Óþarfar áhyggjur af þriðja orkupakkanum Hópur skrifar 16. ágúst 2019 07:00 Mikið hefur verið rætt og ritað um þriðja orkupakkann að undanförnu. Óumdeilt er að þriðji orkupakkinn felur ekki sér skyldu fyrir íslenska ríkið að leggja sæstreng. Á hinn bóginn hafa sumir áhyggjur af því að ef íslenska ríkið synjar einstaklingum eða lögaðilum frá Evrópska efnahagssvæðinu (EES) um að leggja sæstreng frá Íslandi til annars aðildarríkis EES muni það hafa í för með sér að samningsbrotamál verði höfðað gegn íslenska ríkinu af hálfu Eftirlitsstofnun EFTA (ESA), auk þess sem íslenska ríkið verði dæmt skaðabótaskylt. Engin lagaákvæði til staðar Þessar áhyggjur byggja á því að ákvæði í þriðja orkupakkanum leggi þær skyldur á herðar íslenska ríkinu að heimila einstaklingum eða lögaðilum frá EES-svæðinu að leggja sæstreng. Þeir sem ritað hafa um málið hafa þó átt í erfiðleikum með að benda á tiltekin ákvæði orkupakkans sem fela í sér umrædda skyldu. Arnar Þór Jónsson héraðsdómari hefur þó vísað til 5. töluliðar aðfararorða reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (EB) nr. 713/2009 frá 13. júlí 2009, máli sínu til stuðnings. Þar segir: „Aðildarríkin skulu vinna náið saman og fjarlægja hindranir í vegi viðskipta með raforku og jarðgas yfir landamæri í því skyni að ná fram markmiðum Bandalagsins á sviði orku.“ Í Evrópu- og EES-rétti er markmiðsskýringu mikið beitt við túlkun lagaákvæða. Eftir sem áður fá höfundar ekki séð að unnt sé að lesa út úr þessum orðum skyldu íslenska ríkisins til að heimila einstaklingum og lögaðilum að leggja sæstreng, enda er það hvorki ámálgað skýrlega í umræddum aðfararorðum né nokkurs staðar í lagatexta tilskipunarinnar. Enn fremur er mikilvægt að hafa í huga að hér er um að ræða aðfararorð en ekki ákvæði reglugerðarinnar sjálfrar, en aðfararorð hafa ekki lagagildi. Í nafnlausum skrifum á vefnum heimsmynd.net er því haldið fram að það leiði af a. og b. lið 1. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (EB) nr. 714/2009 frá 13. júlí 2009 að á íslenska ríkinu hvíli skylda til að heimila lagningu sæstrengs. Í ákvæðinu segir: „Markmiðið með þessari reglugerð er að: a) setja sanngjarnar reglur um raforkuviðskipti yfir landamæri og auka þannig samkeppni á innri markaðinum með raforku að teknu tilliti til sérkenna landsbundinna markaða og svæðismarkaða. Þetta felur í sér að komið verði á fyrirkomulagi vegna jöfnunargreiðslna fyrir raforkuflæði yfir landamæri og að settar verði samræmdar meginreglur um gjöld vegna flutnings yfir landamæri og úthlutun tiltækrar flutningsgetu samtengilína milli landsbundinna flutningskerfa, b) að auðvelda tilkomu vel starfandi og gagnsæs heildsölumarkaðar með miklu afhendingaröryggi raforku. Hún kveður á um fyrirkomulag til að samræma reglur um raforkuviðskipti yfir landamæri.“ Af ákvæðinu leiðir að markmið reglugerðarinnar er að setja sanngjarnar reglur um raforkuviðskipti yfir landamæri enda fara fram raforkuviðskipti yfir landamæri innan vébanda Evrópusambandsins (ESB). Er því eðlilegt að ESB setji lög um hvernig þeim viðskiptum sé háttað. Ákvæðið leggur aftur á móti ekki neina skyldu á ríki sem ekki eru þátttakendur í innri raforkumarkaðnum til þess að taka í þátt í honum. Fá höfundar ekki af þeim sökum séð að í ofangreindu ákvæði felist skylda íslenska ríkisins til að heimila lagningu sæstrengs. Dómar byggjast á lögum Þá hefur verið vísað til þess með almennum orðum að ESB vilji koma á innri markaði með raforku og að sá vilji sambandsins feli í sér einhvers konar skyldu fyrir íslenska ríkið. Það er hins vegar svo í réttarríkjum að dómar eru byggðir á lögum og verða hvorki lagðar skyldur á einstaklinga, lögaðila eða ríki, né þeim veitt lögvarin réttindi, án þess að kveðið sé á um slíkt í lögum eða alþjóðasamningum. Einnig hefur verið gefið í skyn að það að synja einstaklingum eða lögaðilum um leyfi til að leggja sæstreng verði talið brot gegn 11. og 12. gr. meginmáls EES-samningsins, en ákvæðin útlista bann við hindrunum á frjálsu flæði vöru. Ekki hefur verið vísað til neinna dóma Evrópu- eða EFTA-dómstólsins þessu til stuðnings, enda er þeim ekki til að dreifa. Fyrir hendi er áratuga löng dómaframkvæmd um hvernig túlka beri ofangreind ákvæði og verður að teljast nokkuð langsótt að EFTA-dómstóllinn myndi víkja frá þeirri dómaframkvæmd og túlka ákvæðin með þeim hætti að þau fælu í sér jákvæða skyldu fyrir íslenska ríkið að heimila lagningu sæstrengs til Evrópu. Enn fremur hafa ofangreind ákvæði verið í EES-samningnum frá gildistöku hans og munu standa áfram, óháð afdrifum þriðja orkupakkans. Á forræði íslenskra stjórnvalda Samkvæmt framansögðu er ljóst að í þriðja orkupakkanum er ekki að finna nein lagaákvæði sem leggja þá skyldu á herðar íslenska ríkinu að heimila einstaklingum eða lögaðilum að leggja sæstreng frá Íslandi til annars aðildarríkis EES. Af fullveldisrétti ríkja leiðir að þau ráða hvort lagður er sæstrengur inn fyrir landhelgi þeirra eða ekki. Ákvörðunin um hvort leggja megi eða leggja eigi sæstreng frá Íslandi til aðildarríkis EES mun því áfram verða á forræði Alþingis Íslendinga þó að þriðji orkupakkinn verði innleiddur í íslenskan rétt. Áhyggjur af öðru eru óþarfar. Höfundar: Margrét Einarsdóttir, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík Bjarni Már Magnússon, prófessor við lagadeild Háskólans í Reykjavík Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þriðji orkupakkinn Bjarni Már Magnússon Mest lesið Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar Skoðun Um orkuskort, auðlindir og endurvinnslu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar Skoðun Rannsökum og ræðum menntakerfið Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Horfið á möguleikana í samfélagslegri ábyrgð Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Að kjarna orku þjóðar Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann skrifar Skoðun Útboð á Fjarðarheiðargöngum Hildur Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvert á að fara með íslenskt þjóðfélag? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Svikin loforð gagnvart börnum? Hildur Rós Guðbjargardóttir skrifar Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir skrifar Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Er lýðræðislegt að senda vopn til Úkraínu? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Það á ekki að vera dekur að geta sótt sér sálfræðiþjónustu Ólafía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Um bókun 35, EES samninginn, Evrópusambandið og Bretland Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Húsnæði fyrir fólk, ekki fjárfesta Gísli Rafn Ólafsson skrifar Sjá meira
Mikið hefur verið rætt og ritað um þriðja orkupakkann að undanförnu. Óumdeilt er að þriðji orkupakkinn felur ekki sér skyldu fyrir íslenska ríkið að leggja sæstreng. Á hinn bóginn hafa sumir áhyggjur af því að ef íslenska ríkið synjar einstaklingum eða lögaðilum frá Evrópska efnahagssvæðinu (EES) um að leggja sæstreng frá Íslandi til annars aðildarríkis EES muni það hafa í för með sér að samningsbrotamál verði höfðað gegn íslenska ríkinu af hálfu Eftirlitsstofnun EFTA (ESA), auk þess sem íslenska ríkið verði dæmt skaðabótaskylt. Engin lagaákvæði til staðar Þessar áhyggjur byggja á því að ákvæði í þriðja orkupakkanum leggi þær skyldur á herðar íslenska ríkinu að heimila einstaklingum eða lögaðilum frá EES-svæðinu að leggja sæstreng. Þeir sem ritað hafa um málið hafa þó átt í erfiðleikum með að benda á tiltekin ákvæði orkupakkans sem fela í sér umrædda skyldu. Arnar Þór Jónsson héraðsdómari hefur þó vísað til 5. töluliðar aðfararorða reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (EB) nr. 713/2009 frá 13. júlí 2009, máli sínu til stuðnings. Þar segir: „Aðildarríkin skulu vinna náið saman og fjarlægja hindranir í vegi viðskipta með raforku og jarðgas yfir landamæri í því skyni að ná fram markmiðum Bandalagsins á sviði orku.“ Í Evrópu- og EES-rétti er markmiðsskýringu mikið beitt við túlkun lagaákvæða. Eftir sem áður fá höfundar ekki séð að unnt sé að lesa út úr þessum orðum skyldu íslenska ríkisins til að heimila einstaklingum og lögaðilum að leggja sæstreng, enda er það hvorki ámálgað skýrlega í umræddum aðfararorðum né nokkurs staðar í lagatexta tilskipunarinnar. Enn fremur er mikilvægt að hafa í huga að hér er um að ræða aðfararorð en ekki ákvæði reglugerðarinnar sjálfrar, en aðfararorð hafa ekki lagagildi. Í nafnlausum skrifum á vefnum heimsmynd.net er því haldið fram að það leiði af a. og b. lið 1. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (EB) nr. 714/2009 frá 13. júlí 2009 að á íslenska ríkinu hvíli skylda til að heimila lagningu sæstrengs. Í ákvæðinu segir: „Markmiðið með þessari reglugerð er að: a) setja sanngjarnar reglur um raforkuviðskipti yfir landamæri og auka þannig samkeppni á innri markaðinum með raforku að teknu tilliti til sérkenna landsbundinna markaða og svæðismarkaða. Þetta felur í sér að komið verði á fyrirkomulagi vegna jöfnunargreiðslna fyrir raforkuflæði yfir landamæri og að settar verði samræmdar meginreglur um gjöld vegna flutnings yfir landamæri og úthlutun tiltækrar flutningsgetu samtengilína milli landsbundinna flutningskerfa, b) að auðvelda tilkomu vel starfandi og gagnsæs heildsölumarkaðar með miklu afhendingaröryggi raforku. Hún kveður á um fyrirkomulag til að samræma reglur um raforkuviðskipti yfir landamæri.“ Af ákvæðinu leiðir að markmið reglugerðarinnar er að setja sanngjarnar reglur um raforkuviðskipti yfir landamæri enda fara fram raforkuviðskipti yfir landamæri innan vébanda Evrópusambandsins (ESB). Er því eðlilegt að ESB setji lög um hvernig þeim viðskiptum sé háttað. Ákvæðið leggur aftur á móti ekki neina skyldu á ríki sem ekki eru þátttakendur í innri raforkumarkaðnum til þess að taka í þátt í honum. Fá höfundar ekki af þeim sökum séð að í ofangreindu ákvæði felist skylda íslenska ríkisins til að heimila lagningu sæstrengs. Dómar byggjast á lögum Þá hefur verið vísað til þess með almennum orðum að ESB vilji koma á innri markaði með raforku og að sá vilji sambandsins feli í sér einhvers konar skyldu fyrir íslenska ríkið. Það er hins vegar svo í réttarríkjum að dómar eru byggðir á lögum og verða hvorki lagðar skyldur á einstaklinga, lögaðila eða ríki, né þeim veitt lögvarin réttindi, án þess að kveðið sé á um slíkt í lögum eða alþjóðasamningum. Einnig hefur verið gefið í skyn að það að synja einstaklingum eða lögaðilum um leyfi til að leggja sæstreng verði talið brot gegn 11. og 12. gr. meginmáls EES-samningsins, en ákvæðin útlista bann við hindrunum á frjálsu flæði vöru. Ekki hefur verið vísað til neinna dóma Evrópu- eða EFTA-dómstólsins þessu til stuðnings, enda er þeim ekki til að dreifa. Fyrir hendi er áratuga löng dómaframkvæmd um hvernig túlka beri ofangreind ákvæði og verður að teljast nokkuð langsótt að EFTA-dómstóllinn myndi víkja frá þeirri dómaframkvæmd og túlka ákvæðin með þeim hætti að þau fælu í sér jákvæða skyldu fyrir íslenska ríkið að heimila lagningu sæstrengs til Evrópu. Enn fremur hafa ofangreind ákvæði verið í EES-samningnum frá gildistöku hans og munu standa áfram, óháð afdrifum þriðja orkupakkans. Á forræði íslenskra stjórnvalda Samkvæmt framansögðu er ljóst að í þriðja orkupakkanum er ekki að finna nein lagaákvæði sem leggja þá skyldu á herðar íslenska ríkinu að heimila einstaklingum eða lögaðilum að leggja sæstreng frá Íslandi til annars aðildarríkis EES. Af fullveldisrétti ríkja leiðir að þau ráða hvort lagður er sæstrengur inn fyrir landhelgi þeirra eða ekki. Ákvörðunin um hvort leggja megi eða leggja eigi sæstreng frá Íslandi til aðildarríkis EES mun því áfram verða á forræði Alþingis Íslendinga þó að þriðji orkupakkinn verði innleiddur í íslenskan rétt. Áhyggjur af öðru eru óþarfar. Höfundar: Margrét Einarsdóttir, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík Bjarni Már Magnússon, prófessor við lagadeild Háskólans í Reykjavík
Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar
Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar