Að gera eitthvað Hörður Ægisson skrifar 16. júní 2017 07:00 Ef marka má umræðuna mætti stundum ætla að hægt hefði verið að afstýra falli fjármálakerfisins 2008 ef viðskiptabankastarfsemi og fjárfestingarbankastarfsemi hefði verið aðskilin. Svo er auðvitað ekki. Pólitísk umræða um þetta flókna viðfangsefni hefur yfirleitt liðið fyrir það að oftar en ekki hefur verið afar óljóst hver eigi að vera skilin þarna á milli ef ráðist yrði í slíka uppstokkun. Skýrsla sem starfshópur fjármálaráðherra kynnti í vikunni um þetta álitamál er því gagnlegt innlegg til að skýra betur mörkin á milli þessara starfssviða. Starfshópurinn útlistar þrjár mögulegar leiðir til að svara þeirri spurningu hvort þörf sé á frekari kerfisbreytingum til að takmarka áhættu af fjárfestingarbankastarfsemi alhliða banka. Í fyrsta lagi að áfram verði byggt á þeim kerfisumbótum sem gerðar hafa verið á starfsumhverfi fjármálafyrirtækja eftir bankahrun. Önnur leiðin – og sú róttækasta – snýr að því að aðskilja starfsemi viðskipta- og fjárfestingarbanka með formlegum hætti, líkt og gert hefur verið í Þýskalandi og Frakklandi, með bannreglum. Þá er að lokum lagt til að heimila „hóflega fjárfestingarbankastarfsemi,“ eins og það er orðað í skýrslunni, þar sem hún færi ekki yfir ákveðið hlutfall af heildarstarfsemi. Skýrslan dregur fram þær gríðarmiklu breytingar sem hafa orðið á regluverki fjármálafyrirtækja á umliðnum árum. Bankakerfið í dag á lítið sameiginlegt með því sem féll 2008. Búið er að herða reglur verulega um eignarhluti í óskyldum rekstri, skorður hafa verið settar á skuldsetningu og stórar áhættuskuldbindingar, bann er við lánveitingum með veði í eigin bréfum, strangar takmarkanir á lánafyrirgreiðslur til tengdra aðila, reglur um bónusa eru þær ströngustu í Evrópu, kröfur um eigið fé og lausafjárreglur hafa verið hertar stórkostlega og innstæðuvernd aukin til muna. Allar þessar lagabreytingar eiga það sammerkt að miða að því að bankakerfið sé sjálfbært þannig að skuldbindingar þess lendi ekki á herðum ríkissjóðs eða almennings – heldur hluthöfum og kröfuhöfum – ef í harðbakkann slær. Þessu markmiði hefur að stórum hluta verið náð. Það vill einnig stundum gleymast að hefðbundin útlánastarfsemi er ekki síður áhættusöm en fjárfestingarbankastarfsemi og átti hvað ekki síst þátt í falli bankanna. Jón Daníelsson, hagfræðingur við LSE, hefur bent réttilega á, eins og fram kom í Fréttablaðinu í gær, að bankar verða allajafna gjaldþrota af þremur ástæðum: „Fasteignum, lánum til lítilla fyrirtækja og lánum til ríkisstjórna. Öll þessi atriði eru á sviði viðskiptabanka á meðan fjárfestingarbankastarfsemi skapar mikið af hagnaðinum án þess að auka líkur á gjaldþroti.“ Stærsti vandi íslensku bankanna er léleg arðsemi og skortur á virkum eigendum. Þetta tvennt helst í hendur og stafar af því að ríkið – ásamt kröfuhöfum slitabúa – hefur verið eigandi að nánast öllu bankakerfinu frá 2009. Þetta er fráleit staða sem felur í sér áhættu fyrir skattgreiðendur. Í stað þess að stjórnvöld hrindi af stað tímabærum breytingum á eignarhaldi bankanna, og endurheimti þá um leið þá 500 milljarða sem ríkið er með bundið þar sem eigið fé, fer tíminn í marklausa umræðu um aðskilnað viðskipta- og fjárfestingarbanka. Af því að ráðamenn, sem telja sig þurfa að svara óskilgreindri kröfu almennings um að „gera eitthvað“, eru fastir í bakssýnisspeglinum að reyna að koma í veg fyrir síðasta bankahrun.Leiðarinn birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Hörður Ægisson Mest lesið Tjáningarfrelsið, ábyrgð og Snorri Másson Bjarndís Helga Tómasdóttir ,Kári Garðarsson Skoðun Forréttindablinda strákanna í Viðskiptaráði Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Framtíð menntunar er í einkarekstri Unnar Þór Sæmundsson Skoðun Þegar Trölli stal atkvæðum Eyjólfur Ingvi Bjarnason Skoðun Kennarar: hvernig höldum við þeim við efnið? Davíð Már Sigurðsson Skoðun „Stórfelldir og siðlausir fjármagnsflutningar“ - Áskorun á Ole Anton Bieltvedt Hjalti Þórisson Skoðun Þorpið Alina Vilhjálmsdóttir Skoðun Af hverju er ekki búið að tryggja raforkuöryggi almennings? Hjálmar Helgi Rögnvaldsson Skoðun Dæmalaust mál Sigursteinn Másson Skoðun Er lítil samkeppni á fjármálamarkaði? Gústaf Steingrímsson Skoðun
Ef marka má umræðuna mætti stundum ætla að hægt hefði verið að afstýra falli fjármálakerfisins 2008 ef viðskiptabankastarfsemi og fjárfestingarbankastarfsemi hefði verið aðskilin. Svo er auðvitað ekki. Pólitísk umræða um þetta flókna viðfangsefni hefur yfirleitt liðið fyrir það að oftar en ekki hefur verið afar óljóst hver eigi að vera skilin þarna á milli ef ráðist yrði í slíka uppstokkun. Skýrsla sem starfshópur fjármálaráðherra kynnti í vikunni um þetta álitamál er því gagnlegt innlegg til að skýra betur mörkin á milli þessara starfssviða. Starfshópurinn útlistar þrjár mögulegar leiðir til að svara þeirri spurningu hvort þörf sé á frekari kerfisbreytingum til að takmarka áhættu af fjárfestingarbankastarfsemi alhliða banka. Í fyrsta lagi að áfram verði byggt á þeim kerfisumbótum sem gerðar hafa verið á starfsumhverfi fjármálafyrirtækja eftir bankahrun. Önnur leiðin – og sú róttækasta – snýr að því að aðskilja starfsemi viðskipta- og fjárfestingarbanka með formlegum hætti, líkt og gert hefur verið í Þýskalandi og Frakklandi, með bannreglum. Þá er að lokum lagt til að heimila „hóflega fjárfestingarbankastarfsemi,“ eins og það er orðað í skýrslunni, þar sem hún færi ekki yfir ákveðið hlutfall af heildarstarfsemi. Skýrslan dregur fram þær gríðarmiklu breytingar sem hafa orðið á regluverki fjármálafyrirtækja á umliðnum árum. Bankakerfið í dag á lítið sameiginlegt með því sem féll 2008. Búið er að herða reglur verulega um eignarhluti í óskyldum rekstri, skorður hafa verið settar á skuldsetningu og stórar áhættuskuldbindingar, bann er við lánveitingum með veði í eigin bréfum, strangar takmarkanir á lánafyrirgreiðslur til tengdra aðila, reglur um bónusa eru þær ströngustu í Evrópu, kröfur um eigið fé og lausafjárreglur hafa verið hertar stórkostlega og innstæðuvernd aukin til muna. Allar þessar lagabreytingar eiga það sammerkt að miða að því að bankakerfið sé sjálfbært þannig að skuldbindingar þess lendi ekki á herðum ríkissjóðs eða almennings – heldur hluthöfum og kröfuhöfum – ef í harðbakkann slær. Þessu markmiði hefur að stórum hluta verið náð. Það vill einnig stundum gleymast að hefðbundin útlánastarfsemi er ekki síður áhættusöm en fjárfestingarbankastarfsemi og átti hvað ekki síst þátt í falli bankanna. Jón Daníelsson, hagfræðingur við LSE, hefur bent réttilega á, eins og fram kom í Fréttablaðinu í gær, að bankar verða allajafna gjaldþrota af þremur ástæðum: „Fasteignum, lánum til lítilla fyrirtækja og lánum til ríkisstjórna. Öll þessi atriði eru á sviði viðskiptabanka á meðan fjárfestingarbankastarfsemi skapar mikið af hagnaðinum án þess að auka líkur á gjaldþroti.“ Stærsti vandi íslensku bankanna er léleg arðsemi og skortur á virkum eigendum. Þetta tvennt helst í hendur og stafar af því að ríkið – ásamt kröfuhöfum slitabúa – hefur verið eigandi að nánast öllu bankakerfinu frá 2009. Þetta er fráleit staða sem felur í sér áhættu fyrir skattgreiðendur. Í stað þess að stjórnvöld hrindi af stað tímabærum breytingum á eignarhaldi bankanna, og endurheimti þá um leið þá 500 milljarða sem ríkið er með bundið þar sem eigið fé, fer tíminn í marklausa umræðu um aðskilnað viðskipta- og fjárfestingarbanka. Af því að ráðamenn, sem telja sig þurfa að svara óskilgreindri kröfu almennings um að „gera eitthvað“, eru fastir í bakssýnisspeglinum að reyna að koma í veg fyrir síðasta bankahrun.Leiðarinn birtist fyrst í Fréttablaðinu.
„Stórfelldir og siðlausir fjármagnsflutningar“ - Áskorun á Ole Anton Bieltvedt Hjalti Þórisson Skoðun
„Stórfelldir og siðlausir fjármagnsflutningar“ - Áskorun á Ole Anton Bieltvedt Hjalti Þórisson Skoðun