„Þvílík skömm“ Ögmundur Jónasson skrifar 23. febrúar 2015 07:00 Á síðasta degi liðins árs birtist leiðari í Fréttablaðinu sem fjallaði um meðferð embættis Sérstaks saksóknara á málum sem embættið hefur haft til meðferðar. Áður hafði Fréttablaðið – sem stundum fyrr – slegið upp fréttum af meintri valdníðslu embættisins við rannsókn á efnahagsbrotum í aðdraganda hrunsins.Hver brýtur mannréttindi? Í þessu tilviki var um að ræða tryggingafélagið Sjóvá sem hafði verið til rannsóknar hjá embættinu en ekki verið taldar forsendur til lögsóknar á hendur forstjóra þess eftir fimm ára rannsóknarferli. Fréttablaðið taldi mannréttindi hafa verið brotin á forsvarsmönnum fyrirtækisins með því að halda þeim svo lengi í óvissu og höfundur umrædds leiðara sparaði ekki stóru orðin þegar hann klykkti út: „Þvílík skömm fyrir sérstakan saksóknara.” Nú er það svo að varla þarf nokkurn mann að undra þótt tryggingafélagið Sjóvá skuli hafa verið tekið til rannsóknar en í aðdraganda hrunsins höfðu orðið breytingar á eignarhaldi með margvíslegum tilfæringum og beindist rannsóknin m.a. að lánveitingum úr tryggingabótasjóði félagsins. Eins og fram hefur komið hélt Sjóvá með sjóði sína suður í lönd og fjárfesti í áhættufyrirtækjum með þeim afleiðingum að ákvörðun var tekin, með réttu eða röngu, að veita milljörðum af skattfé til bjargar félaginu, auk þess sem iðgjöldin voru keyrð upp – m.a. um 40% í byrjun árs 2009. Þannig að almannahagsmunir voru þarna vissulega í húfi og fráleitt annað en að glannalegar fjárfestingar yrðu skoðaðar með tilliti til lögmætis og réttarstöðu. Síðan er það annað mál hverjar ástæður eru fyrir því að rannsókn tekur langan tíma. Krufning á orsökunum gæti gefið okkur vísbendingu um hvar skömmin á heima og þá jafnframt hver það er sem brýtur mannréttindin.Formgalla-lögfræði Það sem augljóslega hefur gerst á Íslandi – að hluta til í tengslum við hrunmálin – er að málsmeðferð fyrir dómskerfinu hefur leitað í svipaðan farveg og við þekkjum af afspurn frá Bandaríkjunum þar sem fjölmennar sveitir rándýrra lögfræðinga taka að sér mál fyrir borgunarmenn, finna á þeim alls kyns formgalla og koma þannig í veg fyrir sakfellingu í brotum sem öllum almenningi þykja augljós. Réttarkerfið þarf vissulega að vera vandað í vinnubrögðum og standast nákvæma skoðun en hitt er líka til í dæminu að formgalla-réttarkerfið verði yfirsterkara réttlætis-réttarkerfinu þannig að fyrir vikið glatist trúverðugleiki þess.Form til góðs og ills Ekki svo að skilja að ég vilji gera lítið úr formi og formgöllum. Réttarkerfið er eðli máls samkvæmt grundvallað á formi. Form og formfesta er andstæðan við duttlunga og geðþótta. En form getur líka verið uppspretta mistaka ef ekki er nægur mannskapur og fjármunir fyrir hendi. Þess vegna leita efnamenn jafnan varna í forminu en síður í efnisatriðum. Og þeir, og stuðningsmenn þeirra, vita sem er, að öruggasta leiðin til að vernda efnaða lögbrjóta er að skera niður hjá ákæruvaldinu.Eva Joly Í Kastljósi Sjónvarps var fyrir nokkrum dögum mætt til leiks Eva Joly, ráðgjafi Sérstaks saksóknara í kjölfar hrunsins. Í viðtalinu lýsti hún því mati sínu að málsmefðerð efnahagsbrota í íslensku réttarkerfi hefði verið fagmannleg og markviss og tekið minni tíma en sambærileg mál annars staðar. Viðbrögðin við viðtalinu við Evu Joly voru almennt mjög jákvæð en heiftúðug af hálfu þeirra sem sýnilega skjálfa nú á beinum vegna hugsanlegrar afhjúpunar á skattaundanskotum þeirra sjálfra eða skjólstæðinga þeirra.Haukar í horni Þessir aðilar eiga hauka í horni í Stjórnarráði Íslands, sem markvisst hafa skorðið niður fjárveitingar til embættis Sérstaks saksóknara. Niðurskurðurinn torveldar embættinu að sjálfsögðu að rækja hlutverk sem löggjafinn hefur ætlað því. Væri ekki nær að Fréttablaðinu þætti þetta vera skammarlegt í stað þess að veitast að þessu mikilvæga embætti með gífuryrðum? Það er vissulega rétt hjá Fréttablaðinu að sakborningum ber að sýna tillitssemi og nærgætni. Þeir eiga rétt á því. Ef rannsókn hefur legið niðri um lengri eða skemmri tíma og þannig lengt erfiða bið, þá ber að spyrja hvað valdi. Gæti þar verið um að kenna fjárskorti sem þá hlýtur að skrifast á reikning stjórnvalda en ekki embætti Sérstaks saksóknara. Er skömmin þá ekki þeirra? Hvernig væri að fá eins og einn leiðara um þetta. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ögmundur Jónasson Mest lesið Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir Skoðun Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun Við stöndum saman með réttindum táknmálsins! Mordekaí Elí Esrason Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason Skoðun Skoðun Skoðun FO: Hvernig getur þú skipt sköpum fyrir konur í Súdan? Áslaug Eva Björnsdóttir skrifar Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins skrifar Skoðun Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir skrifar Skoðun Við stöndum saman með réttindum táknmálsins! Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir skrifar Skoðun Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar Skoðun Um orkuskort, auðlindir og endurvinnslu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar Skoðun Rannsökum og ræðum menntakerfið Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Horfið á möguleikana í samfélagslegri ábyrgð Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Að kjarna orku þjóðar Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann skrifar Skoðun Útboð á Fjarðarheiðargöngum Hildur Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvert á að fara með íslenskt þjóðfélag? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Svikin loforð gagnvart börnum? Hildur Rós Guðbjargardóttir skrifar Sjá meira
Á síðasta degi liðins árs birtist leiðari í Fréttablaðinu sem fjallaði um meðferð embættis Sérstaks saksóknara á málum sem embættið hefur haft til meðferðar. Áður hafði Fréttablaðið – sem stundum fyrr – slegið upp fréttum af meintri valdníðslu embættisins við rannsókn á efnahagsbrotum í aðdraganda hrunsins.Hver brýtur mannréttindi? Í þessu tilviki var um að ræða tryggingafélagið Sjóvá sem hafði verið til rannsóknar hjá embættinu en ekki verið taldar forsendur til lögsóknar á hendur forstjóra þess eftir fimm ára rannsóknarferli. Fréttablaðið taldi mannréttindi hafa verið brotin á forsvarsmönnum fyrirtækisins með því að halda þeim svo lengi í óvissu og höfundur umrædds leiðara sparaði ekki stóru orðin þegar hann klykkti út: „Þvílík skömm fyrir sérstakan saksóknara.” Nú er það svo að varla þarf nokkurn mann að undra þótt tryggingafélagið Sjóvá skuli hafa verið tekið til rannsóknar en í aðdraganda hrunsins höfðu orðið breytingar á eignarhaldi með margvíslegum tilfæringum og beindist rannsóknin m.a. að lánveitingum úr tryggingabótasjóði félagsins. Eins og fram hefur komið hélt Sjóvá með sjóði sína suður í lönd og fjárfesti í áhættufyrirtækjum með þeim afleiðingum að ákvörðun var tekin, með réttu eða röngu, að veita milljörðum af skattfé til bjargar félaginu, auk þess sem iðgjöldin voru keyrð upp – m.a. um 40% í byrjun árs 2009. Þannig að almannahagsmunir voru þarna vissulega í húfi og fráleitt annað en að glannalegar fjárfestingar yrðu skoðaðar með tilliti til lögmætis og réttarstöðu. Síðan er það annað mál hverjar ástæður eru fyrir því að rannsókn tekur langan tíma. Krufning á orsökunum gæti gefið okkur vísbendingu um hvar skömmin á heima og þá jafnframt hver það er sem brýtur mannréttindin.Formgalla-lögfræði Það sem augljóslega hefur gerst á Íslandi – að hluta til í tengslum við hrunmálin – er að málsmeðferð fyrir dómskerfinu hefur leitað í svipaðan farveg og við þekkjum af afspurn frá Bandaríkjunum þar sem fjölmennar sveitir rándýrra lögfræðinga taka að sér mál fyrir borgunarmenn, finna á þeim alls kyns formgalla og koma þannig í veg fyrir sakfellingu í brotum sem öllum almenningi þykja augljós. Réttarkerfið þarf vissulega að vera vandað í vinnubrögðum og standast nákvæma skoðun en hitt er líka til í dæminu að formgalla-réttarkerfið verði yfirsterkara réttlætis-réttarkerfinu þannig að fyrir vikið glatist trúverðugleiki þess.Form til góðs og ills Ekki svo að skilja að ég vilji gera lítið úr formi og formgöllum. Réttarkerfið er eðli máls samkvæmt grundvallað á formi. Form og formfesta er andstæðan við duttlunga og geðþótta. En form getur líka verið uppspretta mistaka ef ekki er nægur mannskapur og fjármunir fyrir hendi. Þess vegna leita efnamenn jafnan varna í forminu en síður í efnisatriðum. Og þeir, og stuðningsmenn þeirra, vita sem er, að öruggasta leiðin til að vernda efnaða lögbrjóta er að skera niður hjá ákæruvaldinu.Eva Joly Í Kastljósi Sjónvarps var fyrir nokkrum dögum mætt til leiks Eva Joly, ráðgjafi Sérstaks saksóknara í kjölfar hrunsins. Í viðtalinu lýsti hún því mati sínu að málsmefðerð efnahagsbrota í íslensku réttarkerfi hefði verið fagmannleg og markviss og tekið minni tíma en sambærileg mál annars staðar. Viðbrögðin við viðtalinu við Evu Joly voru almennt mjög jákvæð en heiftúðug af hálfu þeirra sem sýnilega skjálfa nú á beinum vegna hugsanlegrar afhjúpunar á skattaundanskotum þeirra sjálfra eða skjólstæðinga þeirra.Haukar í horni Þessir aðilar eiga hauka í horni í Stjórnarráði Íslands, sem markvisst hafa skorðið niður fjárveitingar til embættis Sérstaks saksóknara. Niðurskurðurinn torveldar embættinu að sjálfsögðu að rækja hlutverk sem löggjafinn hefur ætlað því. Væri ekki nær að Fréttablaðinu þætti þetta vera skammarlegt í stað þess að veitast að þessu mikilvæga embætti með gífuryrðum? Það er vissulega rétt hjá Fréttablaðinu að sakborningum ber að sýna tillitssemi og nærgætni. Þeir eiga rétt á því. Ef rannsókn hefur legið niðri um lengri eða skemmri tíma og þannig lengt erfiða bið, þá ber að spyrja hvað valdi. Gæti þar verið um að kenna fjárskorti sem þá hlýtur að skrifast á reikning stjórnvalda en ekki embætti Sérstaks saksóknara. Er skömmin þá ekki þeirra? Hvernig væri að fá eins og einn leiðara um þetta.
Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar
Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar