Áfengis- og vímuefnafíkn er ekki skortur á viljastyrk Reynar Kári Bjarnason skrifar 23. október 2013 06:00 Daglega berast okkur fréttir úr undirheimum; af ungu fólki sem hefur misst stjórn á eigin lífi vegna neyslu vímuefna og af ógæfu útigangsfólks. Í samfélaginu hafa löngum verið fordómar gagnvart fólki sem ánetjast áfengi eða vímuefnum og litið á það sem ístöðulitla og veiklundaða einstaklinga. Tilgangur þessara skrifa er að benda á mikilvægi þess að hlúa vel að þessu fólki og veita því þá heilbrigðisþjónustu sem það á rétt á. Jafnframt getur upplýst umræða um fíknisjúkdóma dregið úr fordómum. Ýmsar ástæður eru fyrir því að fólk byrjar að neyta vímugjafa. Sumir byrja að nota vímugjafa vegna þess að vímuefni framkalla vellíðunartilfinningu eða draga úr streitu og kvíða. Aðrir fara að nota vímugjafa til að ná betri árangi, t.d. í íþróttum, og enn aðrir prófa vímuefni fyrir forvitni sakir. Í upphafi er ákvörðunin um að neyta vímuefna langoftast sjálfviljug. Þegar fíknin hins vegar tekur völdin yfir einstaklingnum missir hann stjórn. Líkt og með aðra sjúkdóma er tilhneiging til að þróa með sér fíkn misjöfn á milli manna. Því fleiri áhættuþætti sem einstaklingurinn hefur, þeim mun meiri líkur eru á því að neyslan leiði til fíknar. Einn helsti áhættuþátturinn eru erfðir einstaklingsins, en rannsóknir á fíknisjúkdómum sýna að þeir eru arfgengir. Þróun sjúkdómsins getur þó verið ólík eftir einstaklingum þar sem umhverfis- og erfðaþættir vinna saman að mótun sjúkdómsins.Stuðningur og leiðsögn Langvarandi ofneysla getur valdið neytandanum ýmsum líkamlegum vandamálum eins og vannæringu, lifrarbólgu, briskirtilbólgu, vöðvarýrnun og margs konar skemmdum á heila og taugum. Ofneysla er gríðarlega kostnaðarsöm fyrir þjóðfélagið m.a. vegna slysa, afbrota, sjálfsvíga, ofbeldis og vinnutaps. Talið er að um helming banaslysa í umferðinni megi rekja til ölvunar og það sama á við um þau morð sem framin eru. Einnig má rekja tæpan þriðjung sjálfsvíga og drukknana til ölvunar. Til þessa er vísað þegar talað er um að sjúkdómurinn endi í mörgum tilfellum með dauða ef ekkert er að gert. Vímuefnin ein og sér valda ekki alltaf dauðsfallinu heldur er það oft dómgreindarleysi einstaklingsins undir áhrifum sem leiðir til dauða. Þegar neyslu er hætt geta undirliggjandi geðsjúkdómar líkt og þunglyndi og kvíði gert vart við sig. Auk þess getur sektarkennd og ýmiss konar erfið reynsla, sem einstaklingurinn upplifði í neyslunni, haft í för með sér að erfiðlega gengur að feta beinu brautina. Mikilvægt er að fólk fái stuðning og leiðsögn sálfræðinga og annarra sérfræðinga við að vinna úr erfiðri reynslu og lifa lífinu án vímugjafa. Misnotkun áfengis og vímuefna er mikið vandamál á Íslandi eins og um allan heim. Á Íslandi eru taldar rúmlega 20% líkur á því að karlar þrói með sér fíkn í vímugjafa einhvern tíma á ævinni. Hjá konum eru líkurnar um 10%. Þetta er gríðarlega há tíðni samanborið við aðra sjúkdóma. Til samanburðar er tíðni geðklofa á bilinu 0,5–2% og tíðni anorexíu um 1%.Þjónusta vanmetin Áfengis- og vímuefnafíkn er skilgreind sem sjúkdómur í DSM-5-greiningarhandbókinni sem gefin er út af APA (American Psychiatric Association). Samtök áhugafólks um áfengis- og vímuefnavandann (SÁÁ) og AA-samtökin vinna einnig út frá því að um sjúkdóm sé að ræða. Þrátt fyrir ofangreint eru margir þeirrar skoðunar að áfengissýki sé einungis skortur á viljastyrk og að orsakir neyslunnar séu þær að neytandinn hafi ekki nógu sterkan persónuleika til að hætta. Slík viðhorf geta haft þau áhrif að fólk þorir ekki að leita sér meðferðar vegna almenningsálitsins og ótta við að fá á sig óæskilegan stimpil. Ljóst er að upplýst umræða og aukinn skilningur á sjúkdómnum getur dregið úr fordómum og leitt til betri árangurs í baráttunni við hann. Væri það gríðarlegur ávinningur fyrir land og þjóð því að virkir fíklar kosta samfélagið mikið fé. Að sjá á bak ungu og efnilegu fólki vegna neyslu þess á áfengi og vímuefnum er þyngra en tárum taki og ber okkur skylda til að vinna að öflugri forvarna- og meðferðarþjónustu við fólk með fíknisjúkdóma. Í baráttunni við þennan vágest verða sérfræðingar í félags- og heilbrigðisþjónustu að taka höndum saman. Sú mikilvæga þjónusta og stuðningur sem sálfræðingar veita fólki í vímuefnavanda hefur hingað til verið vanmetin af opinberum aðilum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson Skoðun Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir skrifar Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson skrifar Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson skrifar Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Sjá meira
Daglega berast okkur fréttir úr undirheimum; af ungu fólki sem hefur misst stjórn á eigin lífi vegna neyslu vímuefna og af ógæfu útigangsfólks. Í samfélaginu hafa löngum verið fordómar gagnvart fólki sem ánetjast áfengi eða vímuefnum og litið á það sem ístöðulitla og veiklundaða einstaklinga. Tilgangur þessara skrifa er að benda á mikilvægi þess að hlúa vel að þessu fólki og veita því þá heilbrigðisþjónustu sem það á rétt á. Jafnframt getur upplýst umræða um fíknisjúkdóma dregið úr fordómum. Ýmsar ástæður eru fyrir því að fólk byrjar að neyta vímugjafa. Sumir byrja að nota vímugjafa vegna þess að vímuefni framkalla vellíðunartilfinningu eða draga úr streitu og kvíða. Aðrir fara að nota vímugjafa til að ná betri árangi, t.d. í íþróttum, og enn aðrir prófa vímuefni fyrir forvitni sakir. Í upphafi er ákvörðunin um að neyta vímuefna langoftast sjálfviljug. Þegar fíknin hins vegar tekur völdin yfir einstaklingnum missir hann stjórn. Líkt og með aðra sjúkdóma er tilhneiging til að þróa með sér fíkn misjöfn á milli manna. Því fleiri áhættuþætti sem einstaklingurinn hefur, þeim mun meiri líkur eru á því að neyslan leiði til fíknar. Einn helsti áhættuþátturinn eru erfðir einstaklingsins, en rannsóknir á fíknisjúkdómum sýna að þeir eru arfgengir. Þróun sjúkdómsins getur þó verið ólík eftir einstaklingum þar sem umhverfis- og erfðaþættir vinna saman að mótun sjúkdómsins.Stuðningur og leiðsögn Langvarandi ofneysla getur valdið neytandanum ýmsum líkamlegum vandamálum eins og vannæringu, lifrarbólgu, briskirtilbólgu, vöðvarýrnun og margs konar skemmdum á heila og taugum. Ofneysla er gríðarlega kostnaðarsöm fyrir þjóðfélagið m.a. vegna slysa, afbrota, sjálfsvíga, ofbeldis og vinnutaps. Talið er að um helming banaslysa í umferðinni megi rekja til ölvunar og það sama á við um þau morð sem framin eru. Einnig má rekja tæpan þriðjung sjálfsvíga og drukknana til ölvunar. Til þessa er vísað þegar talað er um að sjúkdómurinn endi í mörgum tilfellum með dauða ef ekkert er að gert. Vímuefnin ein og sér valda ekki alltaf dauðsfallinu heldur er það oft dómgreindarleysi einstaklingsins undir áhrifum sem leiðir til dauða. Þegar neyslu er hætt geta undirliggjandi geðsjúkdómar líkt og þunglyndi og kvíði gert vart við sig. Auk þess getur sektarkennd og ýmiss konar erfið reynsla, sem einstaklingurinn upplifði í neyslunni, haft í för með sér að erfiðlega gengur að feta beinu brautina. Mikilvægt er að fólk fái stuðning og leiðsögn sálfræðinga og annarra sérfræðinga við að vinna úr erfiðri reynslu og lifa lífinu án vímugjafa. Misnotkun áfengis og vímuefna er mikið vandamál á Íslandi eins og um allan heim. Á Íslandi eru taldar rúmlega 20% líkur á því að karlar þrói með sér fíkn í vímugjafa einhvern tíma á ævinni. Hjá konum eru líkurnar um 10%. Þetta er gríðarlega há tíðni samanborið við aðra sjúkdóma. Til samanburðar er tíðni geðklofa á bilinu 0,5–2% og tíðni anorexíu um 1%.Þjónusta vanmetin Áfengis- og vímuefnafíkn er skilgreind sem sjúkdómur í DSM-5-greiningarhandbókinni sem gefin er út af APA (American Psychiatric Association). Samtök áhugafólks um áfengis- og vímuefnavandann (SÁÁ) og AA-samtökin vinna einnig út frá því að um sjúkdóm sé að ræða. Þrátt fyrir ofangreint eru margir þeirrar skoðunar að áfengissýki sé einungis skortur á viljastyrk og að orsakir neyslunnar séu þær að neytandinn hafi ekki nógu sterkan persónuleika til að hætta. Slík viðhorf geta haft þau áhrif að fólk þorir ekki að leita sér meðferðar vegna almenningsálitsins og ótta við að fá á sig óæskilegan stimpil. Ljóst er að upplýst umræða og aukinn skilningur á sjúkdómnum getur dregið úr fordómum og leitt til betri árangurs í baráttunni við hann. Væri það gríðarlegur ávinningur fyrir land og þjóð því að virkir fíklar kosta samfélagið mikið fé. Að sjá á bak ungu og efnilegu fólki vegna neyslu þess á áfengi og vímuefnum er þyngra en tárum taki og ber okkur skylda til að vinna að öflugri forvarna- og meðferðarþjónustu við fólk með fíknisjúkdóma. Í baráttunni við þennan vágest verða sérfræðingar í félags- og heilbrigðisþjónustu að taka höndum saman. Sú mikilvæga þjónusta og stuðningur sem sálfræðingar veita fólki í vímuefnavanda hefur hingað til verið vanmetin af opinberum aðilum.
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun