

Frelsi er aldrei sjálfdæmi
Dæminu má snúa við og segja sem svo að gagnvart fólki sem glímir við áfengisvanda geti aukið framboð af áfengi, aukinn sýnileiki þess, ágengari sölumennska á því, leitt viðkomandi einstaklinga og aðstandendur þeirra út í ánauð – eða framlengt hana – fært þeim ófrelsi gagnvart þessu vímuefni sem hefur svo afdrifarík áhrif á líf og störf okkar – og fólksins kringum okkur – þegar það er misnotað.
Leiðin til ánauðar hefur oft verið vörðuð mörgum sjússum.
Frelsi er ekki …
Frelsið er stórt orð – kannski stærsta orð í heimi. Það vísar á mikilvægustu svið mannlegrar tilveru og það má ekki gera lítið úr því. Við eigum að fara varlega með þetta orð, segja það lágt og af lotningu. Nota það sjaldan og einungis þegar það á við. Þetta er heilagt orð. Og rétt eins og rónarnir komu óorði á brennivínið hafa markaðstrúarmenn fengið að nota orðið frelsi til að réttlæta yfirgang og ránsskap.
Andstæða frelsis er ekki að fara að lögum og reglum samfélagsins. Andstæða frelsis er þrældómur. Eitt það versta sem ein manneskja getur gert annarri manneskju er að hneppa hana í þrældóm. Og þrældómur í einni eða annarri mynd er hlutskipti fólks um víða veröld.
Frelsi er ekki símaþjónusta. Frelsi er ekki aflraunakeppni. Frelsi er ekki fíkniefnaneysla. Frelsi er ekki réttur hins stóra og sterka til að sitja yfir hlut þeirra smáu og veiku. Frelsi er ekki leyfi til að ganga að manneskju og hrækja framan í hana. Frelsi er ekki umboð til að ata ókunna manneskju auri fyrir uppruna hennar, trúarbrögð, kyn, sköpulag, eðli. Frelsi er ekki kaupsýslufyrirkomulag. Frelsi er ekki einkaréttur. Frelsi er ekki sjálfdæmi um framkomu við annað fólk: frelsi er aldrei sjálfdæmi.
Frelsi eins verður aldrei skoðað í tómarúmi og einangrað frá öðru fólki og aðstæðum. Frelsi eins getur aldrei grundvallast á ófrelsi annars. Sá sem hreykir sér á kostnað annarra er ekki að tjá frelsi sitt – heldur neyta aflsmunar, beita ofríki, kúga.
Frelsi er ekki merkingarlaust orð eða hugtak; það er svo þrungið merkingu að því verður naumast komið í önnur orð.
Frelsi er …
Kannski finnum við hvað frelsi er þegar við missum það.
Frelsið getur til dæmis verið að eiga kost á ólíkum möguleikum í lífi sínu: á ég að verða flugvirki eða sjúkraliði? Á ég að greiða mér svona, klæðast rauðu, sofa hjá þessum, fara að hjóla, fá mér tattú? Alls konar atvik daglegs lífs sem gott er að geta tekið ákvörðun um og velja sífellt: Hver er ég, hver vil ég vera? Frelsi er að mega segja hug sinn án þess að þurfa að gjalda fyrir það – hug sinn um stjórnmál og trúmál og listir og önnur mannanna verk. Frelsi er að iðka trú á æðri máttarvöld án þess að þurfa að þola ofsóknir. Frelsi er að mega elska og iðka ást án þess að þola ofsóknir. Frelsi er vissulega óljós tilfinning en mikilsverð engu að síður. Frelsi er rýmiskennd: olnbogarými, tilfinning fyrir eigin svæði í tilverunni. Frelsi er að geta gengið um götur og þúfur og fundið sig og sinn stað í heiminum, fara um á hestbaki á fögru sumarkvöldi, liggja með ástinni sinni á köldu vetrarkvöldi, vera einn með almættinu í trillunni sinni að dorga. Frelsi er að lifa og starfa innan um annað fólk á sínum eigin forsendum – að vera maður sjálfur en ekki uppdiktuð persóna sem manni er þröngvað til að leika.
Hægt er að fyrirgera frelsi með því til dæmis að bana annarri manneskju, stela, beita ofbeldi eða sýna að slík ógn stafi frá manni að ekki sé forsvaranlegt að maður fái að vera á almannafæri. Það þarf mikið til að glata frelsi sínu. Slíkt heyrir til undantekninga. Við fæðumst til að vera frjáls og það má ekki skerða frelsi okkar umfram það sem lög og reglur kveða á um. Því lágmarks reglur þurfa að ríkja. Til dæmis umferðarreglur: við stígum upp í bíl eða á hjól (vél- eða fótknúið) og okkur er heimilt að fara hvert á land sem við viljum; við megum góla að vild undir stýri – en við verðum samt að stöðva á rauðu ljósi; við þurfum að gefa stefnuljós (jú víst!) og fara eftir alls konar reglum skráðum og óskráðum um það hvernig ferð okkar er háttað, því að annars væri umferðin stjórnlaus og lífshættuleg.
Þannig er allt frelsi okkar í afstöðu við frelsi annarra; við erum samfélag og það ríkja tilteknar reglur.
Við höfum persónufrelsi og athafnafrelsi – og hið sama gildir um það: frelsi okkar til athafna takmarkast við það að sýna öðrum ofríki og yfirgang. Frelsi er að opna verslun og hefja framleiðslu á varningi, svo dæmi sé tekið. En það er ekki frelsi að greiða kaupmönnum fyrir einokunarstöðu eins og tíðkast hér á landi í sölu á drykkjarvörum, þar sem einungis komast að vörur frá Vífilfelli og Ölgerð Egils Skallagrímssonar – nema í ríkinu: Þar er okkur frjálst að kaupa drykki frá smærri framleiðendum. Verði áfengisfrumvarpið að lögum mun því frelsi okkar til áfengiskaupa að öllum líkindum skerðast mjög.
Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Skoðun

Plasttappamálið og skrækjandi þingmenn
Birgir Dýrfjörð skrifar

Áfastur plasttappi lýðræðisins?
Ingunn Björnsdóttir skrifar

Stétt með stétt?
Helgi Áss Grétarsson skrifar

Áfram kennarar!
Kristbjörg Þórisdóttir,Bragi Reynir Sæmundsson skrifar

Landshornalýðurinn á Hálsunum
Hákon Gunnarsson skrifar

Minni kvenna - lofræða gervigreindar til hinnar íslensku konu
Steinar Birgisson skrifar

Forvarnarsamtök óska skýringa á seinagangi
Árni Einarsson skrifar

Hugleiðing á konudag
Sigurður Ingi Arnars Unuson skrifar

Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir til formanns Sjálfstæðisflokksins -Kraftur nýrra tíma
Svanur Guðmundsson skrifar

Hafnaðir þú Margrét Sanders?
Páll Erlingsson,María Petrína Berg,Fjóla Ævarsdóttir,Sigrún Gróa Magnúsdóttir skrifar

Viðbrögð barna við sorg
Matthildur Bjarnadóttir skrifar

Hvort er meira í anda Sjálfstæðisflokksins?
Hjörtur J. Guðmundsson skrifar

Áslaug Arna er leiðtoginn sem Sjálfstæðisflokkurinn þarf
Hafrún Kristjánsdóttir skrifar

Aðgát skal höfð...
Hildur Þöll Ágústsdóttir skrifar

Opið bréf til Einars Þorsteinssonar og Hildar Björnsdóttur - Hafið þið enga sómakennd?
Linda Ósk Sigurðardóttir skrifar

Sameinumst – stétt með stétt
Sævar Jónsson skrifar

Opið bréf til bæjarstjóra Kópavogs
Ágústa Dröfn Kristleifsdóttir skrifar

Stjórn Sambands íslenskra sveitarfélaga er sama um menntun barna en hvað með foreldra?
Helga C Reynisdóttir skrifar

Söngvakeppnin og hömlulaus áfengisdýrkun
Björn Sævar Einarsson skrifar

Íþróttastarf fyrir alla
Guðmundur Sigurbergsson,Ingvar Sverrisson,Hrafnkell Marínósson skrifar

Á hlóðum Mennta- og barnamálaráðuneytisins
Meyvant Þórólfsson skrifar

Að verja friðinn
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar

12 spor ríkisstjórnarinnar
Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar

Færni í nýsköpun krefst þjálfunar
Ingibjörg Gunnarsdóttir skrifar

Þorgerður áttar sig á gildi fullveldisins
Hjörtur J. Guðmundsson skrifar

Góðir vegir – Aukin lífsgæði og blómlegt atvinnulíf
Edda Rut Björnsdóttir skrifar

Háskóli Íslands fyrir öll - Rektorsframboð Silju Báru
Ólöf Bjarki Antons og Atli María Kjeld skrifar

Áfastur plasttappi lýðræðisins
Þórður Snær Júlíusson skrifar

Um Varasjóð VR
Flosi Eiríksson skrifar

Töfrakista tækifæranna
Hrefna Óskarsdóttir skrifar