Lífríki hafsins – Stöndum vörð um fjöreggið Svandís Svavarsdóttir skrifar 16. júlí 2012 06:00 Hafið umhverfis Íslands er óvenjuauðugt af lífi. Kaldir og hlýir straumar mætast og róta næringarefnum úr hafdjúpunum upp á yfirborðið, þar sem þörungagróður blómstrar. Grugg úr jökulám er frekari áburður fyrir þörungasvifið, sem er undirstaða einhverra auðugustu fiskimiða í heimi. Íslendingar gera sér vel grein fyrir að þessi lifandi auður hafsins er ein helsta undirstaða efnahags og velferðar þjóðarinnar og því er sátt um að tryggja sjálfbærni fiskveiða, þótt deilt sé um hvernig best sé búið um hnútana varðandi aðgang að auðlindinni og rentu af henni. Ákvörðun um veiðar fylgir vísindalegri ráðgjöf – vísindin verða seint óskeikul, en okkur ber skylda til að byggja á bestu þekkingu sem fyrir hendi er. Hrun þorskstofnsins við Nýfundnaland er dæmi um hvernig getur farið ef gengið er of nærri nytjastofnum – og því miður ekki hið eina. Flókin og viðkvæm vistkerfiSkilningi okkar á veiðiþoli stofna og sveiflum í stærð þeirra hefur farið stórlega fram á undanförnum áratugum, en því fer fjarri að við skiljum alla þætti vistkerfisins og tengsl þeirra. Lífríki hafsins er fjölbreytt og við þekkjum vistkerfið í djúpunum minna en það sem við sjáum á þurru landi. Því skiptir máli að reyna að tryggja heilbrigði vistkerfisins alls, en ekki bara að stýra veiðum á einstökum fiskistofnum. Berjast þarf gegn mengun, en einnig þarf t.d. að koma í veg fyrir innrás ágengra tegunda sem geta borist með kjölfestuvatni eða öðrum leiðum á Íslandsmið og valdið skaða. Þá þarf að vernda verðmæt búsvæði lífvera gegn hnjaski, s.s. vegna veiðarfæra. Íslensk stjórnvöld hafa stigið skref í þá átt og m.a. friðað tíu svæði með kaldsjávarkóröllum undan suðurströndinni. Einnig hafa hverastrýtur í Eyjafirði verið friðaðar samkvæmt náttúruverndarlögum og sérstök lög gilda um vernd Breiðafjarðar. Á heimsvísu hafa verið sett markmið um að vernda 10% af hafsvæðum fyrir 2020. Íslensk stjórnvöld hafa ekki sett sér nein slík töluleg markmið fyrir lögsögu sína, enda er stærð verndarsvæða ekki takmark í sjálfu sér, heldur eiga slík svæði að byggja á vísindalegum viðmiðum og verndarþörf. Hér við land er sérstaklega horft til svæða þar sem eru kórallar eða svampar á botni. Ágæt skýrsla um friðun viðkvæmra hafsvæða liggur fyrir frá árinu 2005 og má byggja á henni í frekara starfi að vernd hafsvæða. Taka ber fram að fiskveiðar eru ekki endilega bannaðar á verndarsvæðum, þótt þar séu ákveðnar takmarkanir sem miða að vernd verðmætra botngerða eða annarra þátta lífríkisins. Stundum getur vernd kóralla eða annarra vistkerfa stuðlað að auknum fiskveiðum, ef um er að ræða lífauðug svæði sem gegna hlutverki í hrygningu eða seiðauppeldi. Almennt gildir sú regla að reyna að lágmarka skaða sem athafnir mannsins geta valdið á lífríkinu, sem oft er hægt að gera með bættu skipulagi og veiðiaðferðum án þess að draga úr afla eða verðmæti hans. Sjálfbær nýting að leiðarljósiEkki verður skilið við umfjöllun um lífríki hafsins án þess að minnast á veiðar á hval og sel. Á alþjóðavettvangi er deilt um þá stefnu sem Alþingi hefur markað um að styðja hvalveiðar svo lengi sem þær geta talist vera sjálfbærar og fari fram í samræmi við ákvæði alþjóðalaga. Það þarf hins vegar að gera á skynsamlegan hátt og tryggja að lög og reglur séu uppfærð og í samræmi við alþjóðasamninga og viðurkennd viðmið. Lög um hvalveiðar eru frá 1949 og mega vel við uppfærslu. Innan tíðar mun sú vinna fara af stað undir sameiginlegu forræði sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytis og umhverfisráðuneytis. Löggjöf um selveiðar er gloppótt – nýjustu lögin þar eru um 80 ára gömul og fjalla um útrýmingu sels í Húnaósi og bætur til prests á brauðinu sem hafði þar nytjar. Það er brýnt að setja heildstæð lög um vernd og veiðar á sel, sem standast nútímakröfur, og þyrfti m.a. að hafa í huga að selaskoðun er vænlegur og vaxandi kimi í ferðaþjónustu og sjálfsagt að skoða svæðisbundna vernd samhliða því sem nytjaþátturinn yrði uppfærður. Íslendingar hafa almennt gott orð á sér fyrir sjálfbærar nytjar á lifandi auðlindum hafsins, þótt umræða um hvalveiðar á heimsvísu kasti stundum rýrð þar á. Það skiptir okkur miklu að halda því orðspori og marka skýra stefnu á öllum sviðum sem varða vernd lífríkis hafsins og sjálfbæra nýtingu þess. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun Svandís Svavarsdóttir Mest lesið Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Sjá meira
Hafið umhverfis Íslands er óvenjuauðugt af lífi. Kaldir og hlýir straumar mætast og róta næringarefnum úr hafdjúpunum upp á yfirborðið, þar sem þörungagróður blómstrar. Grugg úr jökulám er frekari áburður fyrir þörungasvifið, sem er undirstaða einhverra auðugustu fiskimiða í heimi. Íslendingar gera sér vel grein fyrir að þessi lifandi auður hafsins er ein helsta undirstaða efnahags og velferðar þjóðarinnar og því er sátt um að tryggja sjálfbærni fiskveiða, þótt deilt sé um hvernig best sé búið um hnútana varðandi aðgang að auðlindinni og rentu af henni. Ákvörðun um veiðar fylgir vísindalegri ráðgjöf – vísindin verða seint óskeikul, en okkur ber skylda til að byggja á bestu þekkingu sem fyrir hendi er. Hrun þorskstofnsins við Nýfundnaland er dæmi um hvernig getur farið ef gengið er of nærri nytjastofnum – og því miður ekki hið eina. Flókin og viðkvæm vistkerfiSkilningi okkar á veiðiþoli stofna og sveiflum í stærð þeirra hefur farið stórlega fram á undanförnum áratugum, en því fer fjarri að við skiljum alla þætti vistkerfisins og tengsl þeirra. Lífríki hafsins er fjölbreytt og við þekkjum vistkerfið í djúpunum minna en það sem við sjáum á þurru landi. Því skiptir máli að reyna að tryggja heilbrigði vistkerfisins alls, en ekki bara að stýra veiðum á einstökum fiskistofnum. Berjast þarf gegn mengun, en einnig þarf t.d. að koma í veg fyrir innrás ágengra tegunda sem geta borist með kjölfestuvatni eða öðrum leiðum á Íslandsmið og valdið skaða. Þá þarf að vernda verðmæt búsvæði lífvera gegn hnjaski, s.s. vegna veiðarfæra. Íslensk stjórnvöld hafa stigið skref í þá átt og m.a. friðað tíu svæði með kaldsjávarkóröllum undan suðurströndinni. Einnig hafa hverastrýtur í Eyjafirði verið friðaðar samkvæmt náttúruverndarlögum og sérstök lög gilda um vernd Breiðafjarðar. Á heimsvísu hafa verið sett markmið um að vernda 10% af hafsvæðum fyrir 2020. Íslensk stjórnvöld hafa ekki sett sér nein slík töluleg markmið fyrir lögsögu sína, enda er stærð verndarsvæða ekki takmark í sjálfu sér, heldur eiga slík svæði að byggja á vísindalegum viðmiðum og verndarþörf. Hér við land er sérstaklega horft til svæða þar sem eru kórallar eða svampar á botni. Ágæt skýrsla um friðun viðkvæmra hafsvæða liggur fyrir frá árinu 2005 og má byggja á henni í frekara starfi að vernd hafsvæða. Taka ber fram að fiskveiðar eru ekki endilega bannaðar á verndarsvæðum, þótt þar séu ákveðnar takmarkanir sem miða að vernd verðmætra botngerða eða annarra þátta lífríkisins. Stundum getur vernd kóralla eða annarra vistkerfa stuðlað að auknum fiskveiðum, ef um er að ræða lífauðug svæði sem gegna hlutverki í hrygningu eða seiðauppeldi. Almennt gildir sú regla að reyna að lágmarka skaða sem athafnir mannsins geta valdið á lífríkinu, sem oft er hægt að gera með bættu skipulagi og veiðiaðferðum án þess að draga úr afla eða verðmæti hans. Sjálfbær nýting að leiðarljósiEkki verður skilið við umfjöllun um lífríki hafsins án þess að minnast á veiðar á hval og sel. Á alþjóðavettvangi er deilt um þá stefnu sem Alþingi hefur markað um að styðja hvalveiðar svo lengi sem þær geta talist vera sjálfbærar og fari fram í samræmi við ákvæði alþjóðalaga. Það þarf hins vegar að gera á skynsamlegan hátt og tryggja að lög og reglur séu uppfærð og í samræmi við alþjóðasamninga og viðurkennd viðmið. Lög um hvalveiðar eru frá 1949 og mega vel við uppfærslu. Innan tíðar mun sú vinna fara af stað undir sameiginlegu forræði sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytis og umhverfisráðuneytis. Löggjöf um selveiðar er gloppótt – nýjustu lögin þar eru um 80 ára gömul og fjalla um útrýmingu sels í Húnaósi og bætur til prests á brauðinu sem hafði þar nytjar. Það er brýnt að setja heildstæð lög um vernd og veiðar á sel, sem standast nútímakröfur, og þyrfti m.a. að hafa í huga að selaskoðun er vænlegur og vaxandi kimi í ferðaþjónustu og sjálfsagt að skoða svæðisbundna vernd samhliða því sem nytjaþátturinn yrði uppfærður. Íslendingar hafa almennt gott orð á sér fyrir sjálfbærar nytjar á lifandi auðlindum hafsins, þótt umræða um hvalveiðar á heimsvísu kasti stundum rýrð þar á. Það skiptir okkur miklu að halda því orðspori og marka skýra stefnu á öllum sviðum sem varða vernd lífríkis hafsins og sjálfbæra nýtingu þess.
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar