var mótsagnakennd, sú að öll gömlu húsin innan reitsins ættu að standa en eftir sem áður ætti að koma fyrir því nýbyggingamagni sem átti að koma í þeirra stað samkvæmt Kvosarskipulagi. Í stað þess að verða sú frjóa og skapandi leit að framtíðarsýn um fegurri borgarmynd sem væntingar stóðu til varð tillögugerðin að vonlausri glímu við illleysanlegt viðfangsefni. Byggingamagnið sem farið var fram á var einfaldlega meira en svo að hægt væri að koma því fyrir án þess að spilla viðkvæmu og söguríku umhverfi þar sem gildi byggðarinnar felst öðru fremur í smágerðum mælikvarða. Þetta grunaði ýmsa sem lásu skilmála keppninnar og ákváðu að taka ekki þátt. Illu heilli hefur niðurstaða keppninnar staðfest þær efasemdir. Samkeppnislausnir verða aldrei betri en þær forsendur sem tillögugerðin byggir á. Jafnvel bestu arkitektar heims geta ekki galdrað fíla inn í fólksvagn eða óhóflegt byggingamagn inn í viðkvæmt umhverfi svo vel fari. Ekki frekar en að meistarakokkar geti eldað boðlega máltíð úr skemmdu hráefni. Vandinn sem við blasir í þessu tilviki og öðrum hliðstæðum verður ekki leystur á forsendum skipulags og byggingarlistar nema að áður sé tekið á stjórnsýslu- og lögfræðilegum þætti málsins. Hér á landi hefur tíðkast að úthluta byggingarrétti á grundvelli staðfests deiliskipulags án eðlilegra fyrirvara um rétt sveitarfélags til að endurskoða skipulagið eftir tiltekinn árafjölda án þess að slíkt kalli á skaðabætur. Í dag er byggingarréttur gjafakóti, ævarandi eign lóðarhafa og sem slíkur varinn af eignarréttarákvæðum stjórnarskrár. Sá er skilningur lögfróðra enda þótt að dómur hafi aldrei fallið í máli af þessu tagi svo greinarhöfundi sé kunnugt um. Sveitarfélög hafa því fá úrræði til að vinda ofan af óheppilegum skipulagsákvörðunum fortíðar nema að greiða hlutaðeigandi fébætur. Það á að vera forgangsverkefni stjórnenda Reykjavíkurborgar að endurskoða strax samningsskilmála um úthlutun byggingarréttar með það í huga að hann verði tímabundinn og með fyrirvara um rétt til endurskoðunar skipulags án fébóta. Ekki síst er þetta mikilvægt í ljósi stefnu um mikla þéttingu byggðar vestan Elliðaáa sem boðuð er í drögum að endurskoðuðu Aðalskipulagi Reykjavíkur. Þegar búið er að stöðva frekari útbreiðslu vandans með breyttum skilmálum er næsta verkefni að finna leiðir til að vinda ofan af vandamálum fortíðar. Það þarf að gera á forsendum gildandi laga um eignarrétt sem ekki verður breytt afturvirkt. Ein leið og sú augljósasta felst í samkomulagi um tilfærslu byggingarréttar milli lóða (e: Transfer of Development Rights (TDR)), úrræði sem fyrst var þróað í New York árið 1916 í tengslum við setningu reglna um takmörkun á uppbyggingarrétti vegna almannahagsmuna. Með slíkt stjórntæki í höndum eru borgaryfirvöld í sterkari stöðu til að leysa hagsmunadeilur á borð við skipulagið við Ingólfstorg með almannaheill og gæði umhverfis að leiðarljósi.
Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar
Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar