Fjölskyldur redda ríkinu Guðmundur Steingrímsson skrifar 14. október 2019 07:00 Á einhverjum tímapunkti á lífsleiðinni mun ég líklega ekki geta klætt mig í sokka. Enn sem komið er á ég ekki í vandræðum með þessa mikilvægu iðju. Ég reyni meira að segja að temja mér þá venju að fara í sokka standandi á einum fæti. Þannig þjálfa ég jafnvægisskynið í leiðinni. Í kollinum hef ég komið mér upp plani varðandi það hvað gera skuli daginn sem ég dett í fyrsta skipti við svona sokkaaðgerð. Sú bylta verður án efa aumingjaleg. Lág stuna. Dynkur. Mikilvægt verður að halda andliti. Detti ég hef ég því ákveðið — verði einhver vitni — að ég muni umsvifalaust taka armbeygjur. Þar með mun líta út fyrir að vera mín á gólfinu hafi tilgang. Vaxandi stirðleika mun gæta. Aldurinn færist yfir. Mikið afskaplega má maður vera þakklátur fyrir hvern þann dag sem maður býr við fulla heilsu. En svo mun koma að því. Maður getur ekki hluti. Kannski lendir maður í slysi einhvern tímann og verður meira eða minna alveg upp á aðra kominn. Slíkt hendir. Þá blasir spurningin við: Hvað gerist? Verður mér sinnt? Níu prósent Á dögunum kom út skýrsla á vegum Eurostat. Hún staðfestir illan grun. Í ljós kom að á Íslandi er það fyrirkomulag algengast í Evrópu, að aðstandendur séu látnir sjá um að aðstoða fólk sem þarf umönnun. Hið opinbera, sem á að sjá um velferðarkerfið fyrir skattfé, veltir ábyrgðinni samviskulaust á fjölskyldur landsins. Um 9% uppkominna Íslendinga verja drjúgum hluta af tíma sínum í að sinna ættingjum sem þurfa umönnun. Þetta geta til dæmis verið aldraðir foreldrar, langveik börn eða fólk með fötlun. Á Norðurlöndum er þetta hlutfall að meðaltali 3%. Þessi svakalegi munur sýnir svart á hvítu hvernig velferðarkerfið er í grundvallaratriðum öðruvísi rekið hér en annars staðar á Norðurlöndum. Á meðan spekingar rökræða hér af listfengi nánast endalaust um það hvort velferðarkerfið eigi að vera ríkisrekið eða einkarekið hefur raunveruleikinn sinn gang. Einhver þarf jú að sinna fólkinu. Velferðarkerfið er því að stórum hluta fjölskyldurekið. Aðstandendum rennur blóðið til skyldunnar. Þeir sjá um að sinna þörfinni sem hið opinbera hundsar. Íslenska leiðin Svona er hægt að nýta ást og kærleika nákominna til að spara fé í ráðuneytum. Excelskjöl með vaktaplönum systkina — við umönnun aldraðra foreldra — hanga á ísskápum. Eiginmanni er gefið frí einu sinni í viku við umönnun eiginkonu með Alzheimer. Á laugardögum taka börnin keflið. Móðir gefur vinnuna upp á bátinn til að sinna langveiku barni. Öldruð bakveik eiginkona kemur eiginmanni sínum á klósettið. Þrekvirki eru unnin á hverjum degi. Er þetta ekki módel sem Íslendingar mættu stæra sig meira af? Er ekki lag að flytja út þessa tegund af velferðarkerfi? Á Íslandi eru aðstandendur undir mestu álagi allra í Evrópu. Heyra má fyrir sér hvernig setningin gæti hljómað á alþjóðlegri ráðstefnu um velferðarmál: „In Iceland we are proud to have built a welfare system that puts a large portion of the care responsibilities on the shoulders of relatives.“ Þetta, ásamt árangri í kynjajafnrétti og nýtingu sjálfbærra orkuauðlinda, skilgreinir auðvitað hina miklu fyrirmyndarstöðu Íslendinga í samfélagi þjóðanna. Meðvituð stefna Á sumum sviðum ríkir þónokkur sátt um það að fólkið í landinu, í sjálfboðaliðastarfi eða í gegnum skipulögð samtök, sjái um mikilvæga starfsemi. Björgunarsveitirnar eru dæmi um þetta. Áfengismeðferðir líka. Hins vegar held ég að það megi óhikað fullyrða að það fyrirkomulag að aðstandendur sjái um velferðarkerfið að stórum hluta sé fullkomlega órætt og um það ríki engin sátt. Það er þó útlit fyrir að þetta sé meðvituð stefna. Nú síðast rataði í fréttir að fötluð börn eigi helst ekki að fá notendastýrða persónulega aðstoð. Ekki er til fé, er sagt. En hver er þá pælingin? Eiga börnin að sjá um sig sjálf? Eiga þau að éta það sem úti frýs? Nei. Aðstandendur redda. Af sjónarhóli kerfis sem er upptekið við að sóa peningum í alls konar dót eins og misheppnað íbúðabrask eða kola- og peningabrennandi stóriðju koma aðstandendur sterkir inn þegar svona mál eins og umönnun þurfandi fólks er annars vegar. Bingó. Fyrst þessi aðferð kemur svona vel til greina í velferðarkerfinu má spyrja sig hvers vegna þetta er þá ekki gert á fleiri sviðum. Leggja mætti niður leikskólana. Mamma og pabbi redda. Til hvers að hafa lögreglu? Nágrannavakt er feykinóg. Leggja má niður sorphirðu. Fólk getur farið með tunnurnar sjálft. Þetta yrði skilvirkt þjóðfélag eða hitt þó heldur. Allir á flandri við að redda. Fólk búið á því. Útkeyrt verður það fyrr að öryrkjum sjálft. En hvaða máli skiptir það? Það verða alltaf til ferskir aðstandendur. Það er snilldin. Þeir munu alltaf hlaupa til. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Eldri borgarar Guðmundur Steingrímsson Mest lesið Hún var kölluð drusla Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Hættustig Gauti Kristmannsson Skoðun Tölum endilega íslensku, takk Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Yfirlýsing Hagsmunasamtaka brotaþola og Öfga Tanja M. Ísfjörð Magnúsdóttir,Ólöf Tara Harðardóttir,Hulda Hrund Guðrúnar Sigmundsdóttir,Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Les(mis)skilningur Miðflokksmanna Helgi Brynjarsson Skoðun Kennarinn sem breytti lífi þínu Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Þegar kennarinn verður dómari Pawel Bartoszek Skoðun Hvað finnst þér? Bryndís Víglundsdóttir Skoðun Tímabært að stokka spilin og gefa upp á nýtt Maarten Haijer Skoðun Til fyrirmyndar? Sverrir Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Hættustig Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Minnkandi ábati stýrivaxta á verðbólgu Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Hún var kölluð drusla Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Til fyrirmyndar? Sverrir Björnsson skrifar Skoðun Tölum endilega íslensku, takk Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Les(mis)skilningur Miðflokksmanna Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Kennarinn sem breytti lífi þínu Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Tímabært að stokka spilin og gefa upp á nýtt Maarten Haijer skrifar Skoðun Cut The Crap! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvað finnst þér? Bryndís Víglundsdóttir skrifar Skoðun Víðátta og margbreytni hins sjötta skilningarvits Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þegar kennarinn verður dómari Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Tíminn vinnur ekki með þeim Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Frestun á afgreiðslu Samgönguáætlunar er fagnaðarefni Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Tvíeggja tækni: Hvernig má nýta stafræna tækni í kennslu? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Blekking goðsagna Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Í sambandi við Suðurnesin Steinunn Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fyrirhyggja er besta vörnin - vegna CrowdStrike atviksins 19. júlí 2024 Arnar Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun 466 milljarðir í vasa norskra eldisrisa Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til ráðherra Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Flestir barðir til bana með steini eða skotnir í tætlur með haglabyssu Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Eflum Mjódd sem miðstöð almenningssamgangna fyrir landið allt Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Utanbæjarmaður eða útlendingur… stjórnaðu þér Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Velur þú að loka barnið þitt inni í herbergi með barnaníðingi? Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Samgöngur - Ekki eftir neinu að bíða Hafsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Á undan áætlun í ríkisfjármálum Bjarni Benediktsson skrifar Skoðun Framtíðin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Verndum Yazan og Barnasáttmálann Askur Hrafn Hannesson,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem ætti að hlusta meira Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Samgöngur - Ekki eftir neinu að bíða Hafsteinn Gunnarsson skrifar Sjá meira
Á einhverjum tímapunkti á lífsleiðinni mun ég líklega ekki geta klætt mig í sokka. Enn sem komið er á ég ekki í vandræðum með þessa mikilvægu iðju. Ég reyni meira að segja að temja mér þá venju að fara í sokka standandi á einum fæti. Þannig þjálfa ég jafnvægisskynið í leiðinni. Í kollinum hef ég komið mér upp plani varðandi það hvað gera skuli daginn sem ég dett í fyrsta skipti við svona sokkaaðgerð. Sú bylta verður án efa aumingjaleg. Lág stuna. Dynkur. Mikilvægt verður að halda andliti. Detti ég hef ég því ákveðið — verði einhver vitni — að ég muni umsvifalaust taka armbeygjur. Þar með mun líta út fyrir að vera mín á gólfinu hafi tilgang. Vaxandi stirðleika mun gæta. Aldurinn færist yfir. Mikið afskaplega má maður vera þakklátur fyrir hvern þann dag sem maður býr við fulla heilsu. En svo mun koma að því. Maður getur ekki hluti. Kannski lendir maður í slysi einhvern tímann og verður meira eða minna alveg upp á aðra kominn. Slíkt hendir. Þá blasir spurningin við: Hvað gerist? Verður mér sinnt? Níu prósent Á dögunum kom út skýrsla á vegum Eurostat. Hún staðfestir illan grun. Í ljós kom að á Íslandi er það fyrirkomulag algengast í Evrópu, að aðstandendur séu látnir sjá um að aðstoða fólk sem þarf umönnun. Hið opinbera, sem á að sjá um velferðarkerfið fyrir skattfé, veltir ábyrgðinni samviskulaust á fjölskyldur landsins. Um 9% uppkominna Íslendinga verja drjúgum hluta af tíma sínum í að sinna ættingjum sem þurfa umönnun. Þetta geta til dæmis verið aldraðir foreldrar, langveik börn eða fólk með fötlun. Á Norðurlöndum er þetta hlutfall að meðaltali 3%. Þessi svakalegi munur sýnir svart á hvítu hvernig velferðarkerfið er í grundvallaratriðum öðruvísi rekið hér en annars staðar á Norðurlöndum. Á meðan spekingar rökræða hér af listfengi nánast endalaust um það hvort velferðarkerfið eigi að vera ríkisrekið eða einkarekið hefur raunveruleikinn sinn gang. Einhver þarf jú að sinna fólkinu. Velferðarkerfið er því að stórum hluta fjölskyldurekið. Aðstandendum rennur blóðið til skyldunnar. Þeir sjá um að sinna þörfinni sem hið opinbera hundsar. Íslenska leiðin Svona er hægt að nýta ást og kærleika nákominna til að spara fé í ráðuneytum. Excelskjöl með vaktaplönum systkina — við umönnun aldraðra foreldra — hanga á ísskápum. Eiginmanni er gefið frí einu sinni í viku við umönnun eiginkonu með Alzheimer. Á laugardögum taka börnin keflið. Móðir gefur vinnuna upp á bátinn til að sinna langveiku barni. Öldruð bakveik eiginkona kemur eiginmanni sínum á klósettið. Þrekvirki eru unnin á hverjum degi. Er þetta ekki módel sem Íslendingar mættu stæra sig meira af? Er ekki lag að flytja út þessa tegund af velferðarkerfi? Á Íslandi eru aðstandendur undir mestu álagi allra í Evrópu. Heyra má fyrir sér hvernig setningin gæti hljómað á alþjóðlegri ráðstefnu um velferðarmál: „In Iceland we are proud to have built a welfare system that puts a large portion of the care responsibilities on the shoulders of relatives.“ Þetta, ásamt árangri í kynjajafnrétti og nýtingu sjálfbærra orkuauðlinda, skilgreinir auðvitað hina miklu fyrirmyndarstöðu Íslendinga í samfélagi þjóðanna. Meðvituð stefna Á sumum sviðum ríkir þónokkur sátt um það að fólkið í landinu, í sjálfboðaliðastarfi eða í gegnum skipulögð samtök, sjái um mikilvæga starfsemi. Björgunarsveitirnar eru dæmi um þetta. Áfengismeðferðir líka. Hins vegar held ég að það megi óhikað fullyrða að það fyrirkomulag að aðstandendur sjái um velferðarkerfið að stórum hluta sé fullkomlega órætt og um það ríki engin sátt. Það er þó útlit fyrir að þetta sé meðvituð stefna. Nú síðast rataði í fréttir að fötluð börn eigi helst ekki að fá notendastýrða persónulega aðstoð. Ekki er til fé, er sagt. En hver er þá pælingin? Eiga börnin að sjá um sig sjálf? Eiga þau að éta það sem úti frýs? Nei. Aðstandendur redda. Af sjónarhóli kerfis sem er upptekið við að sóa peningum í alls konar dót eins og misheppnað íbúðabrask eða kola- og peningabrennandi stóriðju koma aðstandendur sterkir inn þegar svona mál eins og umönnun þurfandi fólks er annars vegar. Bingó. Fyrst þessi aðferð kemur svona vel til greina í velferðarkerfinu má spyrja sig hvers vegna þetta er þá ekki gert á fleiri sviðum. Leggja mætti niður leikskólana. Mamma og pabbi redda. Til hvers að hafa lögreglu? Nágrannavakt er feykinóg. Leggja má niður sorphirðu. Fólk getur farið með tunnurnar sjálft. Þetta yrði skilvirkt þjóðfélag eða hitt þó heldur. Allir á flandri við að redda. Fólk búið á því. Útkeyrt verður það fyrr að öryrkjum sjálft. En hvaða máli skiptir það? Það verða alltaf til ferskir aðstandendur. Það er snilldin. Þeir munu alltaf hlaupa til.
Yfirlýsing Hagsmunasamtaka brotaþola og Öfga Tanja M. Ísfjörð Magnúsdóttir,Ólöf Tara Harðardóttir,Hulda Hrund Guðrúnar Sigmundsdóttir,Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Tvíeggja tækni: Hvernig má nýta stafræna tækni í kennslu? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Fyrirhyggja er besta vörnin - vegna CrowdStrike atviksins 19. júlí 2024 Arnar Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Flestir barðir til bana með steini eða skotnir í tætlur með haglabyssu Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Eflum Mjódd sem miðstöð almenningssamgangna fyrir landið allt Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Velur þú að loka barnið þitt inni í herbergi með barnaníðingi? Álfhildur Leifsdóttir skrifar
Skoðun Verndum Yazan og Barnasáttmálann Askur Hrafn Hannesson,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir skrifar
Yfirlýsing Hagsmunasamtaka brotaþola og Öfga Tanja M. Ísfjörð Magnúsdóttir,Ólöf Tara Harðardóttir,Hulda Hrund Guðrúnar Sigmundsdóttir,Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun