Takmörkun tjáningar til verndar lýðræði í samfélaginu Eyrún Eyþórsdóttir skrifar 23. júní 2016 07:00 Tjáningarfrelsið er ein af mikilvægustu stoðum hvers lýðræðissamfélags og skulu einstaklingar almennt vera frjálsir til að tjá skoðanir sínar á opinberum vettvangi. Í umræðum undanfarinna missera hefur sú röksemdafærsla verið áberandi að takmörkun á opinberri tjáningu fordóma feli í sér ólögmæta þöggunartilburði. Þessa hefur t.a.m. orðið vart í umræðum á samfélagsmiðlum um flóttafólk, fjölbreytni samfélaga, innflytjendur, múslima o.s.frv. Einstaklingar sem halda uppi slíkum málflutningi benda oftar en ekki á stjórnarskrárvarinn rétt sinn til að hafa skoðanir og tjá þær. Vissulega er það svo að í 73. grein stjórnarskrár Íslands kemur fram að hver maður eigi rétt á að láta í ljós hugsanir sínar, en ákvæðið heldur áfram og segir þar jafnframt: „en ábyrgjast verður hann þær fyrir dómi“. Í framhaldinu greinir frá því að tjáningarfrelsinu megi setja skorður með lögum „í þágu allsherjarreglu eða öryggis ríkisins, til verndar heilsu eða siðgæði manna eða vegna réttinda eða mannorðs annarra, enda teljist þær nauðsynlegar og samrýmist lýðræðishefðum“. Sé til viðbótar litið til greinar 233a í almennum hegningarlögum þá greinir þar frá því að: „Hver sem opinberlega hæðist að, rógber, smánar eða ógnar manni eða hópi manna með ummælum eða annars konar tjáningu, svo sem með myndum eða táknum, vegna þjóðernis, litarháttar, kynþáttar, trúarbragða, kynhneigðar eða kynvitundar, eða breiðir slíkt út, skal sæta sektum eða fangelsi allt að 2 árum.“ Í þessu samhengi má geta þess að grein 233a kom inn í almenn hegningarlög hérlendis eftir að Ísland varð aðili að samningi Sameinuðu þjóðanna um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1973. Bann ákvæðisins við tiltekinni tjáningu grundvallast þar af leiðandi á því að kynþáttafordómar eigi ekki að líðast í lýðræðissamfélagi. Það er því ljóst að bæði samkvæmt stjórnarskrá Íslands og almennum hegningarlögum er heimilt að setja tjáningarfrelsinu skorður til að vernda mikilvæg réttindi annarra. Frelsi eins til að tjá sig er, samkvæmt því sem þar kemur fram, ekki hafið yfir rétt minnihlutahópa til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu. Hér eru skorður á tjáningarfrelsinu settar til að vernda hagsmuni tiltekinna einstaklinga og gengið er út frá því að ákveðin tjáning, eins og tjáning fordóma, brjóti gegn réttindum þeirra.Hluti af grunnstoðum lýðræðis Réttur einstaklinga til að þurfa ekki að umbera fordómafulla tjáningu er hluti af grunnstoðum lýðræðis. Fái sá réttur að standa óáreittur þá eykur það líkurnar á frjálsri aðkomu allra þjóðfélagsþegna að samfélaginu. Um leið spornar það gegn jaðarsetningu og þöggun minnihlutahópa. Þá er jafnframt talið að takmörkun á tjáningu fordóma í garð minnihlutahópa sporni gegn ofbeldi gagnvart þeim einstaklingum og hópum sem gjarnan verða fyrir slíkum fordómum. Takmörkun tjáningar fordóma er þannig bæði beitt til að vernda réttindi einstaklinga en ekki síður til að vernda almannahagsmuni þar sem að tjáning fordóma grefur undan samstöðu í samfélaginu. Lýðræðis- og mannréttindaskrifstofa (ODIHR) Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (OSCE) hefur í gegnum tíðina lagt mikla áherslu á að lögreglan sinni hatursglæpum. Afstaða stofnunarinnar er sú að einmitt í lýðræðislegum tilgangi sé mikilvægt að sporna gegn hatursfullri tjáningu. Það sé nauðsynlegt til að koma í veg fyrir jaðarsetningu fólks, samfélagslega ósamstöðu og ofbeldisbrot. Vísað er til alvarlegra sálfræðilegra afleiðinga af hatursglæpum og eru sumir fræðimenn jafnvel farnir að tala um hatursglæpi í því tilliti sem heilsufarslegt vandamál. Evrópunefnd gegn kynþáttamismunun og umburðarleysi (ECRI) hefur sömuleiðis lagt áherslu á að lögreglan hafi jákvæðar skyldur til að hlúa að fjölbreytni samfélagsins, t.d. með því að taka á ofbeldi og tjáningu sem á rót sína að rekja til fordóma. Reyndin er sú að alls staðar á meginlandi Evrópu er lögreglan að leggja áherslu á að sporna gegn hatursglæpum og hatursfullri tjáningu og undirstrikar jafnframt að hatursáróður í garð minnihlutahópa nýtur ekki tjáningarfrelsisverndar mannréttindasáttmála Evrópu. Lögreglu ber að vinna gegn hatursáróðri í því skyni að vernda jafnt einstaklings- og almannahagsmuni. Þá fyrst og fremst með því að horfa til réttinda einstaklinga, sem tilheyra minnihlutahópum, til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu, sem beinist gegn þjóðerni þeirra, litarhætti, kynþætti, trúarbrögðum, kynhneigð og/eða kynvitund. Það er einfaldlega lagaleg skylda lögreglu og ákæruvalds samkvæmt grein 233a almennra hegningarlaga að bregðast við opinberri tjáningu af þeim toga. Þá með rannsókn og jafnvel saksókn, en að endingu er það í hvívetna hlutverk dómstóla að skera úr um lögmæti tjáningar sem sakamál kann að fjalla um. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar Skoðun Um orkuskort, auðlindir og endurvinnslu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar Skoðun Rannsökum og ræðum menntakerfið Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Horfið á möguleikana í samfélagslegri ábyrgð Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Að kjarna orku þjóðar Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann skrifar Skoðun Útboð á Fjarðarheiðargöngum Hildur Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvert á að fara með íslenskt þjóðfélag? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Svikin loforð gagnvart börnum? Hildur Rós Guðbjargardóttir skrifar Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir skrifar Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Er lýðræðislegt að senda vopn til Úkraínu? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Það á ekki að vera dekur að geta sótt sér sálfræðiþjónustu Ólafía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Um bókun 35, EES samninginn, Evrópusambandið og Bretland Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Húsnæði fyrir fólk, ekki fjárfesta Gísli Rafn Ólafsson skrifar Sjá meira
Tjáningarfrelsið er ein af mikilvægustu stoðum hvers lýðræðissamfélags og skulu einstaklingar almennt vera frjálsir til að tjá skoðanir sínar á opinberum vettvangi. Í umræðum undanfarinna missera hefur sú röksemdafærsla verið áberandi að takmörkun á opinberri tjáningu fordóma feli í sér ólögmæta þöggunartilburði. Þessa hefur t.a.m. orðið vart í umræðum á samfélagsmiðlum um flóttafólk, fjölbreytni samfélaga, innflytjendur, múslima o.s.frv. Einstaklingar sem halda uppi slíkum málflutningi benda oftar en ekki á stjórnarskrárvarinn rétt sinn til að hafa skoðanir og tjá þær. Vissulega er það svo að í 73. grein stjórnarskrár Íslands kemur fram að hver maður eigi rétt á að láta í ljós hugsanir sínar, en ákvæðið heldur áfram og segir þar jafnframt: „en ábyrgjast verður hann þær fyrir dómi“. Í framhaldinu greinir frá því að tjáningarfrelsinu megi setja skorður með lögum „í þágu allsherjarreglu eða öryggis ríkisins, til verndar heilsu eða siðgæði manna eða vegna réttinda eða mannorðs annarra, enda teljist þær nauðsynlegar og samrýmist lýðræðishefðum“. Sé til viðbótar litið til greinar 233a í almennum hegningarlögum þá greinir þar frá því að: „Hver sem opinberlega hæðist að, rógber, smánar eða ógnar manni eða hópi manna með ummælum eða annars konar tjáningu, svo sem með myndum eða táknum, vegna þjóðernis, litarháttar, kynþáttar, trúarbragða, kynhneigðar eða kynvitundar, eða breiðir slíkt út, skal sæta sektum eða fangelsi allt að 2 árum.“ Í þessu samhengi má geta þess að grein 233a kom inn í almenn hegningarlög hérlendis eftir að Ísland varð aðili að samningi Sameinuðu þjóðanna um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1973. Bann ákvæðisins við tiltekinni tjáningu grundvallast þar af leiðandi á því að kynþáttafordómar eigi ekki að líðast í lýðræðissamfélagi. Það er því ljóst að bæði samkvæmt stjórnarskrá Íslands og almennum hegningarlögum er heimilt að setja tjáningarfrelsinu skorður til að vernda mikilvæg réttindi annarra. Frelsi eins til að tjá sig er, samkvæmt því sem þar kemur fram, ekki hafið yfir rétt minnihlutahópa til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu. Hér eru skorður á tjáningarfrelsinu settar til að vernda hagsmuni tiltekinna einstaklinga og gengið er út frá því að ákveðin tjáning, eins og tjáning fordóma, brjóti gegn réttindum þeirra.Hluti af grunnstoðum lýðræðis Réttur einstaklinga til að þurfa ekki að umbera fordómafulla tjáningu er hluti af grunnstoðum lýðræðis. Fái sá réttur að standa óáreittur þá eykur það líkurnar á frjálsri aðkomu allra þjóðfélagsþegna að samfélaginu. Um leið spornar það gegn jaðarsetningu og þöggun minnihlutahópa. Þá er jafnframt talið að takmörkun á tjáningu fordóma í garð minnihlutahópa sporni gegn ofbeldi gagnvart þeim einstaklingum og hópum sem gjarnan verða fyrir slíkum fordómum. Takmörkun tjáningar fordóma er þannig bæði beitt til að vernda réttindi einstaklinga en ekki síður til að vernda almannahagsmuni þar sem að tjáning fordóma grefur undan samstöðu í samfélaginu. Lýðræðis- og mannréttindaskrifstofa (ODIHR) Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (OSCE) hefur í gegnum tíðina lagt mikla áherslu á að lögreglan sinni hatursglæpum. Afstaða stofnunarinnar er sú að einmitt í lýðræðislegum tilgangi sé mikilvægt að sporna gegn hatursfullri tjáningu. Það sé nauðsynlegt til að koma í veg fyrir jaðarsetningu fólks, samfélagslega ósamstöðu og ofbeldisbrot. Vísað er til alvarlegra sálfræðilegra afleiðinga af hatursglæpum og eru sumir fræðimenn jafnvel farnir að tala um hatursglæpi í því tilliti sem heilsufarslegt vandamál. Evrópunefnd gegn kynþáttamismunun og umburðarleysi (ECRI) hefur sömuleiðis lagt áherslu á að lögreglan hafi jákvæðar skyldur til að hlúa að fjölbreytni samfélagsins, t.d. með því að taka á ofbeldi og tjáningu sem á rót sína að rekja til fordóma. Reyndin er sú að alls staðar á meginlandi Evrópu er lögreglan að leggja áherslu á að sporna gegn hatursglæpum og hatursfullri tjáningu og undirstrikar jafnframt að hatursáróður í garð minnihlutahópa nýtur ekki tjáningarfrelsisverndar mannréttindasáttmála Evrópu. Lögreglu ber að vinna gegn hatursáróðri í því skyni að vernda jafnt einstaklings- og almannahagsmuni. Þá fyrst og fremst með því að horfa til réttinda einstaklinga, sem tilheyra minnihlutahópum, til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu, sem beinist gegn þjóðerni þeirra, litarhætti, kynþætti, trúarbrögðum, kynhneigð og/eða kynvitund. Það er einfaldlega lagaleg skylda lögreglu og ákæruvalds samkvæmt grein 233a almennra hegningarlaga að bregðast við opinberri tjáningu af þeim toga. Þá með rannsókn og jafnvel saksókn, en að endingu er það í hvívetna hlutverk dómstóla að skera úr um lögmæti tjáningar sem sakamál kann að fjalla um.
Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar
Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar