Búvöruframleiðsla og misvægi atkvæða Þröstur Ólafsson skrifar 18. júlí 2018 07:00 Viðtal við Guðrúnu Stefánsdóttur bóndakonu úr Fljótshlíðinni í Fréttablaðinu 7. júní sl. var í senn fróðlegt og átakanlegt. Minnti mig á flutning foreldra minna úr annarri sveit á öðrum tíma. Jörðin, búsmalinn og starfið hnýtast þétt saman. Ef eitt brestur riðlast hitt. Sársaukinn var áþreifanlegur. Ástæða flóttans var afkomuleysi starfans. Enn einn sauðfjárbóndinn bregður búi. Fróðlegt var viðtalið því í máli Guðrúnar komu fram áhugaverðar mótsagnir. Hún skellir skuldinni á afurðastöðvarnar, sem ekki borgi lífvænlegt verð fyrir afurðirnar, en segir jafnframt: „Þeir (afurðastöðvarnar, innsk. ÞÓ.) segja að útflutningurinn kosti svo mikið. Samt var síðasti búvörusamningur gerður þannig að þar var verðlaunað fyrir fjölgun fjár. Ég var í stjórn bændasamtakanna þá og greiddi atkvæði gegn samningnum sem var algerlega úr takt við þær aðstæður sem voru og eru. Dæmið á að snúast um framboð og eftirspurn innanlands og ef fólk vill framleiða til útflutnings, þá gerir það slíkt á eigin ábyrgð.“ Hér er bæði talað og hugsað skýrt. Aðalatriðið er of mikil kindakjötsframleiðsla, þess vegna borga afurðastöðvarnar lágt verð. Þegar offramboð helst í hendur við afurðarýran atvinnuveg, þá fer óhjákvæmilega illa. Sauðkindin er afurðarýr skepna. Framleiðir á bilinu 20-35 kg af beinakjöti árlega. Aðeins hirðingjaþjóðir í fátækum löndum eða á svæðum þar sem landnæði er nánast óendanlegt gera sauðfjárbúskap að burðarási afkomunnar. Ef sauðfjárbúskapur á að verða atvinnuvegur sem skilar bændum bjargálna kjörum verður að snúa af þessari útflutnings- og offramleiðslubraut. Niðurgreiðsla á útflutningi kindakjöts, svo ekki sé talað um kolefnissporið sem hann veldur, varir ekki til frambúðar.Sagan og þróunin Grunnhugsun landbúnaðarkerfisins er sú að sneiða hjá „lögmálum markaðsins“ og framleiða óháð eftirspurn. Sú aðferð að binda sauðfjárbændur á klafa offramleiðslustefnu, sem síðan þarf að skera úr snörunni með viðbótar framlögum úr ríkissjóði, er að sjálfsögðu á ábyrgð þeirra stjórnmálaflokka sem styðja þetta rangsnúna kerfi. Það er þessi forysta sem hefur brugðist. Gamla bændasamfélagið, staðnað og valdbeitingarsjúkt, ríkti hér um aldir. Ekkert óttuðust stórbændur og embættismenn þeirra tíma frekar en breytingar. Þeir voru sáttir við þau völd sem óbreytt ástand færði þeim. Sérhverri tilraun til breytinga var harðlega refsað. Ánauð og réttindaleysi vinnufólks og smábænda hér var algjört. Vistarbandið sá til þess að hér á landi mynduðust engir markaðir. Fólki var meinað að setjast að og mynda þéttbýli, samfélag. Hér ríkti þar að auki bann við verslun við útlendinga, aðra en danska kaupmenn, sem höfðu öll skiptakjör i hendi sér. Markaðir eru afkvæmi samfélaga. Þar skiptast menn á hugmyndum, kaupa og selja afurðir, vinna úr og koma á framfæri þekkingarbrotum og margvíslegum upplýsingum, einnig vinnu. Markaðir eru aflvakar framfara og þróunar. Þeir urðu ekki til hér á landi fyrr en síðla á nítjándu öld. Bændur, ekki frekar en flestir aðrir landsmenn, þekktu því ekki markaðsviðskipti. Hugmyndafræði gegn staðreyndum Með tilkomu frjálsrar verslunar og síðar viðskipta var ljóst að landbúnaðurinn, sem var þá yfirburða stærsti atvinnuvegurinn, myndi þurfa að breytast. Búskaparhættirnir lentu í vörn, gátu ekki keppt um vinnuafl við aðra atvinnuvegi. Með lagasetningu var beinlínis komið í veg fyrir stórbúskap í landinu. Hugmyndafræði Framsóknarflokksins, öflugasta flokksins, var sú að snúast gegn breytingum í landbúnaðarmálum, snúa vörn í sókn og beita ríkisvaldinu til að vernda hefðbundnar búgreinar. Taka átti markaðskerfið úr sambandi. Róið var andsælis tímans straumi. Pólitískan styrk Framsóknarflokksins mátti ekki síst rekja til mikils misvægis atkvæða eftir búsetu. Þeir neituðu að horfast í augu við breytta tíma og vildu framlengja yfirvöld bændastéttarinnar í landsmálum til að halda í horfinu. Þarna hófst vandinn. Því urðu atkvæði í dreifbýli að vega þyngra en á mölinni. Þetta leiddi m.a. til þess að landbúnaðurinn var styrktur og framleiðsla aukin langt umfram innanlandsþarfir. Það kallaði svo á ríkisstyrktan útflutning með fyrrgreindum afleiðingum sem vitnað er til hér að framan. Þetta misvægi atkvæða og landbúnaðarstefna byggð á því, hefur snúist gegn hagsmunum landbúnaðarins, og þar með sveitanna, sem ekki fá að aðlaga sig breyttum tímum eins og aðrar atvinnugreinar. Stjórnmálamenn vilja nefnilega ekki sleppa þessum fengsælu miðum til að treysta völd sín, óháð því hvort það gagnist þeim sem þar lifa og starfa.Höfundur er hagfræðingur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Landbúnaður Mest lesið Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir Skoðun Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Við stöndum saman með réttindum táknmálsins! Mordekaí Elí Esrason Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason Skoðun Skoðun Skoðun FO: Hvernig getur þú skipt sköpum fyrir konur í Súdan? Áslaug Eva Björnsdóttir skrifar Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins skrifar Skoðun Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir skrifar Skoðun Við stöndum saman með réttindum táknmálsins! Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir skrifar Skoðun Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar Skoðun Um orkuskort, auðlindir og endurvinnslu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar Skoðun Rannsökum og ræðum menntakerfið Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Horfið á möguleikana í samfélagslegri ábyrgð Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Að kjarna orku þjóðar Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann skrifar Skoðun Útboð á Fjarðarheiðargöngum Hildur Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvert á að fara með íslenskt þjóðfélag? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Svikin loforð gagnvart börnum? Hildur Rós Guðbjargardóttir skrifar Sjá meira
Viðtal við Guðrúnu Stefánsdóttur bóndakonu úr Fljótshlíðinni í Fréttablaðinu 7. júní sl. var í senn fróðlegt og átakanlegt. Minnti mig á flutning foreldra minna úr annarri sveit á öðrum tíma. Jörðin, búsmalinn og starfið hnýtast þétt saman. Ef eitt brestur riðlast hitt. Sársaukinn var áþreifanlegur. Ástæða flóttans var afkomuleysi starfans. Enn einn sauðfjárbóndinn bregður búi. Fróðlegt var viðtalið því í máli Guðrúnar komu fram áhugaverðar mótsagnir. Hún skellir skuldinni á afurðastöðvarnar, sem ekki borgi lífvænlegt verð fyrir afurðirnar, en segir jafnframt: „Þeir (afurðastöðvarnar, innsk. ÞÓ.) segja að útflutningurinn kosti svo mikið. Samt var síðasti búvörusamningur gerður þannig að þar var verðlaunað fyrir fjölgun fjár. Ég var í stjórn bændasamtakanna þá og greiddi atkvæði gegn samningnum sem var algerlega úr takt við þær aðstæður sem voru og eru. Dæmið á að snúast um framboð og eftirspurn innanlands og ef fólk vill framleiða til útflutnings, þá gerir það slíkt á eigin ábyrgð.“ Hér er bæði talað og hugsað skýrt. Aðalatriðið er of mikil kindakjötsframleiðsla, þess vegna borga afurðastöðvarnar lágt verð. Þegar offramboð helst í hendur við afurðarýran atvinnuveg, þá fer óhjákvæmilega illa. Sauðkindin er afurðarýr skepna. Framleiðir á bilinu 20-35 kg af beinakjöti árlega. Aðeins hirðingjaþjóðir í fátækum löndum eða á svæðum þar sem landnæði er nánast óendanlegt gera sauðfjárbúskap að burðarási afkomunnar. Ef sauðfjárbúskapur á að verða atvinnuvegur sem skilar bændum bjargálna kjörum verður að snúa af þessari útflutnings- og offramleiðslubraut. Niðurgreiðsla á útflutningi kindakjöts, svo ekki sé talað um kolefnissporið sem hann veldur, varir ekki til frambúðar.Sagan og þróunin Grunnhugsun landbúnaðarkerfisins er sú að sneiða hjá „lögmálum markaðsins“ og framleiða óháð eftirspurn. Sú aðferð að binda sauðfjárbændur á klafa offramleiðslustefnu, sem síðan þarf að skera úr snörunni með viðbótar framlögum úr ríkissjóði, er að sjálfsögðu á ábyrgð þeirra stjórnmálaflokka sem styðja þetta rangsnúna kerfi. Það er þessi forysta sem hefur brugðist. Gamla bændasamfélagið, staðnað og valdbeitingarsjúkt, ríkti hér um aldir. Ekkert óttuðust stórbændur og embættismenn þeirra tíma frekar en breytingar. Þeir voru sáttir við þau völd sem óbreytt ástand færði þeim. Sérhverri tilraun til breytinga var harðlega refsað. Ánauð og réttindaleysi vinnufólks og smábænda hér var algjört. Vistarbandið sá til þess að hér á landi mynduðust engir markaðir. Fólki var meinað að setjast að og mynda þéttbýli, samfélag. Hér ríkti þar að auki bann við verslun við útlendinga, aðra en danska kaupmenn, sem höfðu öll skiptakjör i hendi sér. Markaðir eru afkvæmi samfélaga. Þar skiptast menn á hugmyndum, kaupa og selja afurðir, vinna úr og koma á framfæri þekkingarbrotum og margvíslegum upplýsingum, einnig vinnu. Markaðir eru aflvakar framfara og þróunar. Þeir urðu ekki til hér á landi fyrr en síðla á nítjándu öld. Bændur, ekki frekar en flestir aðrir landsmenn, þekktu því ekki markaðsviðskipti. Hugmyndafræði gegn staðreyndum Með tilkomu frjálsrar verslunar og síðar viðskipta var ljóst að landbúnaðurinn, sem var þá yfirburða stærsti atvinnuvegurinn, myndi þurfa að breytast. Búskaparhættirnir lentu í vörn, gátu ekki keppt um vinnuafl við aðra atvinnuvegi. Með lagasetningu var beinlínis komið í veg fyrir stórbúskap í landinu. Hugmyndafræði Framsóknarflokksins, öflugasta flokksins, var sú að snúast gegn breytingum í landbúnaðarmálum, snúa vörn í sókn og beita ríkisvaldinu til að vernda hefðbundnar búgreinar. Taka átti markaðskerfið úr sambandi. Róið var andsælis tímans straumi. Pólitískan styrk Framsóknarflokksins mátti ekki síst rekja til mikils misvægis atkvæða eftir búsetu. Þeir neituðu að horfast í augu við breytta tíma og vildu framlengja yfirvöld bændastéttarinnar í landsmálum til að halda í horfinu. Þarna hófst vandinn. Því urðu atkvæði í dreifbýli að vega þyngra en á mölinni. Þetta leiddi m.a. til þess að landbúnaðurinn var styrktur og framleiðsla aukin langt umfram innanlandsþarfir. Það kallaði svo á ríkisstyrktan útflutning með fyrrgreindum afleiðingum sem vitnað er til hér að framan. Þetta misvægi atkvæða og landbúnaðarstefna byggð á því, hefur snúist gegn hagsmunum landbúnaðarins, og þar með sveitanna, sem ekki fá að aðlaga sig breyttum tímum eins og aðrar atvinnugreinar. Stjórnmálamenn vilja nefnilega ekki sleppa þessum fengsælu miðum til að treysta völd sín, óháð því hvort það gagnist þeim sem þar lifa og starfa.Höfundur er hagfræðingur
Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar
Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar