Upp úr kössunum! Um gildi hugvísinda fyrir heilbrigt mannlíf Geir Sigurðsson skrifar 7. desember 2016 10:00 Hugvísindi eiga um þessar mundir í vök að verjast. Á Íslandi og víða um heim hafa nýfrjálshyggjukerfin sem innleidd hafa verið í menntakerfum og gera kröfu um fjárhagslega sjálfbærni sérhverrar einstakrar einingar grafið undan þeim. Þetta er öllu alvarlegra í ljósi þess að þörfin fyrir hugvísindi í veröldinni hefur líklega aldrei verið jafn brýn. En aðförin að hugvísindum er kannski skiljanleg í ljósi þess að þau vinna einmitt gegn þeim hugsunarhætti sem nýfrjálshyggjan ber með sér. Nýfrjálshyggjan er birtingarmynd tveggja tilhneiginga sem orðið hafa ráðandi á undangengnum áratugum: annars vegar að fá okkur til að hugsa í einangruðum „kössum“ eða einingum og hins vegar að meta gildi þessara eininga á fjárhagslegum forsendum einum. Einstaklingshyggjan er grundvöllur kassahugsunarinnar og hún hefur gengið í eina sæng með neysluhyggjunni, þannig að nú á dögum er einstaklingunum öðru fremur gert að leita að tilgangi lífs síns í neyslu og leggja þá á sig aukna launavinnu sem gerir neysluaukningu mögulega. Einkum í seinni tíð hafa hugvísindi, félagsvísindi og umhverfisvísindi unnið gegn hugsunarhætti og lífsmáta af þessu tagi. Þau hafa leitt í ljós að nær væri að skilja okkur manneskjurnar sem liði í gagnvirku tengslaneti fremur en afmarkaða einstaklinga. Við erum það sem við erum vegna hlutverka okkar, tengsla og ábyrgðar gagnvart öðrum. Við erum dætur, synir, ömmur, afar, mæður, feður, frænkur, frændur, vinir, samstarfsmenn, þátttakendur í samfélagi mannfólks og ekki síst, hvert og eitt okkar, heimsborgarar sem gegna ákveðnum hlutverkum og með athöfnum okkar og afstöðu berum við óhjákvæmilega ábyrgð á afdrifum annars fólks og lífsins á jörðinni almennt. Með sama hætti hafa hugvísindi ásamt öðrum fræðum sýnt fram á skaðsemi neysluhyggjunnar. Leitin að gildi lífsins í neysluhyggju er leit sem tapar meiru en hún finnur. Hún leiðir til streitu, kvíða, þunglyndis, vanrækslu fjölskyldu og vina og félagslegrar einangrunar, svo ekki sé minnst á þær skelfilegu afleiðingar sem hún hefur á umhverfi okkar. Sérstaklega er unga kynslóðin varnarlaus gagnvert þessum lífsmáta. Börnin venjast við að horfa á hina eldri hvolfast ofan í neysluna og hafa vart burði til annars en að fylgja fordæmi þeirra með allri þeirri tilvistarkreppu og vanlíðan sem það hefur í för með sér. Hugvísindin kenna okkur hins vegar að meta að verðleikum það besta sem mannlífið hefur upp á að bjóða og eyðist ekki heldur vex við aukna „neyslu“: gagnrýna hugsun, sköpun, túlkun, samræðu, tilfinninganæmi og -þroska, hluttekningu og ekki síst þá ánægju og fullnægju sem fylgir því að vera skapandi manneskja í samvistum við aðrar manneskjur. Því það er ekki sjálfgefið. Hið ritaða mál gefur þeim ekkert sem ekki kann að lesa. Listaverk öðlast aukna merkingu fyrir þeim sem getur sett það í viðeigandi samhengi. Læra þarf að meta öll þau fjölbreyttu gildi sem býr í mannlífinu, kunna þarf að meta þau. Fjárhagsleg kassahugsunin verður að víkja fyrir aukinni víðsýni og háleitari manngildishugsjónum. Að halda því fram, eins og stjórnmálamenn í ríkisstjórn gera gjarnan, að peningar séu ekki til fyrir sanngjörnu heilbrigðiskerfi og metnaðarfullu menntakerfi því fyrst þurfi að greiða niður skuldir er að rugla saman markmiðum og leiðum. Peningar eru leið en ekki markmið; málið snýst um framtíðarsýn og forgangsröðun samfélagslegra verðmæta. Markmið okkar getur ekki verið skuldlaust land, heldur gott og helst ávallt betra samfélag þar sem gildi þess að vera skapandi og gefandi manneskja er haft í hávegum. Raunar grunar mig sterklega að samfélag sem byggir á slíkum gildum verði jafnan um leið fjárhagslega blómlegra en önnur, því það stuðlar að nýsköpun, fjölbreytni og umhyggju. Mann- og heimsvænleg framtíð krefst þess að fleiri – og helst allir – geti hugsað upp úr kössunum. Öflug hugvísindi eru nauðsynlegt skilyrði slíkrar framtíðar.Þessi grein er liður í greinaskriftaátaki sviðsráðs Hugvísindasviðs Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tengdar fréttir Framtíð hugvísindanemans Ég er bókmenntafræðingur og mastersnemi í menningarfræði við Háskóla Íslands. Hvað það þýðir virðist enginn vita og ég viðurkenni að efi samfélagsins um nám mitt hefur oftar en einu sinni borað sig inn að beini hjá mér sjálfri. 5. desember 2016 12:44 Gerðu það sem gleður þig Alma Ágústdóttir, formaður sviðsráðs Hugvísindasviðs SHÍ, settist niður með Elizu Reid og spjallaði við hana um bakgrunn hennar og mikilvægi þess að láta áhugann ráða í námsvali í háskólanum en ekki atvinnumöguleika. 6. desember 2016 15:23 Mest lesið Halldór 26.04.2025 Halldór Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Sjá meira
Hugvísindi eiga um þessar mundir í vök að verjast. Á Íslandi og víða um heim hafa nýfrjálshyggjukerfin sem innleidd hafa verið í menntakerfum og gera kröfu um fjárhagslega sjálfbærni sérhverrar einstakrar einingar grafið undan þeim. Þetta er öllu alvarlegra í ljósi þess að þörfin fyrir hugvísindi í veröldinni hefur líklega aldrei verið jafn brýn. En aðförin að hugvísindum er kannski skiljanleg í ljósi þess að þau vinna einmitt gegn þeim hugsunarhætti sem nýfrjálshyggjan ber með sér. Nýfrjálshyggjan er birtingarmynd tveggja tilhneiginga sem orðið hafa ráðandi á undangengnum áratugum: annars vegar að fá okkur til að hugsa í einangruðum „kössum“ eða einingum og hins vegar að meta gildi þessara eininga á fjárhagslegum forsendum einum. Einstaklingshyggjan er grundvöllur kassahugsunarinnar og hún hefur gengið í eina sæng með neysluhyggjunni, þannig að nú á dögum er einstaklingunum öðru fremur gert að leita að tilgangi lífs síns í neyslu og leggja þá á sig aukna launavinnu sem gerir neysluaukningu mögulega. Einkum í seinni tíð hafa hugvísindi, félagsvísindi og umhverfisvísindi unnið gegn hugsunarhætti og lífsmáta af þessu tagi. Þau hafa leitt í ljós að nær væri að skilja okkur manneskjurnar sem liði í gagnvirku tengslaneti fremur en afmarkaða einstaklinga. Við erum það sem við erum vegna hlutverka okkar, tengsla og ábyrgðar gagnvart öðrum. Við erum dætur, synir, ömmur, afar, mæður, feður, frænkur, frændur, vinir, samstarfsmenn, þátttakendur í samfélagi mannfólks og ekki síst, hvert og eitt okkar, heimsborgarar sem gegna ákveðnum hlutverkum og með athöfnum okkar og afstöðu berum við óhjákvæmilega ábyrgð á afdrifum annars fólks og lífsins á jörðinni almennt. Með sama hætti hafa hugvísindi ásamt öðrum fræðum sýnt fram á skaðsemi neysluhyggjunnar. Leitin að gildi lífsins í neysluhyggju er leit sem tapar meiru en hún finnur. Hún leiðir til streitu, kvíða, þunglyndis, vanrækslu fjölskyldu og vina og félagslegrar einangrunar, svo ekki sé minnst á þær skelfilegu afleiðingar sem hún hefur á umhverfi okkar. Sérstaklega er unga kynslóðin varnarlaus gagnvert þessum lífsmáta. Börnin venjast við að horfa á hina eldri hvolfast ofan í neysluna og hafa vart burði til annars en að fylgja fordæmi þeirra með allri þeirri tilvistarkreppu og vanlíðan sem það hefur í för með sér. Hugvísindin kenna okkur hins vegar að meta að verðleikum það besta sem mannlífið hefur upp á að bjóða og eyðist ekki heldur vex við aukna „neyslu“: gagnrýna hugsun, sköpun, túlkun, samræðu, tilfinninganæmi og -þroska, hluttekningu og ekki síst þá ánægju og fullnægju sem fylgir því að vera skapandi manneskja í samvistum við aðrar manneskjur. Því það er ekki sjálfgefið. Hið ritaða mál gefur þeim ekkert sem ekki kann að lesa. Listaverk öðlast aukna merkingu fyrir þeim sem getur sett það í viðeigandi samhengi. Læra þarf að meta öll þau fjölbreyttu gildi sem býr í mannlífinu, kunna þarf að meta þau. Fjárhagsleg kassahugsunin verður að víkja fyrir aukinni víðsýni og háleitari manngildishugsjónum. Að halda því fram, eins og stjórnmálamenn í ríkisstjórn gera gjarnan, að peningar séu ekki til fyrir sanngjörnu heilbrigðiskerfi og metnaðarfullu menntakerfi því fyrst þurfi að greiða niður skuldir er að rugla saman markmiðum og leiðum. Peningar eru leið en ekki markmið; málið snýst um framtíðarsýn og forgangsröðun samfélagslegra verðmæta. Markmið okkar getur ekki verið skuldlaust land, heldur gott og helst ávallt betra samfélag þar sem gildi þess að vera skapandi og gefandi manneskja er haft í hávegum. Raunar grunar mig sterklega að samfélag sem byggir á slíkum gildum verði jafnan um leið fjárhagslega blómlegra en önnur, því það stuðlar að nýsköpun, fjölbreytni og umhyggju. Mann- og heimsvænleg framtíð krefst þess að fleiri – og helst allir – geti hugsað upp úr kössunum. Öflug hugvísindi eru nauðsynlegt skilyrði slíkrar framtíðar.Þessi grein er liður í greinaskriftaátaki sviðsráðs Hugvísindasviðs Háskóla Íslands.
Framtíð hugvísindanemans Ég er bókmenntafræðingur og mastersnemi í menningarfræði við Háskóla Íslands. Hvað það þýðir virðist enginn vita og ég viðurkenni að efi samfélagsins um nám mitt hefur oftar en einu sinni borað sig inn að beini hjá mér sjálfri. 5. desember 2016 12:44
Gerðu það sem gleður þig Alma Ágústdóttir, formaður sviðsráðs Hugvísindasviðs SHÍ, settist niður með Elizu Reid og spjallaði við hana um bakgrunn hennar og mikilvægi þess að láta áhugann ráða í námsvali í háskólanum en ekki atvinnumöguleika. 6. desember 2016 15:23
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar