Fyrsta íslenska trollið Þórlindur Kjartansson skrifar 25. janúar 2019 07:00 Eflaust hefðu margir útlendingar rekið upp stór augu í morgun ef þeir voru snemma á vappi. Eins og allir Íslendingar vita er það nefnilega í dag—Bóndadaginn—sem Þorri gengur í garð og þá fylgja öll íslensk heimili fornum siðum sem tengjast þessum degi. Þeir hafa því verið margir heimilisfeðurnir sem ruku út í morgun að fornum sið til þess að fagna Þorra og bjóða hann velkominn í garð. Húsbóndinn á að fara fyrstur á fætur og láta ekki undrunaraugu útlendinga trufla sig þegar hann fylgir þeirri gömlu hefð að fara út á skyrtunni einni klæða, en bæði berlæraður og berfættur nema með annan fótinn ofan í brókarskálm, hoppa svo á þeim fæti sem brókin hangir á í kringum bæinn eða húsið, hrópa svo upp „Vertu velkominn Þorri, vertu ekki mjög grimmur.“Velkominn Þorri Frá þessari góðu hefð er sagt í Sögu daganna eftir Árna Björnsson og þess getið að elstu heimildir um þessa fornu hefð komi frá síra Jóni Halldórssyni, sem skrifaði um þennan sið í bréfi árið 1728. Reyndar er síra Jón ekki bara elsta heimildin um þessa hefð heldur sú eina. Og þar sem ekki er vitað til þess að nokkur hafi séð einn einasta mann viðhafa þetta furðulega háttalag hér á landi eða annars staðar þá er líklegasta ályktunin sú að hér sé um að ræða fyrsta íslenska trollið—og að síra Jón, í einhverju húmorskasti, vetrarþunglyndi, sveppatrippi eða fylleríisrugli, hafi ákveðið að skálda upp úr sér þennan Fóstbræðraskets og halda því að sagnfræðingum framtíðarinnar að hann væri órækur vitnisburður um raunverulega siði á Íslandi árið sautjánhundruð og súrkál. Kannski var síra Jón óheppinn að þessi siður hafi ekki náð að festa rætur. Stundum þarf ekki svo mikið til. Ef nokkrir bændur hefðu tekið sig saman um það í upphafi átjándu aldar að halda þennan sið þá hefðu óinnvígðir—nýjar kynslóðir og nýir nágrannar—í raun aldrei nokkra hugmynd um að öll þessi kostulega seremónía væri ekkert annað en hugarfóstur drukkins fulltrúa kirkjuvaldsins. Og kannski værum við enn í dag hoppandi með brókina lafandi á ökklanum á þessum degi. Og þá myndu blessaðir ferðamennirnir sannarlega telja sig hafa komist í feitt og hver veit nema hefðin myndi dreifast um alla jarðarkringluna eins og Föstudagurinn svarti, Valentínusardagurinn og Hrekkjavakan.Sinn er siður Þær eiga nefnilega ekki alltaf djúpar rætur hefðirnar sem við teljum sjálfsagðar og ef maður verður vitni að einhverju framandi í nýju landi þá dregur maður umsvifalaust þá ályktun að um sé að ræða rótgróna hefð. Ég var til dæmis gestur í ákaflega fallegu brúðkaupi í sumar þar sem brúðhjónin voru gefin saman undir berum himni á kirkjulóðinni. Fjöldi gesta var á svæðinu og stór hópur ferðamanna fylgdist með. Eftir að athöfnin sjálf hafði farið fram fóru brúðhjónin ásamt presti inn í kirkjuna en gestirnir biðu fyrir utan eftir að fagna þeim. Útlensku áhorfendunum hefur eflaust þótt að þeir hafi komist í feitt og gátu hróðugir sagt fólki frá því þegar heim kom hvernig íslenskir brúðkaupssiðir eru. „Þar er það sko þannig að giftingin sjálf fer fram úti í garði, en svo þegar hún er búin þá fara brúðhjónin ein inn í kirkjuna í stutta stund og gestirnir bíða fyrir utan. Þannig er þetta sko á Íslandi—ég sá það með eigin augum.“ Og hver veit nema einhvers staðar í heiminum verði boðið upp á „Icelandic Style Wedding“ pakka sem byggist á einmitt þessari hugmyndafræði.Hefðirnar móta okkur Það eru örugglega ýmsar hefðir og venjur sem við tökum sem sjálfsögðum hlutum en eiga rætur sínar í einhverjum súrum innherjabrandara, herfilegum misskilningi eða vanhugsuðum öfgum. Hvernig byrjaði sú krafa að múslimskar konur hyldu andlit sitt? Af hverju voru nánast allir grískir karlmenn allsberir á sprellanum á höggmyndum en sumar konur máttu hafa yfir sér slæðu? Af hverju er eðlilegra að sýna morð í sjónvarpi heldur en konubrjóst og af hverju er hryllilegra að sjá typpi í bíómynd heldur en kvenmannssköp? Og svo er það nú þetta með listaverkið í Seðlabankanum. Það er kannski ekki bein ógn við frjálslynd lífsviðhorf að Seðlabankinn hætti að hafa til sýnis listaverk með konubrjóst á skrifstofum stjórnenda—og kannski var myndin ósmekkleg og fáránleg í þessu samhengi. En samt—þetta var ekki góður kafli í opinberri umræðu. Allt þetta upphlaup skiptir nefnilega máli. Út frá svona uppákomum geta smám saman myndast ný viðmið sem á örskömmum tíma geta orðið að hefð og vana. Ofurviðkvæmni gagnvart sífellt sakleysislegri hlutum er nefnilega farin að ráða býsna miklu um mótun samfélagsins.Hoppandi rugl Er þessi litli og tapaði slagur á virðulegri skrifstofu hluti af þróun sem mun leiða til þess að skólar munu skirrast við að sýna nemendum í sagnfræði og listasögu svipaðar myndir? Kennarar vilja ekki lenda í vandræðum ef þeir sýna heimssögulegar myndir af allsberum körlum og konum. Er þá ekki bara betra að sleppa því? Ættum við að mála yfir typpin á grísku styttunum—eins og spéhræddir Ameríkanar hafa málað yfir brjóst á alls konar listaverkum og skemmt þau? Jújú, vissulega er þetta ekki 100% sambærilegt—en hver ætlar að mótmæla því að nú þurfi bara einn nemandi að kvarta undan sýningu á Venusarstyttu í kennslustofu til þess að allt fari í bál og brand? Hverjir ætla að vera dómendur í þeirri eilífu jafnvægislist að viðhalda almennu frjálslyndi og almennri skynsemi—en jafnframt segja aldrei neitt eða gera nokkuð sem gæti farið öfugt ofan í einn einasta mann? Verða það ef til vill þeir öfgafyllstu þegar allt kemur til alls?Ruglaðir Íslendingar Ef samansafn mestu listamanna og frjálslyndra hugsuða mannkynssögunnar yrði vitni að þessari umræðu á Íslandi þá þætti þeim hún örugglega umtalsvert miklu fáránlegri heldur en ef þeir sæju menn hoppandi á öðrum fæti kringum húsin sín, með brókina hangandi á öðrum hælnum, í myrkri og kafaldsbyl að bjóða velkominn Þorra. Það væri að minnsta kosti hægt að hafa gaman af því. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Skoðun Þórlindur Kjartansson Mest lesið Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun Vertu ekki að plata mig Helgi Brynjarsson Skoðun Ólögmæt sóun skattfjár Markús Ingólfur Eiríksson Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir skrifar Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Sjá meira
Eflaust hefðu margir útlendingar rekið upp stór augu í morgun ef þeir voru snemma á vappi. Eins og allir Íslendingar vita er það nefnilega í dag—Bóndadaginn—sem Þorri gengur í garð og þá fylgja öll íslensk heimili fornum siðum sem tengjast þessum degi. Þeir hafa því verið margir heimilisfeðurnir sem ruku út í morgun að fornum sið til þess að fagna Þorra og bjóða hann velkominn í garð. Húsbóndinn á að fara fyrstur á fætur og láta ekki undrunaraugu útlendinga trufla sig þegar hann fylgir þeirri gömlu hefð að fara út á skyrtunni einni klæða, en bæði berlæraður og berfættur nema með annan fótinn ofan í brókarskálm, hoppa svo á þeim fæti sem brókin hangir á í kringum bæinn eða húsið, hrópa svo upp „Vertu velkominn Þorri, vertu ekki mjög grimmur.“Velkominn Þorri Frá þessari góðu hefð er sagt í Sögu daganna eftir Árna Björnsson og þess getið að elstu heimildir um þessa fornu hefð komi frá síra Jóni Halldórssyni, sem skrifaði um þennan sið í bréfi árið 1728. Reyndar er síra Jón ekki bara elsta heimildin um þessa hefð heldur sú eina. Og þar sem ekki er vitað til þess að nokkur hafi séð einn einasta mann viðhafa þetta furðulega háttalag hér á landi eða annars staðar þá er líklegasta ályktunin sú að hér sé um að ræða fyrsta íslenska trollið—og að síra Jón, í einhverju húmorskasti, vetrarþunglyndi, sveppatrippi eða fylleríisrugli, hafi ákveðið að skálda upp úr sér þennan Fóstbræðraskets og halda því að sagnfræðingum framtíðarinnar að hann væri órækur vitnisburður um raunverulega siði á Íslandi árið sautjánhundruð og súrkál. Kannski var síra Jón óheppinn að þessi siður hafi ekki náð að festa rætur. Stundum þarf ekki svo mikið til. Ef nokkrir bændur hefðu tekið sig saman um það í upphafi átjándu aldar að halda þennan sið þá hefðu óinnvígðir—nýjar kynslóðir og nýir nágrannar—í raun aldrei nokkra hugmynd um að öll þessi kostulega seremónía væri ekkert annað en hugarfóstur drukkins fulltrúa kirkjuvaldsins. Og kannski værum við enn í dag hoppandi með brókina lafandi á ökklanum á þessum degi. Og þá myndu blessaðir ferðamennirnir sannarlega telja sig hafa komist í feitt og hver veit nema hefðin myndi dreifast um alla jarðarkringluna eins og Föstudagurinn svarti, Valentínusardagurinn og Hrekkjavakan.Sinn er siður Þær eiga nefnilega ekki alltaf djúpar rætur hefðirnar sem við teljum sjálfsagðar og ef maður verður vitni að einhverju framandi í nýju landi þá dregur maður umsvifalaust þá ályktun að um sé að ræða rótgróna hefð. Ég var til dæmis gestur í ákaflega fallegu brúðkaupi í sumar þar sem brúðhjónin voru gefin saman undir berum himni á kirkjulóðinni. Fjöldi gesta var á svæðinu og stór hópur ferðamanna fylgdist með. Eftir að athöfnin sjálf hafði farið fram fóru brúðhjónin ásamt presti inn í kirkjuna en gestirnir biðu fyrir utan eftir að fagna þeim. Útlensku áhorfendunum hefur eflaust þótt að þeir hafi komist í feitt og gátu hróðugir sagt fólki frá því þegar heim kom hvernig íslenskir brúðkaupssiðir eru. „Þar er það sko þannig að giftingin sjálf fer fram úti í garði, en svo þegar hún er búin þá fara brúðhjónin ein inn í kirkjuna í stutta stund og gestirnir bíða fyrir utan. Þannig er þetta sko á Íslandi—ég sá það með eigin augum.“ Og hver veit nema einhvers staðar í heiminum verði boðið upp á „Icelandic Style Wedding“ pakka sem byggist á einmitt þessari hugmyndafræði.Hefðirnar móta okkur Það eru örugglega ýmsar hefðir og venjur sem við tökum sem sjálfsögðum hlutum en eiga rætur sínar í einhverjum súrum innherjabrandara, herfilegum misskilningi eða vanhugsuðum öfgum. Hvernig byrjaði sú krafa að múslimskar konur hyldu andlit sitt? Af hverju voru nánast allir grískir karlmenn allsberir á sprellanum á höggmyndum en sumar konur máttu hafa yfir sér slæðu? Af hverju er eðlilegra að sýna morð í sjónvarpi heldur en konubrjóst og af hverju er hryllilegra að sjá typpi í bíómynd heldur en kvenmannssköp? Og svo er það nú þetta með listaverkið í Seðlabankanum. Það er kannski ekki bein ógn við frjálslynd lífsviðhorf að Seðlabankinn hætti að hafa til sýnis listaverk með konubrjóst á skrifstofum stjórnenda—og kannski var myndin ósmekkleg og fáránleg í þessu samhengi. En samt—þetta var ekki góður kafli í opinberri umræðu. Allt þetta upphlaup skiptir nefnilega máli. Út frá svona uppákomum geta smám saman myndast ný viðmið sem á örskömmum tíma geta orðið að hefð og vana. Ofurviðkvæmni gagnvart sífellt sakleysislegri hlutum er nefnilega farin að ráða býsna miklu um mótun samfélagsins.Hoppandi rugl Er þessi litli og tapaði slagur á virðulegri skrifstofu hluti af þróun sem mun leiða til þess að skólar munu skirrast við að sýna nemendum í sagnfræði og listasögu svipaðar myndir? Kennarar vilja ekki lenda í vandræðum ef þeir sýna heimssögulegar myndir af allsberum körlum og konum. Er þá ekki bara betra að sleppa því? Ættum við að mála yfir typpin á grísku styttunum—eins og spéhræddir Ameríkanar hafa málað yfir brjóst á alls konar listaverkum og skemmt þau? Jújú, vissulega er þetta ekki 100% sambærilegt—en hver ætlar að mótmæla því að nú þurfi bara einn nemandi að kvarta undan sýningu á Venusarstyttu í kennslustofu til þess að allt fari í bál og brand? Hverjir ætla að vera dómendur í þeirri eilífu jafnvægislist að viðhalda almennu frjálslyndi og almennri skynsemi—en jafnframt segja aldrei neitt eða gera nokkuð sem gæti farið öfugt ofan í einn einasta mann? Verða það ef til vill þeir öfgafyllstu þegar allt kemur til alls?Ruglaðir Íslendingar Ef samansafn mestu listamanna og frjálslyndra hugsuða mannkynssögunnar yrði vitni að þessari umræðu á Íslandi þá þætti þeim hún örugglega umtalsvert miklu fáránlegri heldur en ef þeir sæju menn hoppandi á öðrum fæti kringum húsin sín, með brókina hangandi á öðrum hælnum, í myrkri og kafaldsbyl að bjóða velkominn Þorra. Það væri að minnsta kosti hægt að hafa gaman af því.
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun
Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun