Hvað gerðum við rangt? Þorvaldur Gylfason skrifar 27. desember 2018 07:00 Reykjavík – Brennandi spurningar leita svars um þessi jól og áramót þar eð okkar heimshluti er nú í uppnámi. Evrópa hefur búið við samfelldan frið frá stríðslokum 1945 ef undan er skilinn ófriðurinn á Balkanskaga eftir upplausn Júgóslavíu 1990-1992. Bandaríkin hafa einnig búið við frið heima fyrir ef árásin á New York og Washington 11. september 2001 er undan skilin. Bandaríkjamenn hafa þó ýmsa hildi háð fjarri heimahögum þennan tíma með misjöfnum árangri og við minnkandi orðstír. Þeir áttu ásamt ESB veg og vanda af samfelldum friði í Evrópu frá stríðslokum 1945, lengsta friðarskeiði álfunnar um aldir, ásamt frekari framsókn lýðræðis eftir hrun kommúnismans í Sovétríkjunum og Austur-Evrópu 1989-1991.Friður og framfarir Árin frá 1945 hafa ekki aðeins verið friðartími í Evrópu og Ameríku heldur einnig stórfellt framfaraskeið hvernig sem á er litið. Tekjur á mann í Evrópu hafa næstum fjórfaldazt frá 1960 og þrefaldazt í Bandaríkjunum líkt og í heiminum öllum. Það tekur nútímafólk því bara þrjá eða fjóra mánuði að afla tekna sem kostuðu forfeður okkar og mæður heils árs fyrirhöfn 1960. Evrópa hefur dregið á Bandaríkin. Meðalævi Evrópumanna var hálfu ári skemmri en meðalævi Bandaríkjamanna 1960 og er nú orðin tveim árum lengri. Þjóðverjar voru að meðaltali 2-3 cm lægri í loftinu en hvítir Bandaríkjamenn 1960 og eru nú 2-3 cm hávaxnari. Hverju sætir þessi viðsnúningur? Nærtæk skýring er að kjörum almennings er jafnar skipt í Evrópu en í Bandaríkjunum. Velferðarkerfi Þýzkalands og annarra Evrópulanda er lengra á veg komið en velferðarkerfi Bandaríkjanna sem sætir fram á þennan dag linnulausum árásum af hálfu óvinveittra afla á vettvangi stjórnmálanna.Misskipting hefur afleiðingar Þar til nýlega hirtu margir lítt um skiptingu auðs og tekna. Tertan skiptir öllu máli, sögðu menn keikir, en skipting hennar er aukaatriði. Þar til fyrir fáeinum árum þótti Efnahags- og framfarastofnuninni (OECD) í París ekki vert að birta staðtölur um tekjuskiptingu í aðildarlöndum sínum. Enn í dag birta alþjóðastofnanir engar tölur um eignaskiptingu, en það gera nú aðrir undir forustu franska hagfræðingsins Thomas Piketty. Tölur um eignaskiptingu eru sums staðar feimnismál vegna þeirra eigna sem auðmenn hafa falið í skattaskjólum eins og Panama og eru nú fyrst að líta dagsins ljós í boði kjarkaðra uppljóstrara. Faldar eignir skekkja tölur um skiptingu. Hugmyndin um að skipting auðs og tekna skipti ekki máli var að málið snerist um öfund. Menn sögðu: Markaðsbúskapur kallar á auðmenn og fjárfesta og við skulum fagna þeim frekar en að amast við þeim. En allt hefur sín takmörk. Ef misskipting gengur of langt gengur hún fram af fjölda fólks.Bandaríkin, Bretland, Ísland Byrjum í Bandaríkjunum. Hlutdeild ríkasta hundraðshluta bandarískra heimila í þjóðartekjum, þ.e. þess 1% heimilanna sem hæstar höfðu tekjurnar fyrir skatt, var 20% 1920-1930, og þá skall heimskreppan á. Síðan minnkaði hlutdeild ríkasta hundraðshlutans smám saman í 10% 1970-1980, sumpart í krafti velferðarlöggjafar að evrópskri fyrirmynd. Auðmenn létu ekki bjóða sér slíka leiðréttingu. Ríkasti hundraðshlutinn vestra tekur nú aftur til sín 20% af þjóðartekjunum og stefnir hærra. Tugir milljóna Bandaríkjamanna sitja eftir með sárt ennið einkum til sveita og binda vonir sínar um betri tíð við Trump forseta. Af Bretlandi er svipaða sögu að segja. Þar minnkaði hlutdeild ríkasta hundraðshluta heimilanna úr 20% af þjóðartekjum 1920-1930 í 6% 1970-1980 og hefur síðan aukizt aftur í 14%. Margir Bretar, einkum utan borganna, telja sig hafa orðið undir í baráttunni um brauðið og þeir þökkuðu fyrir sig með því að greiða atkvæði með útgöngu Breta úr ESB. Svipuð þróun hefur átt sér stað víða annars staðar um álfuna þótt sveiflurnar þar séu minni en í Bandaríkjunum og Bretlandi. Danmörk er undantekningin sem sannar regluna. Þar hefur hlutdeild ríkasta hundraðshluta heimilanna minnkað hægt og bítandi úr 13% af þjóðartekjum 1920-1930 í 6% nú. Danir skilja að skipting tertunnar skiptir máli.Bandaríkin, Bretland, Ísland, … Í Bandaríkjunum ríkir nú tilfinnanlegt ófremdarástand. Alríkisstjórnin greiddi mörgum starfsmönnum sínum ekki laun fyrir jólin vegna greiðslustöðvunar. Virðuleg dagblöð, sagnfræðingar, stjórnmálafræðingar o.fl. líkja Trump forseta við Hitler og Mússólíni. Bretland stendur einnig frammi fyrir miklu raski ef landið yfirgefur ESB í marz n.k. án samnings sem myndi tryggja slétt og felld umskipti. Frakkar mótmæla ríkisstjórn Macrons forseta með háreysti helgi eftir helgi. Mótmælendurnir koma einkum frá þeim hlutum landsins þar sem fólkinu hefur fækkað mest. Þannig getum við farið land úr landi. Þau sem telja sig hafa orðið undir heimta leiðréttingu sinna mála. Það sem við gerðum rangt var að leyfa misskiptingunni að ganga of langt. Launþegasamtökin hér heima ætla að heimta leiðréttingu á nýja árinu. Þau segja: Hingað og ekki lengra. Nú er komið að okkur að taka til snæðings, hugsa þau, svo ég vitni til afrísks máltækis sem er ættað af sléttunum þar sem ljónin berjast um bráðina. Launþegasamtökin hafa afl til þess líkt og fyrr enda hefur vinnulöggjöfin í landinu staðið óbreytt frá 1938. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Samfélag án Pírata Lenya Rún Taha Karim Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson Skoðun Helvítis fokking fokk!! Er ekki nóg komið? Maríanna H. Helgadóttir Skoðun Þarf ég að flytja úr landi? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir Skoðun Ég á ‘etta, ég má ‘etta Jón Ármann Steinsson Skoðun Skoðun Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Uppeldi, færni til framtíðar - fór í skúffu stjórnvalda! Una María Óskarsdóttir skrifar Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar Skoðun Hvar eru málefni barna og ungs fólks? Gunnar E. Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Þetta með verðgildin Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar Skoðun Ég á ‘etta, ég má ‘etta Jón Ármann Steinsson skrifar Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Viljum við sósíalisma? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Rjúfum kyrrstöðu í vegaframkvæmdum um allt land G.Svana Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bænda Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyri? Inn eða út? Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Glasið er hálffullt Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skilvirkari og einfaldari stjórnsýsla í þágu almennings Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Gervilíf Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun Málsvari hinsegin samfélagsins og mannréttinda Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Framtíð til sölu Júlíus Kristjánsson skrifar Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir Evrópu í orkumálum stangast á við okkar hagsmuni Magnús Gehringer skrifar Skoðun Eitt lag enn með Lilju Hópur óperusöngvara skrifar Skoðun Skaðsemi vindtúrbínuvera á íslenska náttúru Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Hamborgarhryggur - minnst viðeigandi jólamaturinn Óskar H. Valtýsson skrifar Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson skrifar Skoðun Fasismi er að trenda – erum við að sofna á verðinum? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Reykjavík – Brennandi spurningar leita svars um þessi jól og áramót þar eð okkar heimshluti er nú í uppnámi. Evrópa hefur búið við samfelldan frið frá stríðslokum 1945 ef undan er skilinn ófriðurinn á Balkanskaga eftir upplausn Júgóslavíu 1990-1992. Bandaríkin hafa einnig búið við frið heima fyrir ef árásin á New York og Washington 11. september 2001 er undan skilin. Bandaríkjamenn hafa þó ýmsa hildi háð fjarri heimahögum þennan tíma með misjöfnum árangri og við minnkandi orðstír. Þeir áttu ásamt ESB veg og vanda af samfelldum friði í Evrópu frá stríðslokum 1945, lengsta friðarskeiði álfunnar um aldir, ásamt frekari framsókn lýðræðis eftir hrun kommúnismans í Sovétríkjunum og Austur-Evrópu 1989-1991.Friður og framfarir Árin frá 1945 hafa ekki aðeins verið friðartími í Evrópu og Ameríku heldur einnig stórfellt framfaraskeið hvernig sem á er litið. Tekjur á mann í Evrópu hafa næstum fjórfaldazt frá 1960 og þrefaldazt í Bandaríkjunum líkt og í heiminum öllum. Það tekur nútímafólk því bara þrjá eða fjóra mánuði að afla tekna sem kostuðu forfeður okkar og mæður heils árs fyrirhöfn 1960. Evrópa hefur dregið á Bandaríkin. Meðalævi Evrópumanna var hálfu ári skemmri en meðalævi Bandaríkjamanna 1960 og er nú orðin tveim árum lengri. Þjóðverjar voru að meðaltali 2-3 cm lægri í loftinu en hvítir Bandaríkjamenn 1960 og eru nú 2-3 cm hávaxnari. Hverju sætir þessi viðsnúningur? Nærtæk skýring er að kjörum almennings er jafnar skipt í Evrópu en í Bandaríkjunum. Velferðarkerfi Þýzkalands og annarra Evrópulanda er lengra á veg komið en velferðarkerfi Bandaríkjanna sem sætir fram á þennan dag linnulausum árásum af hálfu óvinveittra afla á vettvangi stjórnmálanna.Misskipting hefur afleiðingar Þar til nýlega hirtu margir lítt um skiptingu auðs og tekna. Tertan skiptir öllu máli, sögðu menn keikir, en skipting hennar er aukaatriði. Þar til fyrir fáeinum árum þótti Efnahags- og framfarastofnuninni (OECD) í París ekki vert að birta staðtölur um tekjuskiptingu í aðildarlöndum sínum. Enn í dag birta alþjóðastofnanir engar tölur um eignaskiptingu, en það gera nú aðrir undir forustu franska hagfræðingsins Thomas Piketty. Tölur um eignaskiptingu eru sums staðar feimnismál vegna þeirra eigna sem auðmenn hafa falið í skattaskjólum eins og Panama og eru nú fyrst að líta dagsins ljós í boði kjarkaðra uppljóstrara. Faldar eignir skekkja tölur um skiptingu. Hugmyndin um að skipting auðs og tekna skipti ekki máli var að málið snerist um öfund. Menn sögðu: Markaðsbúskapur kallar á auðmenn og fjárfesta og við skulum fagna þeim frekar en að amast við þeim. En allt hefur sín takmörk. Ef misskipting gengur of langt gengur hún fram af fjölda fólks.Bandaríkin, Bretland, Ísland Byrjum í Bandaríkjunum. Hlutdeild ríkasta hundraðshluta bandarískra heimila í þjóðartekjum, þ.e. þess 1% heimilanna sem hæstar höfðu tekjurnar fyrir skatt, var 20% 1920-1930, og þá skall heimskreppan á. Síðan minnkaði hlutdeild ríkasta hundraðshlutans smám saman í 10% 1970-1980, sumpart í krafti velferðarlöggjafar að evrópskri fyrirmynd. Auðmenn létu ekki bjóða sér slíka leiðréttingu. Ríkasti hundraðshlutinn vestra tekur nú aftur til sín 20% af þjóðartekjunum og stefnir hærra. Tugir milljóna Bandaríkjamanna sitja eftir með sárt ennið einkum til sveita og binda vonir sínar um betri tíð við Trump forseta. Af Bretlandi er svipaða sögu að segja. Þar minnkaði hlutdeild ríkasta hundraðshluta heimilanna úr 20% af þjóðartekjum 1920-1930 í 6% 1970-1980 og hefur síðan aukizt aftur í 14%. Margir Bretar, einkum utan borganna, telja sig hafa orðið undir í baráttunni um brauðið og þeir þökkuðu fyrir sig með því að greiða atkvæði með útgöngu Breta úr ESB. Svipuð þróun hefur átt sér stað víða annars staðar um álfuna þótt sveiflurnar þar séu minni en í Bandaríkjunum og Bretlandi. Danmörk er undantekningin sem sannar regluna. Þar hefur hlutdeild ríkasta hundraðshluta heimilanna minnkað hægt og bítandi úr 13% af þjóðartekjum 1920-1930 í 6% nú. Danir skilja að skipting tertunnar skiptir máli.Bandaríkin, Bretland, Ísland, … Í Bandaríkjunum ríkir nú tilfinnanlegt ófremdarástand. Alríkisstjórnin greiddi mörgum starfsmönnum sínum ekki laun fyrir jólin vegna greiðslustöðvunar. Virðuleg dagblöð, sagnfræðingar, stjórnmálafræðingar o.fl. líkja Trump forseta við Hitler og Mússólíni. Bretland stendur einnig frammi fyrir miklu raski ef landið yfirgefur ESB í marz n.k. án samnings sem myndi tryggja slétt og felld umskipti. Frakkar mótmæla ríkisstjórn Macrons forseta með háreysti helgi eftir helgi. Mótmælendurnir koma einkum frá þeim hlutum landsins þar sem fólkinu hefur fækkað mest. Þannig getum við farið land úr landi. Þau sem telja sig hafa orðið undir heimta leiðréttingu sinna mála. Það sem við gerðum rangt var að leyfa misskiptingunni að ganga of langt. Launþegasamtökin hér heima ætla að heimta leiðréttingu á nýja árinu. Þau segja: Hingað og ekki lengra. Nú er komið að okkur að taka til snæðings, hugsa þau, svo ég vitni til afrísks máltækis sem er ættað af sléttunum þar sem ljónin berjast um bráðina. Launþegasamtökin hafa afl til þess líkt og fyrr enda hefur vinnulöggjöfin í landinu staðið óbreytt frá 1938.
Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson Skoðun
Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar
Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar
Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar
Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar
Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar
Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson Skoðun