Baráttan heldur áfram Þorvaldur Gylfason skrifar 10. janúar 2019 08:00 Atlanta – Baráttunni fyrir óskoruðum mannréttindum og jafnræði er hvergi nærri lokið, ekki heldur á Íslandi, þótt margt hafi áunnizt í tímans rás. Bandaríkin vitna um vandann. Landið byggðist m.a. í krafti þrælahalds sem var þá alsiða. Það kostaði borgarastyrjöld 1861-1865 og 600 þúsund mannslíf að binda endi á þrælahaldið. Styrinn stóð þó ekki aðeins um þrælahald heldur einnig um hvar draga bæri mörkin milli fullveldis einstakra ríkja og alríkisstjórnarinnar. Þrælahald var mikilvæg orsök ófriðarins. Plantekrueigendur í suðurríkjunum töldu sig þurfa á þrælum að halda þótt þrælabúskapur mætti æ harðari andstöðu af hálfu norðurríkjanna. Þeir vildu því fá að ráða sér sjálfir frekar en að beygja sig undir yfirvofandi bann ríkjasambandsins gegn þrælahaldi. Afnám í áföngumAtburðarásin var hæg. Stiklum á stóru. Danir og Norðmenn hættu að verzla með þræla 1803. Haítí tók sér sjálfstæði og aflagði þrælahald 1804, Prússar 1807. Bretar afnámu millilandaverzlun með þræla 1807 og Bandaríkjamenn 1808, en þrælahald hélt þó áfram. Vínarfundurinn 1815 lýsti sig andvígan þrælahaldi. Frakkar bönnuðu þrælaverzlun 1818. Grikkir tóku sér sjálfstæði og afnámu þrælahald 1822. Brasilía bannaði verzlun með þræla 1831 en banninu var ekki framfylgt. Bretar afnámu þrælahald 1833 og það gerðu síðan Danir 1848 í nýlendu sinni í Vestur-Indíum þar sem nú eru Bandarísku Jómfrúreyjar. Argentína aflagði þrælahald 1853 og Rússland 1861. Það ár, 1861, tók Abraham Lincoln frá Illinois, eindreginn andstæðingur þrælahalds, við embætti forseta Bandaríkjanna. Bjuggust þá suðurríkin til að segja sig úr lögum við norðurríkin til að halda rétti sínum til þrælahalds. Borgarastríð skall á. Því lauk með sigri norðurríkjanna 1865 og var þrælahald þá bannað með breytingu á stjórnarskrá. Málið snerist ekki bara um að stöðva þrælahald í suðurríkjunum heldur einnig um að girða fyrir útbreiðslu þrælahalds til vesturríkjanna sem fór fjölgandi. Hefði þrælahald borizt þangað líka hefðu norðurríkin getað misst undirtökin á alríkisstjórninni í hendur þrælaríkja. Það mátti ekki verða. Búlgaría tók sér sjálfstæði 1879 og afnam þrælahald. Brasilía afnam þrælahald 1888 og Sádi-Arabía 1962. Máritanía afnam þrælahald 2007 (þetta er ekki prentvilla) og hafði þrælahald þá loksins verið bannað með lögum í öllum löndum heims. Mansal tíðkast þó enn allvíða utan laga.Við munum sigraEftir lok borgarastríðsins 1865 voru blökkumenn myrtir áfram í þúsundatali án dóms og laga, einkum í suðurríkjunum, eins og lýst er í nýju safni sem var opnað í vor leið í Montgomery í Alabama. Fjórum árum áður, 2014, var opnað í Atlanta í Georgíu, fæðingarborg blökkuleiðtogans Martins Luthers King, safn þar sem baráttusaga bandarískra blökkumanna er rakin í samhengi við þróun mannréttinda og þrálæti mannréttindabrota á heimsvísu. King var einn merkasti maður og mesti ræðuskörungur sinnar tíðar. Hann var Lyndon Johnson Bandaríkjaforseta innan handar þegar Johnson réðst í að ljúka loksins verkinu sem Abraham Lincoln hafði hafið 100 árum fyrr og reyna að tryggja svörtum að lögum sama rétt og hvítum. Johnson kom málinu í gegnum þingið í tveim áföngum gegn harðri andstöðu eigin flokksmanna í suðurríkjunum, fyrst með samþykkt almennrar réttindalöggjafar 1964 og síðan með samþykkt löggjafar sem var ætlað að tryggja blökkumönnum kosningarrétt til jafns við hvíta 1965. Í millitíðinni höfðu rasistar gengið fram með þvílíku offorsi gegn blökkumönnum að Johnson forseti sá sig knúinn til að taka upp orðfæri Kings í einni áhrifaríkustu ræðu („Við munum sigra“) sem nokkur forseti landsins hefur haldið. Hatur, reiði og rasismiÞessi nýju söfn í suðurríkjum Bandaríkjanna eru hliðstæð aðskilnaðarsafninu sem var opnað 2001 í Soweto í Jóhannesarborg í Suður-Afríku til að forða ranglætinu sem suður-afrískir blökkumenn voru beittir frá því að falla í gleymsku. Þessi söfn og önnur slík eru þörf áminning um að blökkumenn njóta ekki enn óskertra mannréttinda í Bandaríkjunum. Þessi söfn eru liður í áframhaldandi baráttu blökkumanna og annarra gegn þrálátu misrétti. Áttundi hver Bandaríkjamaður er svartur, en þriðji hver fangi í landinu er svartur. Enn ber á hatri, reiði og rasisma fyrri tíðar í Bandaríkjunum eins og Barrack Obama fv. forseti landsins lýsti í ræðu fyrir skömmu og fékk sjálfur að kenna á. Hatursglæpum í Bandaríkjunum fjölgaði um sjöttung frá 2016 til 2017. Helmingur slíkra glæpa beinist gegn blökkumönnum sem telja þó aðeins 13% af íbúum landsins. Trump forseti kyndir undir fordómum gegn blökkumönnum og innflytjendum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir Skoðun Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir Skoðun „Evrópa er í hnignun“ – Er það samt? Lítum aðeins á söguna Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Vilja Ísland í sambandsríki Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Er sjálfbærni bara fyrir raungreinafólk? Saga Helgason skrifar Skoðun Börn í skjóli Kvennaathvarfsins Auður Magnúsdóttir skrifar Skoðun Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nýr vettvangur samskipta? Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson skrifar Skoðun Vilja Ísland í sambandsríki Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Blikkandi viðvörunarljós Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Evrópa er í hnignun“ – Er það samt? Lítum aðeins á söguna Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir skrifar Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson skrifar Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson skrifar Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Sjá meira
Atlanta – Baráttunni fyrir óskoruðum mannréttindum og jafnræði er hvergi nærri lokið, ekki heldur á Íslandi, þótt margt hafi áunnizt í tímans rás. Bandaríkin vitna um vandann. Landið byggðist m.a. í krafti þrælahalds sem var þá alsiða. Það kostaði borgarastyrjöld 1861-1865 og 600 þúsund mannslíf að binda endi á þrælahaldið. Styrinn stóð þó ekki aðeins um þrælahald heldur einnig um hvar draga bæri mörkin milli fullveldis einstakra ríkja og alríkisstjórnarinnar. Þrælahald var mikilvæg orsök ófriðarins. Plantekrueigendur í suðurríkjunum töldu sig þurfa á þrælum að halda þótt þrælabúskapur mætti æ harðari andstöðu af hálfu norðurríkjanna. Þeir vildu því fá að ráða sér sjálfir frekar en að beygja sig undir yfirvofandi bann ríkjasambandsins gegn þrælahaldi. Afnám í áföngumAtburðarásin var hæg. Stiklum á stóru. Danir og Norðmenn hættu að verzla með þræla 1803. Haítí tók sér sjálfstæði og aflagði þrælahald 1804, Prússar 1807. Bretar afnámu millilandaverzlun með þræla 1807 og Bandaríkjamenn 1808, en þrælahald hélt þó áfram. Vínarfundurinn 1815 lýsti sig andvígan þrælahaldi. Frakkar bönnuðu þrælaverzlun 1818. Grikkir tóku sér sjálfstæði og afnámu þrælahald 1822. Brasilía bannaði verzlun með þræla 1831 en banninu var ekki framfylgt. Bretar afnámu þrælahald 1833 og það gerðu síðan Danir 1848 í nýlendu sinni í Vestur-Indíum þar sem nú eru Bandarísku Jómfrúreyjar. Argentína aflagði þrælahald 1853 og Rússland 1861. Það ár, 1861, tók Abraham Lincoln frá Illinois, eindreginn andstæðingur þrælahalds, við embætti forseta Bandaríkjanna. Bjuggust þá suðurríkin til að segja sig úr lögum við norðurríkin til að halda rétti sínum til þrælahalds. Borgarastríð skall á. Því lauk með sigri norðurríkjanna 1865 og var þrælahald þá bannað með breytingu á stjórnarskrá. Málið snerist ekki bara um að stöðva þrælahald í suðurríkjunum heldur einnig um að girða fyrir útbreiðslu þrælahalds til vesturríkjanna sem fór fjölgandi. Hefði þrælahald borizt þangað líka hefðu norðurríkin getað misst undirtökin á alríkisstjórninni í hendur þrælaríkja. Það mátti ekki verða. Búlgaría tók sér sjálfstæði 1879 og afnam þrælahald. Brasilía afnam þrælahald 1888 og Sádi-Arabía 1962. Máritanía afnam þrælahald 2007 (þetta er ekki prentvilla) og hafði þrælahald þá loksins verið bannað með lögum í öllum löndum heims. Mansal tíðkast þó enn allvíða utan laga.Við munum sigraEftir lok borgarastríðsins 1865 voru blökkumenn myrtir áfram í þúsundatali án dóms og laga, einkum í suðurríkjunum, eins og lýst er í nýju safni sem var opnað í vor leið í Montgomery í Alabama. Fjórum árum áður, 2014, var opnað í Atlanta í Georgíu, fæðingarborg blökkuleiðtogans Martins Luthers King, safn þar sem baráttusaga bandarískra blökkumanna er rakin í samhengi við þróun mannréttinda og þrálæti mannréttindabrota á heimsvísu. King var einn merkasti maður og mesti ræðuskörungur sinnar tíðar. Hann var Lyndon Johnson Bandaríkjaforseta innan handar þegar Johnson réðst í að ljúka loksins verkinu sem Abraham Lincoln hafði hafið 100 árum fyrr og reyna að tryggja svörtum að lögum sama rétt og hvítum. Johnson kom málinu í gegnum þingið í tveim áföngum gegn harðri andstöðu eigin flokksmanna í suðurríkjunum, fyrst með samþykkt almennrar réttindalöggjafar 1964 og síðan með samþykkt löggjafar sem var ætlað að tryggja blökkumönnum kosningarrétt til jafns við hvíta 1965. Í millitíðinni höfðu rasistar gengið fram með þvílíku offorsi gegn blökkumönnum að Johnson forseti sá sig knúinn til að taka upp orðfæri Kings í einni áhrifaríkustu ræðu („Við munum sigra“) sem nokkur forseti landsins hefur haldið. Hatur, reiði og rasismiÞessi nýju söfn í suðurríkjum Bandaríkjanna eru hliðstæð aðskilnaðarsafninu sem var opnað 2001 í Soweto í Jóhannesarborg í Suður-Afríku til að forða ranglætinu sem suður-afrískir blökkumenn voru beittir frá því að falla í gleymsku. Þessi söfn og önnur slík eru þörf áminning um að blökkumenn njóta ekki enn óskertra mannréttinda í Bandaríkjunum. Þessi söfn eru liður í áframhaldandi baráttu blökkumanna og annarra gegn þrálátu misrétti. Áttundi hver Bandaríkjamaður er svartur, en þriðji hver fangi í landinu er svartur. Enn ber á hatri, reiði og rasisma fyrri tíðar í Bandaríkjunum eins og Barrack Obama fv. forseti landsins lýsti í ræðu fyrir skömmu og fékk sjálfur að kenna á. Hatursglæpum í Bandaríkjunum fjölgaði um sjöttung frá 2016 til 2017. Helmingur slíkra glæpa beinist gegn blökkumönnum sem telja þó aðeins 13% af íbúum landsins. Trump forseti kyndir undir fordómum gegn blökkumönnum og innflytjendum.
Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir Skoðun
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun
Skoðun Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson skrifar
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir Skoðun
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun