„Wall Street“ og kauphallirnar Baldur Thorlacius skrifar 21. ágúst 2013 07:00 Á undanförnum árum hafa nokkrar erlendar kvikmyndir verið sýndar hér á landi sem fjalla, með beinum eða óbeinum hætti, um alþjóðlegu fjármálakrísuna 2007-2008. Flestar þeirra hafa fyrst og fremst tekið mið af bandarískum aðstæðum, vandamálum sem komu þar upp og áhrifum þeirra á alþjóðlega fjármálamarkaði. Eitt af því sem vakti athygli undirritaðs við áhorf á þessar myndir er að orðið „Wall Street“ hefur stundum verið þýtt sem „Kauphöllin“. Wall Street er nafn á götu í fjármálahverfi New York borgar og er yfirleitt notað sem samheiti yfir fjármálageirann í Bandaríkjunum. Að nota orðið kauphöll yfir alla starfsemi sem fer fram innan Wall Street er aftur á móti ekki góð hugtakanotkun og á í reynd sérstaklega illa við þegar fjallað er um tildrög og orsakir fjármálakrísunnar í Bandaríkjunum. Endurspeglar hún jafnframt ákveðinn misskilning um starfsemi kauphalla sem virðist ríkja nokkuð víða. Til þess að skýra þetta nánar er gott að rifja upp hvaða atriði það eru sem almennt eru talin hafa orsakað fjármálakrísuna í Bandaríkjunum. Má þar helst nefna þenslu í útlánum og of mikla skuldsetningu, sem má svo að hluta til rekja til viðskipta með skuldabréfavafninga, skuldatryggingar og svokallaðar „OTC“ (over-the-counter) afleiður. Aukin skuldsetning tengist kauphöllum ekki beint, en getur vissulega haft áhrif á viðskipti í kauphöllum og telja margir að hún geti jafnvel valdið óhóflegum verðhækkunum á markaði. Síðarnefndu atriðin eiga það svo öll sameiginlegt að þau snúa að viðskiptum með fjármálagerninga og gæti því mörgum fundist við hæfi að tengja þau við kauphallir. Þætti það jafnvel eðlileg ályktun, ef það væri ekki fyrir þá staðreynd að þessir tilteknu fjármálagerningar voru nær einungis óskráðir, þ.e. ekki skráðir í kauphallir, og nánast öll viðskipti með þá fóru fram utan kauphalla. Flestir þekkja einnig til umræðunnar um að aukin frjálshyggja og afreglun (e. deregulation) fjármálakerfisins hafi skapað það umhverfi sem síðar leiddi til fjármálakrísunnar. Færri eru þó meðvitaðir um að mjög ofarlega á lista fræðimanna yfir mögulegar umbætur sem gera þurfi á regluverkinu er einmitt að skikka fjármálafyrirtæki til þess að færa viðskipti með afleiður og aðra flókna fjármálagerninga inn á skipulega markaði eins og kauphallir. Þeirra á meðal eru t.d. menn eins og Nóbelsverðlaunahafinn Joseph Stiglitz, sem er ekki þekktur fyrir annað en að veita Wall Street strangt aðhald í skrifum sínum og tala gegn afreglun á fjármálamörkuðum. Þetta kann að koma þeim á óvart sem telja kauphallir vera eins konar musteri frjálshyggju og fjárglæfrastarfsemi. Til þess að skilja betur hvers vegna þetta er þarf að þekkja muninn á viðskiptum með fjármálagerninga sem skráðir eru í kauphöll og viðskiptum með þá sem eru það ekki. Fjármálagerningar munu alltaf ganga kaupum og sölum á markaði, óháð því hvort kauphallir eru til staðar. Tilgangur kauphalla er fyrst og fremst að mynda skipulega umgjörð utan um slík viðskipti innan ramma laga og reglna, með það að markmiði að tryggja jafnræði fjárfesta og koma í veg fyrir óæskilega viðskiptahegðun. Í tilviki verðbréfa (þ.e. hluta- og skuldabréfa), þýðir skráning í kauphöll að fyrirtækin fella sig sjálfviljug undir lög og reglur sem gilda um verðbréfaviðskipti, sem og reglur viðkomandi kauphallar, og skuldbinda sig þar með til þess að veita almenningi aðgang að öllum upplýsingum sem kunna að skipta máli við mat á virði bréfanna. Í tilviki afleiðna og annarra sérhæfðra fjármálagerninga þýðir skráning í kauphöll að þeir þurfi að vera staðlaðir, upplýsingar um þá gerðar opinberar og jafnvel strangar kröfur gerðar um veð til þess að lágmarka áhættu. Í öllum tilvikum fara kauphallarviðskipti fram á miðlægum vettvangi þar sem upplýsingar um viðskipti, kaup- og söluáhuga og viðskiptastrauma eru opinberar. Lykilatriðið hér er gagnsæi. Hefðu öll viðskipti með fjármálagerninga eins og skuldabréfavafninga, skuldatryggingar og OTC-afleiður farið fram í kauphöllum í aðdraganda fjármálakrísunnar í Bandaríkjunum hefðu ítarlegar rauntímaupplýsingar legið fyrir um umfang markaðsins, útistandandi áhættu og viðskiptastrauma. Svo var því miður ekki og þegar vandinn fór að verða ljós á árunum 2007 og 2008 virtust fáir, ef einhverjir, gera sér grein fyrir raunverulegu umfangi hans. Með skráningu þessara fjármálagerninga hefðu eftirlitsaðilar, fjárfestar og sjálf fjármálafyrirtækin haft betri tök á því að taka tillit til, og jafnvel draga úr, áhættunni sem hafði myndast á þessum árum, auk þess sem margir af áhættusömustu fjármálagerningunum hefðu líklega aldrei litið dagsins ljós. Kauphallarviðskipti eru síður en svo gallalaus og geta t.a.m. verið áhættusöm fyrir þá sem til þeirra stofna. Þau geta aftur á móti ekki ein og sér skapað kerfisáhættu (e. systemic risk) og orðið hagkerfum að falli. Þar sem kauphallir eru sá hluti fjármálamarkaðanna sem hvað mest gagnsæi ríkir um getur þróun viðskipta í þeim engu að síður orðið eins konar birtingarmynd hagsveiflna, þar sem hlutabréfaverð endurspeglar undirliggjandi áhrifaþætti. Þetta kann að hafa valdið því að fólk tengir kauphallir við allt sem gerist á fjármálamörkuðum, sbr. ofangreinda þýðingu á hugtakinu Wall Street. Í Bandaríkjunum, sem og hér á Íslandi, má telja nokkuð víst að sterkustu áhrifaþætti fjármálakrísunnar hafi fyrst og fremst mátt rekja til lausafjárgnóttar og þenslu í útlánum. Þetta virðast ráðamenn víða vera meðvitaðir um og má sem dæmi nefna að hin alþjóðlega Basel-nefnd um bankaeftirlit vinnur nú að tillögum sem fyrirséð er að munu þrengja enn frekar að útlánamöguleikum banka í framtíðinni. Þetta mun að öllum líkindum draga úr kerfisáhættu en að sama skapi verður fyrirtækjum og einstaklingum gert erfiðara fyrir að fá lán úr bankakerfinu. Munu fyrirtæki í leit að fjármagni því eðlilega líta til útgáfu hlutabréfa eða skuldabréfa í meiri mæli og er nokkuð líklegt að kauphallir verði þar í lykilhlutverki. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Baldur Thorlacius Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hafa nokkrar erlendar kvikmyndir verið sýndar hér á landi sem fjalla, með beinum eða óbeinum hætti, um alþjóðlegu fjármálakrísuna 2007-2008. Flestar þeirra hafa fyrst og fremst tekið mið af bandarískum aðstæðum, vandamálum sem komu þar upp og áhrifum þeirra á alþjóðlega fjármálamarkaði. Eitt af því sem vakti athygli undirritaðs við áhorf á þessar myndir er að orðið „Wall Street“ hefur stundum verið þýtt sem „Kauphöllin“. Wall Street er nafn á götu í fjármálahverfi New York borgar og er yfirleitt notað sem samheiti yfir fjármálageirann í Bandaríkjunum. Að nota orðið kauphöll yfir alla starfsemi sem fer fram innan Wall Street er aftur á móti ekki góð hugtakanotkun og á í reynd sérstaklega illa við þegar fjallað er um tildrög og orsakir fjármálakrísunnar í Bandaríkjunum. Endurspeglar hún jafnframt ákveðinn misskilning um starfsemi kauphalla sem virðist ríkja nokkuð víða. Til þess að skýra þetta nánar er gott að rifja upp hvaða atriði það eru sem almennt eru talin hafa orsakað fjármálakrísuna í Bandaríkjunum. Má þar helst nefna þenslu í útlánum og of mikla skuldsetningu, sem má svo að hluta til rekja til viðskipta með skuldabréfavafninga, skuldatryggingar og svokallaðar „OTC“ (over-the-counter) afleiður. Aukin skuldsetning tengist kauphöllum ekki beint, en getur vissulega haft áhrif á viðskipti í kauphöllum og telja margir að hún geti jafnvel valdið óhóflegum verðhækkunum á markaði. Síðarnefndu atriðin eiga það svo öll sameiginlegt að þau snúa að viðskiptum með fjármálagerninga og gæti því mörgum fundist við hæfi að tengja þau við kauphallir. Þætti það jafnvel eðlileg ályktun, ef það væri ekki fyrir þá staðreynd að þessir tilteknu fjármálagerningar voru nær einungis óskráðir, þ.e. ekki skráðir í kauphallir, og nánast öll viðskipti með þá fóru fram utan kauphalla. Flestir þekkja einnig til umræðunnar um að aukin frjálshyggja og afreglun (e. deregulation) fjármálakerfisins hafi skapað það umhverfi sem síðar leiddi til fjármálakrísunnar. Færri eru þó meðvitaðir um að mjög ofarlega á lista fræðimanna yfir mögulegar umbætur sem gera þurfi á regluverkinu er einmitt að skikka fjármálafyrirtæki til þess að færa viðskipti með afleiður og aðra flókna fjármálagerninga inn á skipulega markaði eins og kauphallir. Þeirra á meðal eru t.d. menn eins og Nóbelsverðlaunahafinn Joseph Stiglitz, sem er ekki þekktur fyrir annað en að veita Wall Street strangt aðhald í skrifum sínum og tala gegn afreglun á fjármálamörkuðum. Þetta kann að koma þeim á óvart sem telja kauphallir vera eins konar musteri frjálshyggju og fjárglæfrastarfsemi. Til þess að skilja betur hvers vegna þetta er þarf að þekkja muninn á viðskiptum með fjármálagerninga sem skráðir eru í kauphöll og viðskiptum með þá sem eru það ekki. Fjármálagerningar munu alltaf ganga kaupum og sölum á markaði, óháð því hvort kauphallir eru til staðar. Tilgangur kauphalla er fyrst og fremst að mynda skipulega umgjörð utan um slík viðskipti innan ramma laga og reglna, með það að markmiði að tryggja jafnræði fjárfesta og koma í veg fyrir óæskilega viðskiptahegðun. Í tilviki verðbréfa (þ.e. hluta- og skuldabréfa), þýðir skráning í kauphöll að fyrirtækin fella sig sjálfviljug undir lög og reglur sem gilda um verðbréfaviðskipti, sem og reglur viðkomandi kauphallar, og skuldbinda sig þar með til þess að veita almenningi aðgang að öllum upplýsingum sem kunna að skipta máli við mat á virði bréfanna. Í tilviki afleiðna og annarra sérhæfðra fjármálagerninga þýðir skráning í kauphöll að þeir þurfi að vera staðlaðir, upplýsingar um þá gerðar opinberar og jafnvel strangar kröfur gerðar um veð til þess að lágmarka áhættu. Í öllum tilvikum fara kauphallarviðskipti fram á miðlægum vettvangi þar sem upplýsingar um viðskipti, kaup- og söluáhuga og viðskiptastrauma eru opinberar. Lykilatriðið hér er gagnsæi. Hefðu öll viðskipti með fjármálagerninga eins og skuldabréfavafninga, skuldatryggingar og OTC-afleiður farið fram í kauphöllum í aðdraganda fjármálakrísunnar í Bandaríkjunum hefðu ítarlegar rauntímaupplýsingar legið fyrir um umfang markaðsins, útistandandi áhættu og viðskiptastrauma. Svo var því miður ekki og þegar vandinn fór að verða ljós á árunum 2007 og 2008 virtust fáir, ef einhverjir, gera sér grein fyrir raunverulegu umfangi hans. Með skráningu þessara fjármálagerninga hefðu eftirlitsaðilar, fjárfestar og sjálf fjármálafyrirtækin haft betri tök á því að taka tillit til, og jafnvel draga úr, áhættunni sem hafði myndast á þessum árum, auk þess sem margir af áhættusömustu fjármálagerningunum hefðu líklega aldrei litið dagsins ljós. Kauphallarviðskipti eru síður en svo gallalaus og geta t.a.m. verið áhættusöm fyrir þá sem til þeirra stofna. Þau geta aftur á móti ekki ein og sér skapað kerfisáhættu (e. systemic risk) og orðið hagkerfum að falli. Þar sem kauphallir eru sá hluti fjármálamarkaðanna sem hvað mest gagnsæi ríkir um getur þróun viðskipta í þeim engu að síður orðið eins konar birtingarmynd hagsveiflna, þar sem hlutabréfaverð endurspeglar undirliggjandi áhrifaþætti. Þetta kann að hafa valdið því að fólk tengir kauphallir við allt sem gerist á fjármálamörkuðum, sbr. ofangreinda þýðingu á hugtakinu Wall Street. Í Bandaríkjunum, sem og hér á Íslandi, má telja nokkuð víst að sterkustu áhrifaþætti fjármálakrísunnar hafi fyrst og fremst mátt rekja til lausafjárgnóttar og þenslu í útlánum. Þetta virðast ráðamenn víða vera meðvitaðir um og má sem dæmi nefna að hin alþjóðlega Basel-nefnd um bankaeftirlit vinnur nú að tillögum sem fyrirséð er að munu þrengja enn frekar að útlánamöguleikum banka í framtíðinni. Þetta mun að öllum líkindum draga úr kerfisáhættu en að sama skapi verður fyrirtækjum og einstaklingum gert erfiðara fyrir að fá lán úr bankakerfinu. Munu fyrirtæki í leit að fjármagni því eðlilega líta til útgáfu hlutabréfa eða skuldabréfa í meiri mæli og er nokkuð líklegt að kauphallir verði þar í lykilhlutverki.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun