Baráttan um fiskimiðin Sif Sigmarsdóttir skrifar 9. nóvember 2019 07:15 Sem barn þoldi ég ekki soðinn fisk stappaðan í kartöflur. Í minningunni var rétturinn á borðum að minnsta kosti þrisvar í viku á uppeldisárum mínum. En fjarlægðin gerir fjöllin blá. Í dag grípur mig reglulega fortíðarþrá og djúpstæð löngun í stappaðan fisk. Ég kaupi stundum íslenskan þorsk hér í London þar sem ég bý. Mér dytti þó aldrei í hug að stappa hann út í óbreyttar kartöflur. Hvers vegna ekki? Kílóverðið á íslenskum þorski í stórmarkaðnum sem ég versla í er rúm 23 pund, eða 3.700 krónur. Til samanburðar er kílóverðið á kjúklingnum sem ég kaupi undir sama vörumerki 800 krónur. Í Bretlandi er verð á íslenskum þorski svipað og á góðri nautasteik. Slíkan munaðarvarning stappar maður einfaldlega ekki út í kartöflur. Í vikunni var kynnt til sögunnar við mikinn fögnuð nýtt íslenskt lággjaldaflugfélag, Play. Atvinnugreinar koma og fara. Bankabólan sprakk. Túristavertíðin stendur nú sem hæst. Einn er þó sá atvinnuvegur sem er eins og rauður þráður gegnum atvinnusögu Íslendinga. Um aldamótin 1900 birtust við strendur Íslands risastór erlend skip úr stáli sem voru knúin áfram af gufuafli. Þetta voru mikil ferlíki í samanburði við litlu árabátana sem Íslendingar notuðust við. Um var að ræða breska togara. Þeir ruddust inn á fiskimiðin með botnvörpur sem hreinsuðu upp fisk eins og ryksugur eftir að hafa gert út af við þorskstofninn við eigin strendur. Ágangur þessara erlendu togskipa var svo mikill að menn höfðu á orði að ástandið væri á við að togararnir toguðu upp í kálgörðum bænda. Margir óttuðust að þessi stórvirku veiðarfæri myndu gera út af við fiskistofna við landið. Árið 1905 eignuðust Íslendingar sinn fyrsta togara. Togaraflotinn óx hratt og á fyrstu þremur áratugum 20. aldar fimmfaldaðist fiskafli Íslendinga. Fiskveiðar voru kraftaverkið sem kippti Íslandi loks út úr hinum myrku miðöldum inn í nútímann. Þær voru undirstaðan að efnahag landsins og nýfengnum auðæfum þess. Íslendingar voru staðráðnir í að leyfa engum að ógna helsta lífsviðurværi sínu. Árið 1901 gerðu Danmörk og Bretland samning um þriggja mílna landhelgi umhverfis Ísland og Færeyjar. Bresku togararnir urðu að halda sig fyrir utan það svæði. En þegar leið á öldina tóku Íslendingar sjálfir upp á því að stækka landhelgi sína. Bretar urðu brjálaðir. Upphófst hin sögufræga barátta um fiskimiðin kringum Ísland sem hlaut heitið þorskastríðin.Fordæmalaust góðærisskeið Enn er sjávarútvegurinn ein mikilvægasta atvinnugrein Íslendinga. Eins og undirrituð er óþyrmilega minnt á í hvert sinn sem hún kaupir í matinn fer heimsmarkaðsverð á þorski stöðugt hækkandi og eftirspurnin eykst. Það hljóta að teljast góð tíðindi fyrir íslenskan almenning. Eða hvað? Í nýlegri úttekt á Kjarnanum fjallar ritstjórinn Þórður Snær Júlíusson um arðsemi sjávarútvegsins sem hefur átt „fordæmalaust góðærisskeið síðastliðinn áratug“. Í greininni kemur fram að frá árinu 2010 hafi íslensk sjávarútvegsfyrirtæki greitt eigendum sínum 92,5 milljarða króna í arð og hagur fyrirtækjanna hafi vænkast um 447,5 milljarða króna frá árinu 2008 til loka síðasta árs. Almenningur hefur þó ekki notið góðs af velgengni greinarinnar að sama marki. Frá árinu 2011 og út síðasta ár greiddi sjávarútvegurinn 63,3 milljarða króna í veiðigjöld. Þórði Snæ reiknast til að hagur sjávarútvegsfyrirtækja landsins á umræddu tímabili hafi aukist um sjö sinnum þá upphæð sem greidd hefur verið í veiðigjöld fyrir afnot af auðlindinni, sameign íslensku þjóðarinnar. Fiskveiðar eru undirstaða efnahags landsins – arðurinn gæti verið styrk undirstaða velferðar þjóðarinnar. Íslendingar ættu að berjast af jafnmikilli staðfestu fyrir eðlilegri hlutdeild í hagnaði sjávarútvegsins og þeir börðust gegn Bretum fyrir útvíkkun landhelginnar. Má vera að kominn sé tími á nýtt þorskastríð? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Sif Sigmarsdóttir Sjávarútvegur Mest lesið Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum Skoðun „Þessu er alltaf lofað fyrir kosningar en alltaf svikið“ Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson Skoðun Skoðun Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Skoðun Ég virði þig og þín mörk, virðir þú mig og mín mörk ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun „Þessu er alltaf lofað fyrir kosningar en alltaf svikið“ Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þjóðaröryggi að vera aðildarríki að Evrópusambandinu Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Fullvalda utan sambandsríkja Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar - Salómonsdómur, lög og ólög Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Sjálfstæðir grunnskólar í hættu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Borgaralegur vígbúnaður Dr. Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Áskoranir og tækni í heilbrigðisþjónustu Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Ósunginn óður til doktorsnema Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Frjáls umræða ekki lengur leyfð í USA – Skoðanafrelsi í hættu – Amerískt Gestapo í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Tannhjól í mulningsvél? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Fækkum kennurum um 90% Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson skrifar Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Sjá meira
Sem barn þoldi ég ekki soðinn fisk stappaðan í kartöflur. Í minningunni var rétturinn á borðum að minnsta kosti þrisvar í viku á uppeldisárum mínum. En fjarlægðin gerir fjöllin blá. Í dag grípur mig reglulega fortíðarþrá og djúpstæð löngun í stappaðan fisk. Ég kaupi stundum íslenskan þorsk hér í London þar sem ég bý. Mér dytti þó aldrei í hug að stappa hann út í óbreyttar kartöflur. Hvers vegna ekki? Kílóverðið á íslenskum þorski í stórmarkaðnum sem ég versla í er rúm 23 pund, eða 3.700 krónur. Til samanburðar er kílóverðið á kjúklingnum sem ég kaupi undir sama vörumerki 800 krónur. Í Bretlandi er verð á íslenskum þorski svipað og á góðri nautasteik. Slíkan munaðarvarning stappar maður einfaldlega ekki út í kartöflur. Í vikunni var kynnt til sögunnar við mikinn fögnuð nýtt íslenskt lággjaldaflugfélag, Play. Atvinnugreinar koma og fara. Bankabólan sprakk. Túristavertíðin stendur nú sem hæst. Einn er þó sá atvinnuvegur sem er eins og rauður þráður gegnum atvinnusögu Íslendinga. Um aldamótin 1900 birtust við strendur Íslands risastór erlend skip úr stáli sem voru knúin áfram af gufuafli. Þetta voru mikil ferlíki í samanburði við litlu árabátana sem Íslendingar notuðust við. Um var að ræða breska togara. Þeir ruddust inn á fiskimiðin með botnvörpur sem hreinsuðu upp fisk eins og ryksugur eftir að hafa gert út af við þorskstofninn við eigin strendur. Ágangur þessara erlendu togskipa var svo mikill að menn höfðu á orði að ástandið væri á við að togararnir toguðu upp í kálgörðum bænda. Margir óttuðust að þessi stórvirku veiðarfæri myndu gera út af við fiskistofna við landið. Árið 1905 eignuðust Íslendingar sinn fyrsta togara. Togaraflotinn óx hratt og á fyrstu þremur áratugum 20. aldar fimmfaldaðist fiskafli Íslendinga. Fiskveiðar voru kraftaverkið sem kippti Íslandi loks út úr hinum myrku miðöldum inn í nútímann. Þær voru undirstaðan að efnahag landsins og nýfengnum auðæfum þess. Íslendingar voru staðráðnir í að leyfa engum að ógna helsta lífsviðurværi sínu. Árið 1901 gerðu Danmörk og Bretland samning um þriggja mílna landhelgi umhverfis Ísland og Færeyjar. Bresku togararnir urðu að halda sig fyrir utan það svæði. En þegar leið á öldina tóku Íslendingar sjálfir upp á því að stækka landhelgi sína. Bretar urðu brjálaðir. Upphófst hin sögufræga barátta um fiskimiðin kringum Ísland sem hlaut heitið þorskastríðin.Fordæmalaust góðærisskeið Enn er sjávarútvegurinn ein mikilvægasta atvinnugrein Íslendinga. Eins og undirrituð er óþyrmilega minnt á í hvert sinn sem hún kaupir í matinn fer heimsmarkaðsverð á þorski stöðugt hækkandi og eftirspurnin eykst. Það hljóta að teljast góð tíðindi fyrir íslenskan almenning. Eða hvað? Í nýlegri úttekt á Kjarnanum fjallar ritstjórinn Þórður Snær Júlíusson um arðsemi sjávarútvegsins sem hefur átt „fordæmalaust góðærisskeið síðastliðinn áratug“. Í greininni kemur fram að frá árinu 2010 hafi íslensk sjávarútvegsfyrirtæki greitt eigendum sínum 92,5 milljarða króna í arð og hagur fyrirtækjanna hafi vænkast um 447,5 milljarða króna frá árinu 2008 til loka síðasta árs. Almenningur hefur þó ekki notið góðs af velgengni greinarinnar að sama marki. Frá árinu 2011 og út síðasta ár greiddi sjávarútvegurinn 63,3 milljarða króna í veiðigjöld. Þórði Snæ reiknast til að hagur sjávarútvegsfyrirtækja landsins á umræddu tímabili hafi aukist um sjö sinnum þá upphæð sem greidd hefur verið í veiðigjöld fyrir afnot af auðlindinni, sameign íslensku þjóðarinnar. Fiskveiðar eru undirstaða efnahags landsins – arðurinn gæti verið styrk undirstaða velferðar þjóðarinnar. Íslendingar ættu að berjast af jafnmikilli staðfestu fyrir eðlilegri hlutdeild í hagnaði sjávarútvegsins og þeir börðust gegn Bretum fyrir útvíkkun landhelginnar. Má vera að kominn sé tími á nýtt þorskastríð?
Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun
Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir Skoðun
Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum Skoðun
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Skoðun Frjáls umræða ekki lengur leyfð í USA – Skoðanafrelsi í hættu – Amerískt Gestapo í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun
Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir Skoðun
Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum Skoðun