Innkoma Costco viðskipti ársins

Opnun verslunar bandaríska risans Costco í Kauptúni í Garðabæ er viðskipti ársins að mati dómnefndar Fréttablaðsins, Stöðvar 2 og Vísis. Óhætt er að fullyrða að þessi næststærsta smásölukeðja Bandaríkjanna hafi hrist verulega upp í hérlendum smásölumarkaði, svo eftir hefur verið tekið, frá því að hún hóf innreið sína á markaðinn í maí síðastliðnum.

„Erlendi verslunarrisinn gjörbreytti landslaginu í íslenskri verslun og heldur áfram að gera það,“ nefnir einn dómnefndarmaður Markaðarins.

„Fáir eða enginn einstakur viðburður í íslensku atvinnulífi hefur haft eins víðtæk áhrif og sú viðskiptaákvörðun að opna Costco á árinu,“ segir annar úr dómnefndinni og bætir við: „Það er ekki nóg með að smásalan sé í uppnámi vegna algjörrar kerfisbreytingar á markaðinum, heldur stór hluti innflutningsfyrirtækja. Þegar við bætist aukning í vefverslun, sem er alþjóðleg í eðli sínu, er árið 2017 árið sem bylti smásölumarkaðinum.“

Smásalar, heildsalar og matvælaframleiðendur hafa þurft að leita margvíslegra leiða til þess að bregðast við komu Costco og þeirri umbyltingu sem innreið verslunar­risans, sem og aukin netverslun, hefur leitt til í íslenskri verslun.

Áhrifanna fór raunar strax að gæta snemma árs 2014 þegar fyrst var greint frá því í fjölmiðlum að Costco hefði áhuga á því að hefja verslunarrekstur hér á landi. Þannig kom fram í Markaðinum í febrúar á þessu ári að sumir af stærstu heildsölum og matvælaframleiðendum landsins hefðu búið sig undir höggið, ef svo má segja, með því að semja við erlenda birgja sína um umtalsvert lægra innkaupsverð. Á daginn kom að mörg veitingahús og smærri verslanir sáu hag sínum best borgið með því að sneiða einfaldlega fram hjá heildsölunum og beina þess í stað viðskiptum sínum til Costco.

Nokkur stærstu smásölufyrirtæki landsins, svo sem Hagar og N1, ákváðu að mæta nýjum keppinaut með því að færa enn frekar út kvíarnar. Hagar skrifuðu undir samning um kaup á öllu hlutafé í Olís, en yfirtakan er háð samþykki Samkeppniseftirlitsins. Eftirlitsstofnunin ógilti einmitt kaup Haga á Lyfju í sumar, mörgum að óvörum.

Viðbrögð Haga virðast þó ekki hafa hughreyst fjárfesta, en til marks um það hefur hlutabréfaverð í félaginu hríðfallið, um meira en 35 prósent, frá því að Costco opnaði verslun sína. Sendi félagið auk þess í tvígang frá sér afkomuviðvörun í sumar þar sem fram kom að sölusamdráttur hefði orðið í júní og júlí.

Einn dómnefndarmaður nefnir að Hagar hafi sýnt algjört viðbragðsleysi við innkomu Costco. „Markaðurinn sýndi með afgerandi hætti hversu litla trú hann hefur á stjórnendum félaganna en lífeyrissjóðirnir sem eiga stærstan hluta drukku kaffi.“

Þá festi N1 kaup á Festi, næststærsta smásölufélagi landsins sem rekur meðal annars 17 verslanir undir merkjum Krónunnar. Sameinað félag mun velta um 75 til 80 milljörðum króna á ári.

Áhrifin líkast til vanmetin

Einn úr dómnefndinni bendir á að áhrifa af komu Costco hafi ekki aðeins gætt í smásölu og heildsölu, svo sem með sameiningu Haga og Olís og N1 og Festar, lokun verslunar Kosts við Dalveg í Kópavogi og minnkandi áhrifum heildsala, heldur hafi gæði hjá framleiðendum, til dæmis kjötvara og eldislax, jafnframt aukist. Einnig hafi eldsneytismarkaðurinn breyst.

Enn annar dómnefndarmaður tekur fram að áhrifin af komu verslunarrisans virðist hafa verið vanmetin heilt yfir á markaðinum. „Að mínu mati hefur átt sér stað varanleg breyting með aukinni samkeppni, sem kemur viðskiptavinum á Íslandi til góða.“

Annar úr dómnefndinni bendir á að neytendur hafi tekið innkomu Costco opnum örmum með góðum áhrifum á pyngjuna. „Það sannaðist að með einfaldara regluverki, afnámi tolla og vörugjalda, var hægt að opna samkeppni á fákeppnismarkaði. Það er gleðiefni.“ 

Ýmis önnur viðskipti komust á blað

Margir álitsgjafar nefndu kaup olíufélagsins N1 á Festi, næststærsta smásölufélagi landsins, sem viðskipti ársins. Enn er beðið ákvörðunar Samkeppniseftirlitsins sem þarf að leggja blessun sína yfir kaupin. „Kaupin eru ígildi skráningar á stóru fyrirtæki á markaðinn,“ segir einn dómnefndarmaður. Annar bendir á að N1 muni með kaupunum sýna fram á að sókn sé besta vörnin. Kaupin séu ef til vill þau viðskipti sem gefi hvað mesta von og séu því jákvæðust á árinu. „Með þessari yfirtöku verður N1 næststærsta verslunarfyrirtæki landsins. Mikil hagræðing ætti að fást út úr þessum samruna,“ nefnir einn.

Kaup þriggja vogunarsjóða og fjárfestingarbankans Goldman Sachs á tæplega 30 prósenta hlut í Arion banka fyrir um 49 milljarða króna voru nokkrum dómnefndarmönnum hugleikin.

„Kaupin, sem komu strax í kjölfar afléttingar fjármagnshafta, mörkuðu hálfgerð tímamót í íslensku fjármálakerfi og voru ótvíræð traustsyfirlýsing við stöðu efnahagsmála hér á landi,“ segir í rökstuðningi eins dómnefndarmanns.

Annar segir að með kaupunum hafi kaupendurnir, sem eru meðal kröfuhafa Kaupþings, „stöðvað ágang og frekju stærstu íslensku lífeyrissjóðanna sem virðast stundum halda að þeir stjórni atvinnulífinu á Íslandi“. Þá bendir enn einn á að erlendir aðilar hafi ekki átt svo stóran hlut í kerfislega mikilvægum banka hér á landi frá því lýðveldið var stofnað. „Verðið var hagstætt sem endurspeglar pólitíska áhættu hér á landi, óhagstætt skattumhverfi fjármálafyrirtækja og þá staðreynd að þetta er fyrsta slíka salan.“

Kaup Fjarskipta á öllum eignum og rekstri 365 miðla, að undanskildum eignum er varða útgáfu Fréttablaðsins og tímaritsins Glamour, voru jafnframt nefnd til sögunnar sem viðskipti ársins. „Þetta eru góð viðskipti fyrir báða aðila sem og fjarskiptamarkaðinn í heild. Vodafone er komið í efnisveitu og er sterkara í samkeppninni fyrir vikið. 365 kemur flestum miðlunum í öruggt skjól. Fjarskiptamarkaðurinn verður sjálfbærari þar sem það dregur úr ósjálfbærri samkeppni.“

Sala íslenskra fjárfesta og lífeyrissjóða á 75 prósenta hlut í Keahótelum, þriðju stærstu hótelkeðju landsins, til bandaríska fasteignafélagsins JL Properties og eignastýringarfélagsins Pt Capital Advisors fyrir um 5,5 milljarða króna var einnig tilnefnd. „Hótelkeðjan var upphaflega keypt fyrir slikk og er svo seld á hátindi uppsveiflunnar í ferðaþjónustu, og á tímum eins hæsta gildis krónunnar, til erlendra aðila,“ segir einn dómnefndarmaður.

 

Nokkrir í dómnefndinni nefndu útgáfu ríkisins á 500 milljóna evra skuldabréfum fyrr í mánuðinum sem best heppnuðu viðskipti ársins. „Þau frábæru vaxtakjör sem ríkið fékk undirstrikar tiltrú alþjóðlegra fjárfesta á Íslandi og þeim viðsnúningi sem hefur orðið í efnahagslífi landsins. Ríkissjóður hefur aldrei tekið lán á hagstæðari kjörum og því markar útgáfan tímamót. Magnaður árangur að ná slíkum kjörum minna en áratug frá banka- og gjaldeyrishruninu.“

Sala Framtakssjóðs Íslands á Icelandic Group í einingum komst einnig á blað og var þá tiltekið að sú ákvörðun sjóðsins að selja félagið fremur í einingum en heilu lagi hefði skilað hluthöfum, almenningi í landinu, einstaklega góðri ávöxtun.

Önnur viðskipti sem voru tilnefnd voru meðal annars kaup íslenskra fjárfesta og TM á ríflega helmingshlut í Stoðum, sem á 8,87% hlut í drykkjarframleiðandanum Refresco Group, kaup Kviku fjárfestingarbanka á Virðingu og Öldu sjóðum og sala á 69 prósenta hlut í Ölgerðinni sem gekk í gegn í aprílmánuði.

 

Fréttin birtist fyrst í Markaðinum, fylgiriti Fréttablaðsins um viðskipti og efnahagsmál.